Lomber ponksiyon, bel bölgesinden beyin omurilik sıvısı (BOS) örneği alınması veya basıncın ölçülmesi için uygulanan tıbbi bir işlemdir. Genellikle menenjit, ensefalit gibi santral sinir sistemi enfeksiyonlarının teşhisi, subaraknoid kanama şüphesi veya multipl skleroz gibi nörolojik hastalıkların tanısında kullanılır. Bu yazıda, lomber ponksiyonun nasıl yapıldığını, hangi durumlarda gerektiğini, risklerini ve işlem sonrası dikkat edilmesi gerekenleri detaylıca ele alacağız.

Lomber Ponksiyon Hangi Durumlarda Yapılır?
Lomber ponksiyon, aşağıdaki klinik durumlarda tanı veya tedavi amacıyla önerilir:

• Enfeksiyon Şüphesi: Menenjit (beyin zarı iltihabı), ensefalit (beyin dokusu iltihabı) veya şiddetli baş ağrısı ile giden enfeksiyonlar.
• Kanama Değerlendirmesi: Subaraknoid kanama (beyin zarı altına kanama) teşhisi için.
• Nörolojik Hastalıklar: Multipl skleroz, Guillain-Barré sendromu gibi otoimmün hastalıkların tanısı.
• BOS Basınç Ölçümü: İdiopatik intrakraniyal hipertansiyon (psödotümör serebri) şüphesinde.
• Tedavi Amaçlı: Bazı kemoterapi ilaçlarının veya antibiyotiklerin intratekal (omurilik sıvısına) enjeksiyonu.

İşlem Öncesi Hazırlık Süreci
Hasta, işlem öncesinde detaylı bir nörolojik muayeneden geçer. Kanama riskini öngörmek için kan sulandırıcı ilaç kullanımı (aspirin, warfarin) sorgulanır ve gerekirse bu ilaçlar geçici olarak kesilir. İşlem öncesi lokal anestezi uygulanacağı hasta ile paylaşılır ve bilgilendirilmiş onam formu imzalatılır. Hamilelerde veya ciddi spinal deformitesi olanlarda alternatif yöntemler değerlendirilir.

Lomber Ponksiyon Nasıl Yapılır?

1. Pozisyon: Hasta, fetus pozisyonunda (dizlerini karnına çekerek yan yatış) veya oturur pozisyonda konumlandırılır.
2. Sterilizasyon: Bel bölgesi antiseptik solüsyonla temizlenir ve steril örtü ile çevrelenir.
3. Lokal Anestezi: İşlem bölgesine lidokain enjeksiyonu yapılarak uyuşma sağlanır.
4. İğne Yerleştirme: Özel bir spinal iğne (22-25 gauge), L3-L4 veya L4-L5 omur aralığından subaraknoid boşluğa ilerletilir.
5. BOS Toplama: İğneden beyaz renkli BOS damlalar halinde alınır veya basınç ölçüm cihazına bağlanır.
6. İşlem Sonrası: İğne çıkarıldıktan sonra bölgeye steril pansuman uygulanır.

İşlem Sırasında Hissedilenler
Lokal anestezi nedeniyle işlem ağrısız değildir, ancak hafif bir baskı veya yanma hissi olabilir. İğne omurilik zarına temas ettiğinde bacakta elektrik çarpması benzeri geçici bir his (parastezi) oluşabilir. Bu durum genellikle kısa sürelidir ve kalıcı hasara yol açmaz.

Lomber Ponksiyonun Riskleri ve Yan Etkileri

• Post-Ponksiyon Baş Ağrısı: İşlem sonrası %10-30 hastada görülür. Baş ağrısı, ayakta durunca artar ve yatınca azalır. Bol sıvı tüketimi ve kafein alımı semptomları hafifletebilir.
• Enfeksiyon: Steril tekniklere uyulmadığında nadiren menenjit gelişebilir.
• Kanama: Trombositopenisi olan hastalarda spinal kanamalar görülebilir.
• Beyin Herniasyonu: Kafa içi basıncı yüksek olan hastalarda kontrendikedir.

İşlem Sonrası Dikkat Edilmesi Gerekenler
Hastaların işlem sonrası 1-2 saat sırt üstü yatması önerilir. 24 saat boyunca ağır fiziksel aktiviteden kaçınılmalıdır. Baş ağrısı 48 saatten uzun sürerse epidural kan yaması gibi tedaviler düşünülebilir. Ateş, ense sertliği veya bacaklarda güçsüzlük gibi belirtilerde acil tıbbi yardım alınmalıdır.

Lomber Ponksiyon ile Alınan BOS’un Laboratuvar Analizi
Toplanan BOS örneği, aşağıdaki testler için laboratuvara gönderilir:

• Hücre Sayımı: Enfeksiyon varlığında lökosit sayısı artar.
• Biyokimya: Protein ve glukoz seviyeleri menenjit tipini ayırt etmede kullanılır.
• Mikrobiyoloji: Gram boyama, kültür ve PCR ile patojenler tespit edilir.
• Sitolojik İnceleme: Kanser hücrelerinin araştırılması için kullanılır.

Alternatif Yöntemler
Lomber ponksiyonun mümkün olmadığı durumlarda, kranial BT veya MR gibi görüntüleme yöntemleri ile dolaylı bulgular değerlendirilir. Ayrıca, oksipital ponksiyon gibi nadir teknikler de uygulanabilir.