Disleksi

Disleksi Nedir?

Disleksi; konuşma seslerini algılayıp, harf ve kelimelerle ilişkisini öğrenmede zorluk çekmekle okuma zorluğu yaşanılan bir öğrenme bozukluğudur.

Konuşma, dinleme, yazma, okuma, mantık yürütme işlevlerini yerine getirmede zorluk çekilmesine öğrenme güçlüğü denir. Kişinin bilgiyi üretmesi, işlemesi ve depolamasında problemler açığa çıkar.

4 çeşit öğrenme güçlüğü vardır:

• Disleksi: Okuma bozukluğuna dayanan bir öğrenme güçlüğüdür.
• Diskalküli: Matematik işlemlerinde yaşanılan öğrenme güçlüğüdür.
• Disgrafi: Yazma konusunda yaşanan öğrenme güçlüğüdür.
• Dispraksi: Kuralları olan faaliyetlere karşı uyum problemidir.

Disleksi, görme ile ilgili bir sorun değildir; dil sorunudur.

Disleksi öğrenmeyi etkileyen bir hastalıktır, ancak zeka sorunu değildir. Normal bir zekaya sahiptirler. Disleksi olan birçok bilim insanı, sanatçı ve siyasetçi vardır. Albert Einstein, Tom Cruise,Leonardo Da Vinci, Mozart, Ebru Cündübeyoğlu gibi örnekler bulunmaktadır. Doğumda ortaya çıkabileceği gibi, doğum sonrası meydana gelen bir beyin travmasıyla da ortaya çıkabilir.

Disleksi Belirtileri

Genellikle ilkokul çağında okuma yazmayı öğrenme zorluğu belirtileri ile fark edilir.

İlkokul öncesi çocuklarda disleksi olabileceğini düşündüren belirtiler:

• Geç konuşmaya başlama,
• Yeni kelimeleri yavaş öğrenme,
• Birbirine benzeyen kelimeleri karıştırma,
• Harfleri, renkleri ve sayıları hatırlamada zorlanma,
• Tekerlemeleri öğrenmede zorlanma.

Okul yaşında görülebilecek belirtiler:

• Yaşıtlarına göre seviyece geride kalma,
• Duyduklarını işleme ve anlama sorunu,
• Sorulan soruya cevap vermekte zorlanma,
• Yazı yazmakta sıkıntı yaşama,
• Okuma ve yazma için fazla zaman harcama,
• Okuma içeren faaliyetlerden kaçınma.

Genç ve yetişkin insanlarda görülebilecek belirtiler:

• Yavaş okuma ve yazma,
• Okuma içeren faaliyetten uzak durmak,
• İsimleri ve kelimeleri yanlış telaffuz etmek,
• Okuma ve yazma işlerinde olağandışı uzun zaman sarf etmek,
• Bir şeyi ezberlemede zorlanmak,
• Bir hikayeyi özetlemekte zorluk yaşamak,
• Matematik problemlerini yapmakta zorlanmak,
• Yabancı dil öğrenmede zorluk çekmek.

Disleksi Nedenleri

Disleksi hastalığın nedenleri kesin olarak bilinmemektedir. Bu hastalığın beyin gelişiminde bir farklılıktan kaynaklandığı yönelik çalışmalar yapılmaktadır. Ayrıca genlerle ilişkili olduğu düşünülmektedir.

Disleksi hastalığı için risk faktörleri:

• Ailede disleksi veya öğrenme güçlüğü bulunan bir bireyin olması,
• Erken doğum ya da hafif ağırlıkta doğum,
• Hamilelik sırasında bebeğin beyin gelişimini etkileyecek sigara, alkol, ilaç ve enfeksiyona maruz kalmak gibi nedenlerdir.

Disleksi Teşhisi

Disleksi, öğrenme güçlüğü görülen bir hastalıktır. Öncelikli olarak öğrenme güçlüğüne sebep olabilecek görme ve işitme sorunları, nörolojik hastalıklar, zeka geriliği gibi durumların dışlanması gerekmektedir. Şüphelenilmesi halinde özgül öğrenme güçlüğü için test edilmelidir. Öğrenme güçlüğü testi zeka geriliği olmamasına rağmen okuma, yazma, matematik işlemler ve uyum sağlama alanlarında zorluk çekip çekmediğini tespit etmeye yarayan testtir.

Disleksi teşhisinde kullanılabilecek testler şunlardır:

• Fonolojik farkındalık değerlendirme testleri: Sesleri ayırmada zorlanma, dislekside görülen temel sıkıntılardandır. Okuma becerisini göstermede önemli bir parametredir. Bu testler sesleri ayırt etme becerisini ölçer. Kullanılan bazı testler fonolojik farkındalık, Woodcook-Johnson III sesleri birleştirme alt testi, fonolojik süreçler kapsamlı testİ, NEPSY-II fonolojik işleme alt testi gibi testlerdir. Çocuğun sesleri birleştirmesi veya kelimeleri bölmesi istenir.
• Çözümlemeyi değerlendiren testler: Çocukların yavaş okuma sebebi, ses bilgilerini uygulamak yerini kelimeleri ezberlemek olabilir. Bu teste kelimeleri hızlı ve doğru çözümleme becerisi ölçülür. Kullanılan bazı testler kelime okuma yeterliliği-2 (TOWRE-2), WJ-III Kelime tanıma ve kelime girişimi alt testleri, Wechsler bireysel zeka testi(WIAT-III) , Kelime okuma ve yalancı kelime çözümleme testi gibi testlerdir. Çocuğa gerçek ve anlamsız sesler yüksek sesle söyletilir.
• Akıcı okuma ve okuduğunu anlamayı değerlendiren testler: Çocuklar tek başına okutulduğunda kelimeleri çözmek için çok uzun bir zaman harcayabilirler. Bu test bir metni ne kadar doğru ve akıcı okuyup anlayabildiğini ölçer. Kullanılan bazı testler Kapalı sesli okuma testi (GORT-5), WJ-III Paragraf anlama alt testi, WIAT-III okuduğunu anlama, WJ III akıcı okuma alt testi, TOWRE- 2 gibi testlerdir. Çocuğa metin yüksek sesle okutulur ve metinden sorular sorulur.
• Hızlı isimlendirmeyi değerlendiren testleri: Bir kağıttaki nesne, sembol, kelimeyi hızlıca isimlendirmede disleksi hastaları zorluk çeker. Bu testte çocuğun bir sayfadaki sayıları, nesneleri ne kadar hızlı isimlendirdiği değerlendirilir. Kullanılan bazı testler Hızlı otomatikleştirilmiş isimlendirme testi, NEPSY-II hızlı isimlendirme alt testi, WJ III hızlı resim isimlendirme alt testi gibi testlerdir. Sayı, nesne, kelime içeren kartlar sırayla çocuğa verilerek isimlendirmesi istenir. Bu ara isimlendirme süresi kaydedilir.

Disleksi Tedavisi

Disleksi yaşam boyu sürecek olduğundan tedavisi kişiye yönelik olup, eksik olduğu alanlarda eğitim verilmesidir. Hiperaktivite ve depresyon hastalıklarıyla beraber bulunabilmektedir. Dikkat eksikliği varsa dikkat artırıcı ilaçlar kullanılmalıdır. Depresyon bulunuyorsa antidepresanlar kullanılmalıdır. Eğitimi ise bu alanda uzmanlaşmış kişiler vermelidir.

Disleksi eğitiminde şunlara dikkat edilir.

• Okuma güçlüğü için yapılan egzersizlerde sabırlı davranılır.
• Okuma egzersizleri yüksek sesle yapılır, hatalar saptanır.
• Yaptıklarından ve başarılarından dolayı tebrik edilir, hem özgüveni yüksek tutulur hem de öğrenme güdüsü kamçılanır.
• Eğitim materyalinin eğlenceli olması için oyunlar seçilir.
• Çocuğun bu durumundan öğretmeni ve çevresi haberdar edilerek onlarla da işbirliği yapılır.
• İyi olduğu alanlar keşfedilerek onlara odaklanılır.
• Dikkatleri çabuk dağıldığından, eğitim verilen yerin düzenli tutulmasına gayret gösterilir.
• Sevgi koşulsuz bir şekilde sunularak, hem özgüveni hem de eğitime katılma isteği artırılır.
• Hiçbir durumda başkalarıyla kıyaslamayarak gelişimine odaklanılır.

Disleksi Tedavi Edilmezse

Disleksi tedavi edilmediğinde, hayatın ilerleyen dönemlerinde farklı sorunlarla karşılaşılabilir.

• Öğrenme güçlüğü: Okuma, okul dersleri için gereken temel becerilerden birisi olduğundan dersleri anlamada ve yaşıtlarına yetişmekte zorlanacaktır.
• Sosyal problemler: Temel becerilerden birini yapamadığı zaman düşük özgüven, endişe, saldırganlık, davranış bozuklukları, öğretmen ve aileden uzak durma isteği görülebilir.
• Yetişkin sorunları: Okuma ve anlama zorluğu nedeniyle kendini tam olarak geliştiremez. Eğitimsel, sosyal ve ekonomik sorunlara yol açabilir.

Disleksiye Ne İyi Gelir?

• Disleksi hastasına destek veren bir çevre oluşturulmalıdır.
• Öğretmeniyle ve ailesiyle iletişimi iyi olmalıdır.
• Destekleyici ve cesaret verici bir tutum içinde olunmalıdır.
• Yaşadığı problemler uygun bir dille anlatılıp, farkında olması sağlanmalıdır.

Disleksiye Ne İyi Gelmez?

• Yaşıtlarıyla karşılaştırmak, kötü ve eksik hissetmesine neden olur.
• Başaramadığında sabırlı olmamak ve anlamadığında kızmak özgüvenini azaltır. Aynı zamanda o kişiden uzaklaştırır.
• Zorlandığı konularda ısrarcı olmak motivasyonu azaltabilir. Özel yeteneklerini bulmak ve ona yönelmek doğru olacaktır.

Disleksi İlaçları

Disleksi için kullanılan bir ilaç tedavisi bulunmamaktadır. Ancak disleksi hastalığı, depresyon ve hiperaktivite rahatsızlıklarıyla beraber bulunabilir. Bu durumda antidepresan ve dikkat arttırıcı ilaçlar kullanılabilir.

Bebeklerde Disleksi

Bebekler iyi takip edildiğinde disleksi belirtileri görülebilir. Dil gelişiminde gecikme, dil öğrenirken telaffuz sorunları, yönelim becerilerinde sıkıntı yaşama (sağ-sol, yukarı-aşağı), görsel ve duysal algılamada sıkıntı yaşama gibi belirtiler görülebilir.

Disleksi için Hangi Doktora Gidilir?

Disleksi çoğunlukla okul çağında öğrenme güçlüğü görülmesiyle farkedilir. Çocuk okul çağında beklenenin altında gelişim gösteriyorsa ya da diğer disleksi belirtileri varsa Çocuk Psikiyatrisi bölümüne başvurulmalıdır.