FSH Düşüklüğü

FSH Düşüklüğü Nedir?

FSH, Follicle stimulating hormone, (follikül uyarıcı hormon) hipofiz bezinin ön kısmından üretilen ve salgılanan bir hormondur. Vücutta gelişimi, büyümeyi, cinsel olgunlaşmayı ve üreme fonksiyonlarını kontrol eder. Her iki cinsiyette de bulunur. FSH ve LH üreme sisteminde birlikte görev alır.

Kadınlarda folliküler uyarıcı hormon eksikliğinde ergenlik gelişimi tam olarak gerçekleşmez ve yumurtalıklar zayıf bir fonksiyona sahip olur. Bu durumda yumurtalıklardan yumurtalar salınamaz ve kısırlığa neden olur. FSH seviyelerinin kanda düşük olması “hipogonadotropik-hipoganadizm“ olarak adlandırılır. Kallmann sendromu buna örnektir.

Folliküler uyarıcı hormonun erkeklerde eksik olması sonucu ise düzgün bir şekilde sperm üretimi yapılamaz. Erkek bireyler ergenlikte kazanması gereken özelliklere sahip olamaz. Sperm üretiminin yokluğu kısırlık ile sonuçlanır.

FSH hipofizin ön kısmından üretilip kana karışır. FSH’ı salgılanmasını kontrol eden birkaç hormon daha vardır. GnRH, hipofizin hemen üst kısmında bulunan hipotalamustan salgılanan bir hormondur. FSH ve LH bu hormona bağlı salgılanır. GnRH az sıklıkta salgılanır ise LH; çok sıklıkta salgılanır ise FSH üretimi olur.

FSH’ın vücuttaki görevleri şunlardır:

• Hem erkeklerde hem de kadınlarda ana üreme hücresinin olgunlaşmasını sağlar.
• Erkeklerde testiste bulunan sperm üretimine yardımcı olan sertoli hücrelerini uyarır ve androjen bağlayıcı protein salgılatır. Androjen bağlayıcı protein testosteronun sertoli hücrelerinin etrafında yoğunlaşmasını sağlar. Sperm üretimi böylelikle artar. Ayrıca inhibin B üretimini de uyarır.
• Kadınlarda, yumurtalıklarda bulunan follikül hücrelerinin büyümesini başlatır. Bu etkiyi özellikle follikülün granülosa kısmını uyararak yapar.

FSH seviyeleri düşük olduğunda sperm ve yumurta gelişimi tamamlanamaz. Kişiler çocuk sahibi olamama şikâyeti ile doktora başvururlar.

FSH düşüklüğü hastalığın asıl nedeni olabileceği gibi bir başka hastalığın dolaylı sonucu da olabilir. Çünkü hormonlar sadece organları etkilemek ile kalmaz birbirlerini de kontrol eder. Hipotalamus-hipofiz-gonad denilen yolakta bir üstteki hormon alttakini arttırır. Alttaki hormon ise üsttekini azalttır. Bu şekilde hormonların aşırılığı ya da düşüklüğü söz konusu olmaz. Ancak bu yolağı bozan bir hastalıkta genellikle tüm hormonla etkilenir.

FSH Düşüklüğü Nedenleri

FSH seviyelerinin düşüklüğü genellikle üreme organlarında üretim aksaklığına neden olur. Erkeklerde sperm sayısında düşüş; kadınlarda menslerin kesilmesi şeklinde kendini gösterir. Düşük FSH seviyeleri ile ilişkili hastalıklar şunlardır:

Polikistik Over Sendromu (PCOS)

Kadınlarda androjen hormonlarının yüksekliğine bağlı erkeklere has özelliklerin görüldüğü bir hastalıktır. Adet düzensizliği, kıllanma artışı, sivilce, kelleşme gibi bulgular görülür. PCOS’a asıl neden olan LH yüksekliğidir. LH yumurtalıkta androjen hormonların artışına neden olur. PCOS’ta östrojen hormonu yüksekliği görülür. Östrojen FSH düzeyinin düşmesine neden olur. PCOS’ta yumurtalıklar normalden daha büyüktür. PCOS, kadınlarda kısırlığın önemli bir nedenidir.

Kallmann Sendromu

Genellikle erkeklerde görülen, genetik geçişli, cinsel özelliklerin gelişemediği bir bozukluktur. GnRH, FSH üretimi için gerekli sinyali sağlayan hormondur. GnRH hipotalamusta üretilir. Kallmann sendromunda GnRH üretilemez. Dolayısıyla FSH ve LH üretiminde de aksaklık vardır. Sperm üretimi, testosteron üretimi gibi FSH’a bağlı fonksiyonlar gerçekleşemez. Kallmann sendromunda bir diğer önemli özellik koku alma duyusunun yokluğudur. Bu özellik hastalığın ayrımında oldukça önemlidir.

Hipotalamik Baskılanma

Hipotalamus ürettiği hormonlar ile hipofiz bezindeki hormonların çalışmasını kontrol eder. Hipotalamusu kontrol eden etkenler ise dış çevreden ve iç organlarda gelen uyaranlardır. Stres, açlık, gün ışığı, görsel işitsel uyaranların hepsi hipotalamusu etkiler. Örneğin strese giren bir kişide cinsel fonksiyonlar geri plana atılır. Çünkü kişi için öncelikli başka durumlar vardır. Arka planda, vücutta bu önceliği belirleyen hipotalamustur.

Aşırı egzersiz yapan kişilerde de FSH baskılanması görülebilir. Özellikle maraton koşucusu kadınlarda “kadın atlet triadı” denilen bir durum görülebilir.

Kadın atlet triadında şu durumlar söz konusudur:

1. Mens kesilmesi
2. Yeme bozukluğu
3. Kemik erimesi (osteoporoz)

Hipopitutiarizm

Hipofiz bezindeki hormonların yetersiz salgılanmasıdır. Nadir görülür. Sadece bir hormon eksikliği görülebileceği gibi tüm hipofiz hormonlarının eksikliği de görülebilir. Bu duruma “panhipopituitarizm” (pan tümü anlamına gelmektedir) denir. Belirti ve bulgular neden olan hastalığa bağlı değişmektedir. Tanı koymak için kan ve görüntüleme testleri istenir.

Tedavide eksik olan hormon yerine konulur.

Hiperprolaktinemi

Prolaktin, hipofiz bezinden salgılanan bir başka hormondur. Temel görevi memeden süt salgılamaktır. Kanda yüksek miktarda prolaktin bulunmasına “hiperprolaktinemi” denir. Gebelik ve sonrasında prolaktin seviyesinin yüksek bulunması normaldir. Hiperprolaktineminin en önemli sebebi bu bezde gelişen bir tümördür. Bu tümörler prolaktinoma olarak adlandırılır.

Prolaktin seviyesi uygunsuz bir şekilde yüksek olursa şu bulgular görülür:

• Memeden süt gelmesi (galaktore)
• Kısırlık (infertilite)
• Mens kesilmesi

Erkeklerde ise kısırlık ve erektil bozukluk görülür.

Dopamin prolaktin hormonunu baskılayan bir hormondur. Hiperprolaktinemi tedavisinde dopamin benzeri etki yapan ilaçlar kullanılabilir.

FSH Düşüklüğü Belirtileri

FSH erkeklerde testisleri kadınlarda yumurtalıkları üreme hücrelerini ve dolaylı olarak sex karakterlerinin gelişmesini uyarır. FSH düşüklüğünde tüm bu süreç aksar. FSH düşüklüğüne neden olan çok sayıda hastalık vardır. FSH düşüklüğüne bağlı belirtilerin bazıları sadece bu hastalıklarda görülür iken bazıları da ortak olarak hepsinde görülür.

• Menstrüel bozukluk (amenore, oligomenore)
• Kısırlık (infertilite)
• Erektil bozukluk
• Vajinal kuruluk
• Libido kaybı
• Kıllanma artışı (hirsuitizm), sivilce, kellik (PCOS’ta)
• İnsülin direnci, obezite (PCOS’ta)
• Kemik erimesi (osteoporoz)
• Koku alma duyusunun yokluğu (anosmi, Kallmann sendromunda)
• Cinsiyete özgü ikincil karakterlerin gelişememesi
• Baş ağrısı, görme kaybı, çift görme (hipofiz bezi tümörlerinde)
• Meme başından süt gelmesi (galaktore, hiperprolaktinemide)
• Jinekomasti (erkekte memelerin büyümesi)

FSH Düşüklüğü Teşhisi

FSH seviyesinin ölçümü mensin genellikle 3-5. günleri arasında yapılır. Çünkü östrojen ve progesteron en çok bugünlerde düşüktür. Bu günlerde ölçülen FSH seviyeleri “bazal FSH” olarak adlandırılır.

FSH seviyeleri kadınlarda çocukluk çağında düşük, menopoz sonrası ise yüksek bulunur.

Normal FSH değerleri şunlardır:

• 18 yaşından büyük erkeklerde: 1,0-18,0 IU/L
• Menopoz sonrası kadınlarda: 16,7-113,6 IU/L

Menopoz öncesi kadında:

• Folliküler faz (mensin ilk yarısında): 3,9-8,8 IU/L
• Midsiklüs (mensin ortasında): 4,5-22,5 IU/L
• Luteal fazda ( mensin ikinci yarısında): 18-5,1 IU/L

FSH düşüklüğünden bulunan erkek hastalarda bir takım laboratuvar testleri istenir.

Testler şunlardır:

• LH ve testosteron seviyeleri: Sorunun hipofiz bezinde mi, hipotalamusta mı yoksa gonadlarda mı olduğunu ayırt etmek için bakılır.
• Prolaktin seviyesi: Prolaktin yüksekliğinde FSH düşük olur. Prolaktin yüksekliği yapan en sık neden tümördür.
• Serum östradiol seviyesi: Jinekomasti (erkekte meme büyümesi) veya kadınsı özelliklerin görülmesi üzerine bakılır. Testislerde veya böbrek üstü bezlerinde östrojen salgılayan bir tümör olabilir.
• Semen analizi: Semen, boşalma esnasında salgılanan sıvıların bütünüdür. Kısırlık olup olmadığını değerlendirmek amacıyla bakılır.

Kadınlarda FSH düşüklüğünde ilave olarak istenilen testler şunlardır:

• LH, östradiol ve prolaktin seviyeleri: Sorunun kaynağını bulmakta faydalıdır.
• TSH ve serbest T4 değerleri: Tiroid hastalıklarını dışlamak için bakılır.
• Serum testosteron ve DHEAS ölçümü: Erkek tipi kıllanma mevcut ise bakılır.
• Serum 17-hydroxyprogesterone: Konjenital adrenal hiperplaziyi dışlamak için bakılır.

FSH Düşüklüğü Tedavisi

FSH düşüklüğüne neden olan hastalığın tanısı konulduktan sonra tedaviye geçilir. Tedavi düşüklüğe neden olan hastalığa özgüdür. Altta yatan hastalık tedavi edilince FSH da normal seviyelerine gelir. Genellikle medikal tedavi kullanılır. Prolaktin salgılayan tümörlerde bile en iyi tedavi seçeneği ilaçlar ile yapılan tedavidir.

PCOS (polikistik over sendromu)

PCOS tedavisi günümüzde hastalığın belirtilerine yönelik yapılır. Yani altta yatan neden hep durur ve hastalığın yol açtığı sorunlar çözülmeye çalışılır. Buna semptomatik tedavi denir.

PCOS hastalarında obezite sık görüldüğü için tedaviye diyet ve egzersiz mutlaka eklenmelidir. İnsülin direnci PCOS hastalarında sık görülür. İnsülin direnci kırılmaya çalışılır. Kısırlık tüm hastalarda görülmez. Görülen hastalarda diyet ve egzersiz ile hastalar öncellikle normal kilo sınırlarına getirilmeye çalışılır. Daha sonra klomifen sitrat veya letrozol ile yumurtlamanın gerçekleşmesi sağlanır. Bu tedavilere rağmen gebe kalamayan hastalarda yardımcı üreme teknikleri (tüp bebek) kullanılır.

Yumurtlamanın gerçekleşmesini sağlamak için kullanılabilecek bir diğer teknik cerrahi ile yumurtalığın üzerinde küçük kesiler atmaktır. Ancak pek yaygın değildir.

Kallmann Sendromu

Kallmann sendromunda genetik geçişli olarak gonadotropin( FSH-LH) hormonların yokluğu söz konusudur. Tedavide eksik olan hormonlar yerine koyulur. Buna hormon replasman tedavisi denir. Hastalığın erken tanı konulması oldukça önemlidir. Erken tedavi ile hastaların ikincil cinsiyet karakterleri gelişebilir.

Tedavide şunlar yapılır:

• Sex hormon replasmanı (testosteron ya da östrojen ve progesteron)
• Gonadotropin terapisi (FSH ve LH)
• GnRH terapisi

Hiperprolaktinemi

Prolaktin yüksekliği tedavisinde kullanılabilecek ilaçlar vardır. Bromokriptin ve kabergolin, dopamin benzeri etki yaparlar. Dopamin prolaktin seviyesini düşürür.

FSH Düşüklüğü İlaçları

Medikal tedavi FSH düşüklüğünde oldukça sık kullanılır. Hipofiz bezi tümörleri dışındaki hastalığın çoğunda ilaçlar oldukça etkilidir.

Tedavide kullanılan ilaçlar şunlardır:

• Oral kontraseptifler: PCOS hastalarında serbest dolaşan testosteronu bağlar.
• Metformin: PCOS hastalarında insülin direncini kırmak için kullanılır.
• Klomifen sitrat ve letrozol: Gebe kalamayan PCOS hastalarında yumurtlamayı sağlamak için kullanılır.
• Dopamin agonistleri: Bromokriptin ve kabergolin dopamin benzeri etkiler yaparak prolaktini düşürür.
• Hormon replasman tedavisi: Özellikle Kallmann sendromunda sekonder sex karakterlerinin gelişimi için gereklidir. Östrojen, testosteron, GnRH, FSH ve LH preparatları verilir.

FSH Düşüklüğü için Hangi Doktora Gidilir?

FSH düşüklüğü ile ilgilenen tıp alanı hastalığın nedenine göre değişir.

Kadınlarda FSH düşüklüğü için “Kadın Hastalıkları ve Doğum” servisinin “Jinekoloji” bölümüne ve bir jinekologa başvurulmalıdır.

Hiperprolaktinemi, hipofiz bezi tümörleri, Kallmann sendromu hastalıklarında ise “Dâhiliye” servisinin “Endokrinoloji” bölümüne ve bir endokrinologa başvurulmalıdır.

FSH düşüklüğü kadınlarda erkeklere nazaran daha erken tespit edilir. Çünkü üreme sistemini etkileyen hastalıklar genellikle mense bozukluk olarak yansır ve kişiyi doktora götürür. Erkeklerde ise ancak uzun süre çocuk sahibi olamama durumunda kişi doktora gitme ihtiyacı hisseder. Mens kesilmesi, memeden süt gelmesi, erkeklere özgü bulguların görülmesi, çocuk sahibi olamama gibi durumlarda doktora başvurulmalıdır.