Cıva zehirlenmesi, insan sağlığı üzerinde ciddi ve kalıcı etkilere yol açabilen bir ağır metal toksisitesidir. Endüstriyel faaliyetler, kozmetik ürünler veya balık tüketimi gibi yollarla maruz kalınan cıva, özellikle sinir sistemi, böbrekler ve bağışıklık sistemi üzerinde tahribat yaratır. Bu makalede, cıva zehirlenmesinin türleri, belirtileri, teşhis yöntemleri, tedavi seçenekleri ve korunma stratejilerini detaylı bir şekilde ele alacağız.

Cıva Zehirlenmesinin Türleri ve Maruziyet Kaynakları
Cıva zehirlenmesi, maruz kalınan cıva formuna göre üç ana grupta incelenir:

1. Elementel Cıva: Termometreler, floresan lambalar ve diş dolgularında (amalgam) bulunur. Buharının solunmasıyla zehirlenme gelişir.
2. İnorganik Cıva Tuzları: Bazı kozmetik ürünler, tarım ilaçları veya deri kremlerinden cilt yoluyla emilir.
3. Organik Cıva (Metilcıva): Özellikle büyük deniz balıkları (ton, kılıç balığı) ve kirli sularda yetişen kabuklu deniz ürünlerinde birikir.

Cıva Zehirlenmesinin Belirtileri
Belirtiler, maruziyetin türüne ve süresine göre değişiklik gösterir. Akut zehirlenmeler aniden ortaya çıkarken, kronik maruziyet yıllar içinde sinsi belirtilerle kendini gösterir:

• Akut Zehirlenme Belirtileri:

  • Şiddetli karın ağrısı, bulantı ve kanlı ishal
  • Solunum güçlüğü ve göğüste yanma hissi
  • Ciltte döküntü ve yoğun kaşıntı

• Kronik Zehirlenme Belirtileri:

  • Ellerde titreme (tremor) ve kas koordinasyonunda bozulma
  • Hafıza kaybı, konsantrasyon güçlüğü ve depresyon
  • Böbrek yetmezliği ve idrarda protein kaçağı
  • Görme ve işitme kaybı gibi duyusal bozukluklar

Teşhis Yöntemleri
Cıva zehirlenmesinin teşhisi, klinik bulguların yanı sıra laboratuvar testleriyle desteklenir:

• Kan ve İdrar Testleri: Kandaki cıva seviyesi (normal: <10 µg/L) ve idrarda 24 saatlik metal taraması.
• Saç Analizi: Kronik maruziyeti tespit etmek için kullanılır.
• Nörolojik Değerlendirme: EMG (elektromiyografi) ile sinir iletim hızı ölçülür.

Tedavi Yaklaşımları
Tedavinin ilk adımı, maruziyet kaynağının ortadan kaldırılmasıdır. Sonrasında şu yöntemler uygulanır:

• Acil Müdahale: Solunum yoluyla elementel cıvaya maruz kalan hastalara oksijen desteği verilir.
• Şelasyon Tedavisi:
  • Dimerkaprol: Akut zehirlenmelerde kas içi enjeksiyonla uygulanır.
  • Succimer (DMSA): Kronik vakalarda ağız yoluyla verilir ve böbrek hasarını önler.
• Diyaliz: Ağır böbrek yetmezliği olan hastalarda toksin uzaklaştırılır.
• Semptomatik Tedavi: Nörolojik belirtiler için fizik tedavi ve psikiyatrik destek sağlanır.

Korunma ve Önlemler
Cıva zehirlenmesini önlemek için alınabilecek pratik önlemler şunlardır:

• Beslenme Alışkanlıkları: Haftada 2 porsiyondan fazla büyük deniz balığı tüketmeyin. Köpek balığı, kral uskumru ve kılıç balığından uzak durun.
• Ev ve İş Güvenliği: Kırılan termometre veya lambaları vakumla temizlemeyin. Eldiven ve maske kullanarak cam kırıklarını toplayın.
• Kozmetik Ürün Seçimi: Cıva içermeyen (mercury-free) etiketli krem ve losyonları tercih edin.
• Endüstriyel Maruziyet: Maden, kimya veya atık işleme sektörlerinde çalışanlar düzenli kan testleri yaptırmalı.

Hamileler ve Çocuklarda Risk Yönetimi
Metilcıva, plasenta ve anne sütüyle bebeğe geçerek nörolojik gelişim bozukluklarına yol açabilir. Hamileler ve emziren annelerin yüksek cıvalı balıklardan kaçınması gerekir. Çocuklarda cıva zehirlenmesi, yetişkinlere göre 3 kat daha hızlı ilerler. Oyuncaklardaki pil ve elektronik aksamların güvenliğini kontrol etmek önemlidir.

Cıva Zehirlenmesinin Uzun Vadeli Etkileri
Kronik maruziyet, Parkinson benzeri semptomlara, periferik nöropatiye ve bağışıklık sistemi çöküşüne neden olabilir. Erken teşhis edilmeyen vakalarda böbrek nakli veya kalıcı nörolojik rehabilitasyon gerekebilir.