Göz Tembelliği

Göz Tembelliği Nedir?

Göz tembelliği ya da ambliyopi, iki gözden birinin herhangi bir sebebe bağlı olarak görüşünün kısıtlanması ve sonucunda bu gözde görüntü oluşturma yeteneğinin bozulmasıdır. Bu kısıtlanmaya gözde kırma kusurları, doğumsal katarakt ya da göz kapağı düşüklüğü gibi problemler neden olabilir.

Göz tembelliği, doğumdan 7 yaşa kadar gelişir ve tablo oturur, çocuklarda görülen bir tablodur. Tembellik yapan göz genellikle içe ve ya dışa kayar, uzun süre sabit duramaz. Genelde tek gözü etkiler fakat nadiren 2 gözü birden etkileyebilir.

7 yaşa kadar müdahale edilirse oldukça başarılı ve kalıcı şekilde tedavi edilir fakat geç kalırsa tedavi başarısı düşer, sorun kalıcı hale gelebilir ya da nüks etme ihtimali artabilir. 10 yaşın üzerinde tedavi başarısı düşer, yetişkinlerde ise neredeyse tedavi edilemez bir problemdir.

Tedavinin ana prensibi sağlam gören gözü kapatarak tembel gözün çalışmasını teşvik etmekle problemi aşmaktır. Bu amaçla genellikle tek gözü kapatan göz bantları kullanılır. Bunun yanında göz kusurlarını giderecek gözlüklerin ya da lenslerin kullanılması problemin çözümünü sağlar.

Göz Tembelliği Belirtileri Nelerdir?

Göz tembelliği pek çok semptom ile seyreder genellikle sinsi, belirti vermeden ilerleyen bir hastalık değildir. En sık karşılaşılan belirtiler ise şunlardır:

• Bir gözde içe ya da dışa kayma
• İki gözün sağa sola ya da yukarı aşağı bakarken beraber hareket etmemesi, senkronize olmaması
• Derinlik algısında azalma olması
• Bir gözü kapatarak ya da kısarak bakma
• Başı bir tarafa eğerek bakma
• Göz testlerinde bozulmalar

Göz Tembelliği Nedenleri Nelerdir?

Göz tembelliğinin temelinde görme yollarında bir gelişme problemi yatar. Görüş yolları gözün arka tabakalarından (retina ya da ağ tabaka) beyindeki görme merkezine uzanır. Bu yollar görmekle ve gözleri aktif olarak kullanmakla gelişir. İnsan bebekleri doğumdan sonra uzun bir süre göz gelişimini sürdürür. 

Bir gözde görüşü etkileyecek bir kusur ya da dışarıdan görüş kısıtlılığı yaratacak bir faktör varsa bu durumda bu gözün görüşü azalır. Zayıf gözden gelen görüş sinyalleri azaldıkça beyin bu sinyalleri görmezden gelmeye başlar ve o gözde zamanla görüntü oluşturmayı bırakır. 

Pek çok sebeple göz tembelliği oluşabilir fakat en sık görülenler şunlardır:

• Şaşılık (strabismus) ambliyopisi: Şaşılık, gözü hareket ettiren kaslarda kısalıkla seyreden, bu açıdan gözün bakışının doğrusal olmadığı tıbbi durumdur. Şaşılık durumunda gözler beraber hareket edemezler bu da bir gözde tembelliğe neden olur.
• Kırma kusurları (anizometropik ambliyopi): Miyopi, hipermetropi ya da astigmatizm gibi problemlere kırma kusuru adı verilir. 2 gözde de yaklaşık numaralarda olmaları durumunda göz tembelliğine yol açmazlar. İki göz arasındaki numara farkının çok büyük olduğu durumlarda, en sık da miyopi (uzağı görememe) durumunda tembellik gelişebilir. Numarası büyük olduğundan etkin şekilde göremeyen göz zayıf kalır. Tedavisi gözlük ve ya kontakt lens yardımı ile kolay bir şekilde yapılabilen problemlerdir.
• Deprivasyon ambliyopisi: Bir gözde, katarakt ya da göz kapağı düşüklüğü gibi gözün görüşünü fiziksel olarak sınırlayan bir faktör olması durumunda deprivasyon ambliyopisi gelişir. Katarakt, gözün kırıcı kısmında belirli maddelerin birikmesi sonucu görüşün bulanıklaştığı hastalıktır. Genellikle yaşlılarda görülür fakat bazı doğumsal metabolik hastalıklar çocuklarda da katarakta sebep olmaktadır. Bu tarz kapanma problemleri en acil göz tembelliği tipidir, bir an önce ortadan kaldırılması gerekir.

Hastalığın nedeni olmayan fakat risk faktörü olan durumlar ise şunlardır:

• Prematür doğum
• Düşük doğum ağırlığı
• Anne karnında ve doğumdan sonra yaşanan gelişim geriliği
• Yapısal olarak küçük bebekler
• Ailede göz tembelliği öyküsü olması

Göz Tembelliği Teşhisi

Göz tembelliği genellikle genel göz muayenesi (görme keskinliği muayenesi) ile teşhis edilir. Özel bir göz tembelliği testi mevcut değildir. Dışarıdan da görülebilen bir problem olduğu için tanı konması genelde zahmetli olmamaktadır. İki göz de genel göz muayenesinden geçirilir ve birinin zayıf olduğu tespit edilir. Bu amaçla göz bebeğini büyüten damlalar muayene esnasında kullanılabilir, buna bağlı 1 2 saat geçici bulanık görme yaşanabilir. Genellikle harfler ve ya okumaya başlamamış çocuklar için resimler kullanılarak görme yeteneği ölçülür. İki göz sırayla kapatılarak ayrı ayrı muayene edilir.

Göz muayenesi konuşabilen ve belirli bir yaşa gelmiş çocuklarda uygulanabilir. 3 yaşından küçük ya da konuşamayan çocuklar için öncelikle katarakt, göz kapağı düşüklüğü gibi problemler ekarte edilir, ardından çocuğun ilgisini çekecek renkli objeleri takip etmesi sağlanarak gözlerin beraber hareket edip etmediği saptanır.

Göz Tembelliği Tedavisi

Göz tembelliği tedavisi problemin altında yatan sebebe ve hastanın görüşündeki azalma miktarına göre seçilir. Tedavinin ana prensibi tembel gözü çalışmaya alıştırmak ve 2 göz arasındaki birlikteliği kurmaktır. Bu amaçla en sık tercih edilen ve en başarılı sonuçları veren tedaviler kapama tedavileridir. Kapama tedavileri, göz bandı, göz damlası ya da filtre ile yapılabilir. Genelde kapama tedavisi esnasında tembel göz çok çalışsın diye çocuğun resim yapma, yakındaki bir nesne ile ilgilenme ve ya bilgisayar oynama gibi dikkatini toplayacak eylemlerde bulunması istenir.

Göz tembelliğinde seçilebilecek genel tedavi yöntemleri şunlardır:

• Gözlük/Kontakt lens: Eğer göz tembelliğinin altında iki göz arasında 2 numaradan büyük fark ve ya bir gözde numarası çok büyük birmiyopi/hipermetropi olması durumunda kusuru olan göz tembelleşir ve zamanla görüşü diğer göz üstlenir. Altta yatan sebep miyopi, hipermetropi ya da astigmatizm gibi bir kırma kusuru ise bunun gözlük ve lensle düzeltilmesi gerekir klasik bir göz tembelliği gözlüğü mevcut değildir, her hastanın ihtiyacına göre düzenlenir. Gözlük, hastanın kırma kusuruna bağlı özel ayarlanmış mercekler ve bunların etrafını saran bir çerçeveden oluşan aygıttır. Kontakt lens ise oldukça yumuşak bir materyalden yapılmış yine mercek görevi gören bir göz içi aygıttır. Gözlük kullanımı daha basit ve ucuz olup genellikle ek problem yaratmaz fakat dış ortam koşullarından çok etkilenir ve özellikle çocuklarda kozmetik kaygılar oluşturabilir. Kontakt lens ise yeteri kadar hijyenik ve uygun şekilde kullanılmadığında oldukça tehlikeli olabilir çünkü göz içinde enfeksiyon yaratabilir. 
• Göz bantları: Göz tembelliği tedavisinde çalışmayan gözün çalışmaya zorlanması temel bir prensiptir. Bu amaçla sağlam göz gün içinde belirli bir saat (ortalama 6-8 saat) bantla kapatılır ve zayıf gözle görme geliştirilir. Kapatmanın süresi çocuğun yaşı ve gözün durumuna göre ayarlanır ve kontroller neticesinde kesilir ve ya devam edilir. Bu sürenin çocuğun aktif olduğu saatlerde geçirilmesi gerekir, uyku dahil edilirse amaca ulaşılmaz. Kapama süresi içinde zayıf göze özellikle göz tembelliği egzersizleri yaptırılır ve çalışması teşvik edilir. Nadiren çok uzun süre sağlam göz kapatılırsa o gözde de tembellik gelişebilir fakat kısa sürede geçer, ek tedavi gerektiren bir durum değildir. Kapama tedavileri ortalama 6 ay-2 yıl uzunluğunda uygulanır fakat bireye özel durumlarda uzayıp kısalabilir.
• Göz damlaları: Özel göz bulandırıcı maddeler içeren göz damlaları sağlam göze gözde bulanıklık ve görme kusuru yaratarak banta alternatif bir kapatma yöntemi oluşturur, çocuk sağlam gözünü kullanmak durumunda kalır. Genelde hafta sonları kullanımı önerilir. Gözde hassasiyet yaratabilirler.
  
• Bangerter filtresi: Bu filtreler gözlük camlarına yapıştırılır ve yapıştırıldığı tarafta görüşü bulanıklaştırarak kapatma yapmış olur fakat bu filtrelerden henüz Türkiye’de mevcut değildir. Çeşitli başka yollarla gözlük camlarını kapatan ebeveynler olabilir fakat çocuğun gözlüğün altından üstünden bakarak istemeden hile yapması olasıdır. Bunlara karşı dikkatli olunmalı, mümkünse göz bant ile kapatılmalıdır.
• Nörovizyon: Göz tembelliğinde özellikle 9-10 yaş sonrası için başvurulan bir tedavi yöntemidir. Uygulanması zahmetli olabilse de girişimsel olmaması ya da yan etkisi bulunmaması sebebiyle kolaylıkla denenebilir. Nörovizyon ile göz tembelliği tedavisinde hastaya özel bir video serisi verilir. Ekrandan yaklaşık 1.5 metre uzaklığa oturulduktan sonra her gün günde 30-40 dakika videolar izlenir. Bunlar gözün çalışmasını teşvik eden görsellerden oluşur. Bir iki gün arayla uygulanır ve yaklaşık 40 seansta biter.
• Ameliyat: Altta yatan sebep gerektiriyorsa operasyona başvurulabilir.

Tedavi oldukça etkin ve doğru yürütülse, kapama yeterli süre ve uzunlukta yapılsa bile %25 çocukta hastalığın tekrarladığı görülmüştür. Bu nedenle tedavi esnasında ve sonrasında mutlaka kontrollere aksatılmadan gidilmelidir. Tekrarlama görülürse tedavi baştan alınır.

Göz Tembelliği İlaçları

Göz tembelliği için herhangi bir ilaçla tedavi mümkün değildir, yalnızca ilaç içeren göz damlaları sağlam göze damlatılarak bu gözde kapama etkisi yaratır ve diğer gözü çalışmaya zorlar. Bu amaçla kullanılabilen damlalar genelde atropin içerir. Gözde hassasiyet, kızarıklık ve ışığa duyarlığa neden olabilirler. Genellikle dışarıdan algılanmayan bir kapama yöntemi olduğu için okul ya da anaokuluna giden sosyal hayata başlamış çocuklar tarafından benimsenmesi daha kolay olabilir.

Göz Tembelliği Ameliyatı

Göz tembelliği için özel bir ameliyat söz konusu değildir fakat göz tembelliğinin altında şaşılık, göz kapağı düşüklüğü, katarakt gibi gözü tembelliğe zorlayan bir durum varsa bunların ameliyatla tedavisi söz konusu olabilir. Göz tembelliği lazer ya da herhangi bir ameliyat yöntemi ile doğrudan tedavi edilebilen bir hastalık değildir.

Göz Tembelliği Tedavi Edilmezse

Göz tembelliği tedavi edilmezse gözde kalıcı görme bozukluğu oluşur ve kişi hayatının geri kalanında tek gözünün sağladığı imkanla görüş sağlar. Bu tedavi edilebilen bir hastalık için alınması çok anlamsız bir risktir. 

Göz tembelliği büyüdükçe kendiliğinden geçen ve ya gözde tembelliğe yol açan faktörün tek başına tedavi edilmesiyle ortadan kalkan bir sorun değildir. Bu durumlarda mutlaka kapama tedavisi ile tembellik de tedavi edilmelidir. Özellikle 7 yaş altında oldukça başarı ile tedavi edilebilen göz tembelliği, 10 yaşından sonra zor tedavi edilebilmekte, yetişkinlikte ise neredeyse hiç tedavi edilememektedir.

Göz Tembelliğine Ne İyi Gelir?

Göz tembelliğine iyi gelen herhangi bir doğal ya da evde uygulanabilecek bir tedavi yöntemi mevcut değildir. İyi gelecek tek şey, ne zaman fark edilirse vakit kaybetmeden göz hastalıkları uzmanı bir hekime başvurmaktır. Hekimin önerdiği kapama tedavisi disiplinli ve tavizsiz şekilde uygulanmalıdır, çocuklar başlangıçta adapte olamasa da kalıcı görme kaybını engellemek için ebeveynler tarafından doğru yönlendirmeler yapılması şarttır.

Göz Tembelliğine Ne İyi Gelmez?

Göz tembelliğine iyi gelmeyen ya da problemi büyüten tek şey tedavi almamaktır. Problem bir kere ortaya çıktıktan sonra kendiliğinden kaybolmaz, mutlaka tedavi edilmelidir. Kapama tedavisini doğru ve gereken sürede uygulamamak kalıcı görme kaybına yol açar.

Çocuklarda, Yetişkinlerde ve İleri Yaşta Göz Tembelliği

Göz tembelliği tedavisi için en ideal dönem 7 yaş ve altıdır. Henüz göz sinirleri ve genel yapısı gelişme aşamasında olduğundan tembel göz tedaviye uygun gelişim sağlar. 10 yaş ise çocuklarda iyi tedavi edilebilirliğin sınırdır. 10-17 yaş arası çocuklar tedaviye çok iyi yanıt vermese de daha önce hiç tedavi almadılarsa yine de tedavi verilir, bir kısmında düzelme olabilir. Düzelenlerin bir kısmında da tekrarlama görülebilir.

Yetişkinlerde ise, pek umut verici bir tablo mevcut değildir. Genelde yetişkinlerde tedavi yanıtsız kalır. Yanıt alınsa bile kısa süre içinde tembellik tekrarlar. Nörovizyon tedavisi yeni bir tedavi yöntemi olup yetişkinler için denenebilir.

Göz Tembelliği için Hangi Doktora Gidilir?

Göz tembelliği tedavisi ile ilgili bölüm Göz Hastalıklarıdır. Çocuklarda ortaya çıkan bir problem olduğu için saptanmasında ebeveynler rol oynayacaktır. Çocuğun gözünde kayma, sağa ya da sola çekme, şaşılık, bir gözü kısarak ya da kapatarak bakma gibi belirtiler mevcutsa göz tembelliğinden şüphelenilmelidir.

Göz tembelliği acil (saatler içinde) tedavi edilmesi gereken bir problem değildir fakat kesinlikle vakit kaybetmeden tedaviye başlanmalıdır. 7 yaşından küçük çocuklarda tedavi oldukça ideal bir şekilde yapılabilmekte fakat 10 yaşından büyük çocuklarda çok zorlaşmaktadır. Tedavisiz kalması durumunda ise gözde görme kaybı ile sonuçlanır.