Çinko

Çinko Nedir?

Çinko, vücutta demirden sonra en çok bulunan ikinci temel eser elementtir. Temel eser element olması vücudun çinkoya çok az miktarda ihtiyaç duyduğu anlamına gelir. Çinko, vücuttaki birçok dokuda bulunur ancak belirli bir yerde depolanmaz.

Çinko, bağışıklık sisteminin güçlü kalmasına yardımcı olur, yara iyileşmesini hızlandırır, koku ve tat alma duyusunu korur. Hücrelerin büyümesini ve çoğalmasını destekler bu nedenle hamile kadınlar ve büyümekte olan çocuklar için gerekli bir mineraldir.

Çinko kan pıhtılaşması, üreme, görme veya insülin ve tiroid fonksiyonlarında önemli rol oynar. Ayrıca DNA sentezi, protein üretimi, cinsel gelişim ve enzim reaksiyonları için gereklidir. Yaşa bağlı hastalık riskini (makula dejenerasyonu gibi) ve iltihabı azaltabilir, sivilce tedavisine yardımcı olabilir.

Çinko Normal Değerleri Kaç Olmalı?

Çinko referans aralığı 11 yaş ve üzeri kişilerde 60-120 mg/dL olarak belirlenmiştir. Erkekler için çinko değeri 59-125 mg/dL, kadınlar içinse 50-103 mg/dL’dir. 33 mg/dL altındaki değerler özellikle tat ve koku duyularının kaybı, karın ağrısı, ishal, deri döküntüsü ve iştahsızlık ile ilişkilidir. Saçta çinko normal değerleri ise 150-250 mg/dL olmakla birlikte 70 mg/dL’nin altındaki değerler çinko eksikliğinin göstergesi olabilir.

Çinko Nasıl Ölçülür?

Çinko eksikliği ve yüksekliği tanısı, plazma veya serum kan testi ile tespit edilmeye çalışılır. Nadiren idrar testi ve saç analizi testi ile de çinko değeri ölçülebilir. Çinko testi veya çinko tahlili ile birlikte demir gibi farklı testlerin sonuçlarına da ihtiyaç duyulabilir.

Hamilelikte Çinko Değerleri Nasıl Olmalı?

Çinko, hamilelikte gereksinimi artan bir mikro besindir. Hamile kadınlarda çinko eksikliğinin bebek gelişimini tehlikeye atabileceği öne sürülmüştür. Normal bağışıklık işlevi için gerekli olduğundan, çinko eksikliği erken doğuma ve rahim içi enfeksiyonlara neden olabilir. Düşük doğum ağırlığı ve prematüre gibi risk faktörleri taşır. Hamilelikte çinko değerlerinin 1. trimesterde 57-88 mg/dL, 2. trimesterde 51-80 mg/dL ve 3. trimesterde 50-77 mg/dL olması beklenir.

Bebeklikte Çinko Değerleri Nasıl Olmalı?

Bebeklikte çinko değeri referans aralığı 1-12 aylar arasında 80-110 mg/dL ve 1-10 yaşlar arasında 80-110 mg/dL’dir. Bebeklerde çinko değerleri, 11 yaştan sonra yetişkinlerle aynı seviyeye ulaşır. Çinko, üreme organlarının ve beynin normal büyümesi ve gelişmesi için hayati öneme sahiptir. Bağışıklık sisteminin normal işleyişinde görev alır. Çocuklukta çinko eksikliği çocukluk çağı büyümesini sınırlar ve enfeksiyonlara direnci azaltır.

Bilimsel araştırmalar, çocuklarda çinkonun bağışıklık sistemi ve büyüme için gerekli olduğunu ve çok küçük çocuklarda el-göz koordinasyonu, dikkat, hafıza ve muhakeme için önemli olabileceğini göstermektedir. Çocukların hem boy hem de kilo üzerinde önemli olumlu etkileri bulunmaktadır.

Çinko Eksikliği Nedenleri ve Hastalıkları Nelerdir?

Çinko vücutta depolanmadığından, gereksinimin arttığı veya zayıf emilimin meydana geldiği anabolik durumlarda, çinko eksikliği ortaya çıkabilir. Çinko eksikliği durumunda ortaya çıkabilecek sorunlar şu şekilde sıralanabilir:

• Çocuklarda gecikmiş büyüme
• Tat değişiklikleri
• Yara iyileşmesi ile ilgili sorunlar
• Doğurganlık sorunları
• Göz ve cilt lezyonları
• Düşünme ile ilgili sorunlar
• Daha yüksek enfeksiyon riski

Çinko eksikliği sıtma, kızamık, tüberküloz ve zatürre gibi bulaşıcı hastalık riskini artırabilmektedir. Çinko eksikliği genellikle yetersiz beslenmeden kaynaklanır ancak zamanla emilim bozukluğu, diyabet, karaciğer hastalığı, böbrek hastalığı, kanser, pankreas hastalığı, şeker hastalığı ve orak hücre hastalığı da çinko eksikliğine neden olabilir.

Çinko Eksikliği Belirtileri

Çinko eksikliğinin, değerlerin düşmesine neden olan durumlara bağlı olarak belirti göstermesi beklenir. Genel olarak çinko eksikliğin semptomları şu şekilde sıralanabilir:

• Zayıf bağışıklık sistemi fonksiyonu
• İştah kaybı
• Beklenenden daha yavaş büyüme
• Tat hissinde azalma
• Saç kaybı
• Açıklanamayan kilo kaybı
• Göz ve cilt lezyonları
• İshal
• Gecikmiş cinsel olgunluk (Erkeklerde erektil disfonksiyon yani iktidarsızlık yaşanabilir.)
• Tırnaklarda beyaz lekeler
• Depresyon
• Gece körlüğü
• Akne 

Çinko Eksikliği Tedavisi

Kanda çinko değeri eksikliği fark edildiğinde hastanın semptomlarını hafifletmek ve tedavi etmek amacıyla çinko takviyeleri kullanması önerilir. Ayrıca çinko eksikliği tedavisi için hastanın çinko içeren yiyecek alımını artırması tavsiye edilir.

Çinko Eksikliğine Ne İyi Gelir? 

Çinko eksikliğinin uzun süreli tedavisi düzenli ve doğru beslenmekle başlar. Çinko eksikliğini giderebilmek için kırmızı et, kümes hayvanları (tavuk, hindi), bakliyatlar (nohut, mercimek, kuru fasulye gibi), tohumlu besinler (kabak ve susam gibi), kuruyemişler (fındık, kaju fıstığı, badem, vb.), kabuklu deniz ürünleri, süt ve süt ürünleri (özellikle peynir ve süt), yumurta, tam tahıllar (yulaf, buğday, vb.) ve patates tüketilebilir.

Et ve kabuklu deniz ürünleri gibi hayvanlar besinler, vücut tarafından kolayca emilebilir ve yüksek miktarda çinko içerirler. Baklagiller ve tam tahıllar gibi bitki bazlı kaynaklarda bulunan çinkonun emilimini engelleyen bitki bileşenleri nedeniyle daha az verimli olduğu unutulmamalıdır.

Çinko Eksikliği Tedavi Edilmezse Ne Olur?

Çinko eksikliği tedavi edilmediğinde pek çok vücut fonksiyonu etkilenir. Kişide gece körlüğü oluşabilir. Testis ve yumurtalıkların düzgün çalışmamasına neden olabilir. Çocuklarda boy kısalığı görülebilir. Yiyecekleri tadına varma yeteneği azalabilir. Çinko eksikliği tedavi edilmediğinde depresyonu tetikleyebilir. Osteoporoz olarak bilinen kemiklerde zayıflığa neden olabilir veya kadınlarda menopoz döneminde kemik kaybıyla sonuçlanabilir.

Çinko Yüksekliği Nedenleri ve Hastalıkları Nelerdir?

Besinlerden alınan çinkonun fazlası dışkı ile atılabildiğinden yüksek sonuçlar nadiren görülür. Aşırı çinko takviyesi (çinko zehirlenmesi) böbrekler için toksik oluşturabilir. Fazla çinko tüketimi ayrıca ataksi ve bakır eksikliğine yol açabilir.

Çinko Yüksekliği Belirtileri

Çinko toksisitesinin (zehirlenmesinin) en yaygın nedeni çok fazla çinko tüketimidir. Çinko yüksekliği belirtileri şunlardır:

• Mide bulantısı ve kusma
• İshal
• İştah kaybı
• Karın krampları
• Azalmış bağışıklık fonksiyonu
• Baş ağrısı
• Azalmış kolesterol seviyesi
• Göğüs ağrısı
• Baş dönmesi

Çinko Yüksekliği Tedavisi

Toksisite nedeniyle oluşan çinko yüksekliği tedavisi için şelasyon uygulaması yapılır. Şelasyon, vücuttan fazla metallerin bir ilaç yardımıyla ve idrar yoluyla atılması işlemidir. Aşırı çinkoya maruz kalma besin veya vitamin takviyesinden kaynaklandığında ise ilaç rejimi düzenlemeleri yapılır.

Çinko Yüksekliğine Ne İyi Gelir?

Çinko yüksekliğini düşürebilmek için besinler yoluyla alınan çinko miktarını sınırlamak önemlidir. Cinsiyete ve yaşa göre önerilen günlük çinko miktarı şöyledir:

• 0-6 aylık bebeklerde 2 mg
• 7-12 aylık bebeklerde 3 mg
• 1-3 yaşları arasında 3 mg (maksimum 7 mg)
• 4-8 yaşları arasında 5 mg (maksimum 12 mg)
• 9-13 yaşları arasında 8 mg (maksimum 23 mg)
• 14-18 yaşları arasında erkeklerde 11 mg, kadınlarda 9 mg (maksimum 34 mg)
• 19 yaş ve üstü erkeklerde 11 mg, kadınlarda 8 mg (maksimum 40 mg)
• 19 yaş üstü ve emziren kadınlarda 12 mg

Çinko Yüksekliği Tedavi Edilmezse Ne Olur?

Günde 40 mg’dan fazla çinko alınmaması gerekir. Uzun süre (10 yıldan daha uzun) yüksek çinko takviyesi almanın erkeklerde prostat kanseri geliştirme riskini iki katına çıkardığı belirlenmiştir. Tedavi edilmediğinde yüksek doz çinkonun ölümcül olabileceğine dair araştırmalar da bulunmaktadır.