Leishmania, tatarcık sineklerinin ısırmasıyla bulaşan ve "leishmaniasis" adı verilen paraziter bir hastalığa neden olan tek hücreli bir organizmadır. Dünya Sağlık Örgütü’ne göre, dünya genelinde yılda 700.000 ila 1 milyon yeni vaka bildirilmekte olup, Türkiye’de özellikle Akdeniz, Ege ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde endemiktir. Bu makalede, Leishmania’nın neden olduğu hastalıkların belirtileri, tedavi yöntemleri ve korunma stratejileri ele alınacaktır.
Leishmaniasis Nedir ve Nasıl Bulaşır?
Leishmania paraziti, enfekte dişi tatarcık sineklerinin (Phlebotomus türleri) insanları ısırmasıyla vücuda girer. Parazit, sineğin tükürüğüyle deri altına yerleşerek hücre içinde çoğalmaya başlar. Hastalık, bağışıklık sisteminin durumuna bağlı olarak deri, mukozalar veya iç organları etkileyebilir.
Leishmaniasis Türleri
Hastalık üç ana formda görülür:
- Kutanöz Leishmaniasis: En yaygın tiptir. Deride ülseratif yaralarla karakterizedir.
- Mukokutanöz Leishmaniasis: Burun, ağız ve boğaz mukozasını tahrip eder.
- Visseral Leishmaniasis (Kala-azar): Karaciğer, dalak ve kemik iliğini etkileyen ölümcül sistemik formdur.
Leishmaniasis Belirtileri
Belirtiler, hastalığın tipine göre değişir:
-
Kutanöz Form:
- Isırık bölgesinde kırmızı bir nodül
- Zamanla ülsere dönüşen ve kabuklanan yaralar
- Ağrısız ancak iyileşme sonrası kalıcı izler
-
Mukokutanöz Form:
- Burun kanaması ve burun deformitesi
- Yutma güçlüğü ve ses kısıklığı
-
Visseral Form:
- Yüksek ateş ve gece terlemeleri
- Karaciğer-dalak büyümesi, ani kilo kaybı
- Kan hücrelerinde azalma (anemi, lökopeni)
Teşhis Yöntemleri
- Mikroskobik İnceleme: Deri lezyonlarından alınan örneklerde parazitin görülmesi.
- Serolojik Testler: Kanda antikorların tespiti (ELISA, IFAT).
- PCR: Parazitin genetik materyalinin moleküler yöntemlerle saptanması.
- Kemik İliği Biyopsisi: Visseral formda kesin tanı için kullanılır.
Tedavi Seçenekleri
Tedavi, hastalığın tipi ve şiddetine göre planlanır:
-
Kutanöz Leishmaniasis:
- Lokal tedavi (Paromomisin merhem)
- İntralezyonel antimon enjeksiyonları
-
Mukokutanöz ve Visseral Formlar:
- Sistemik ilaçlar: Lipozomal amfoterisin B, Miltefosin
- Pentavalent antimon bileşikleri (Sodyum stiboglukonat)
Korunma Yöntemleri
- Vektör Kontrolü: Tatarcık sineklerinin üreme alanlarının (çöp birikintileri, nemli toprak) temizlenmesi.
- Kişisel Korunma:
- Sinek kovucu losyonlar (DEET içeren ürünler)
- Uzun kollu giysiler ve cibinlik kullanımı
- Erken Teşhis: Endemik bölgelerde şüpheli yaralarda sağlık kuruluşuna başvuru.
Türkiye’deki Durum
Türkiye’de kutanöz leishmaniasis, özellikle Şanlıurfa, Adana ve Mersin’de yaygındır. Vakalar genellikle sonbahar ve yaz aylarında artış gösterir. Sağlık Bakanlığı, endemik bölgelerde vektör kontrol programları ve halk eğitimleri yürütmektedir.
Beslenme ve Bağışıklık Desteği
Bağışıklık sistemini güçlendirmek için protein, çinko ve C vitamini açısından zengin beslenme önerilir. Propolis ve arı sütü gibi doğal ürünler, destekleyici tedavide kullanılabilir.