Koyu Renk İdrar

Koyu Renk İdrar Nedir?

Koyu renk idrar, gün içerisinde yapılan idrarın olması gerekenden daha koyu renkte olmasıdır. Sağlıklı bir kişinin idrarı açık sarı renkte olmalıdır. Fakat koyu sarı renk de böbrek hastalığını işaret etmez. Çoğu zaman gün içerisinde az sıvı tüketilmesine bağlı olarak çıkar. Her yaşta ve cinsiyette görülebilir. İdrar yaparken ağrı ve yanma gibi belirtiler eşlik etmiyorsa genellikle fark edilmeyebilir ya da önemsenmeyebilir. Ancak idrar rengi ve kokusu genel sağlık durumumuz hakkında birçok ipucu verdiği için dikkat edilmesi önemlidir. 

Koyu renkli idrar sorunu tek başına bir hastalık değil, belirtidir. Bunun sebebi çeşitli böbrek ve hormonal hastalıkların sonucu olarak ortaya çıkmasıdır. Altta yatan sebep ortadan kaldırıldığında idrar rengi de kendiliğinden normale döner. Eğer müdahale edilmesine rağmen normale dönmediyse altta yatan sebep bir kez daha araştırılmalıdır.

Koyu Renk İdrar Belirtileri Nelerdir?

Koyu idrar rengi birçok hastalığın habercisi olabilir. Bu sorunu fark etmek için idrarın düzenli bir şekilde gözlemlenmesi gerekir. Sıvı kaybı gibi basit sorunlar çoğu zaman renk değişikliğinden başka belirti vermez. Ancak altta yatan bir hastalık varsa koyu renk idrara ek olarak farklı sorunlar da görülebilir. Bu belirtiler şunlardır:

• Sabah İlk İdrar Rengi: İdrar renginden genel sağlık analizi yapılırken, bir önceki gün yeterince sıvı alınıp alınmadığını anlamak için sabah yapılan ilk idrarın rengine bakılması gerekir. Eğer renk açık sarıysa yeterli sıvı alınmıştır. Ancak koyu sarıysa vücutta sıvı açığı var demektir. Bu sonuca göre sıvı alımı sağlanırsa sorunun kendiliğinden çözülmesi beklenir. Eğer problem devam ediyorsa başka bir sorun olduğunun işareti olabilir. İdrar rengi her zaman sarı olmayabilir. Altta yatan hastalıklara bağlı olarak çeşitli renklerde idrar görülebilir:
  1. Mavi ya da Yeşil İdrar: Mavi renkli idrar çok nadir görülen bir sorundur. Çoğu zaman tüketilen besinlerde bulunan gıda boyası gibi maddelere bağlı olarak ortaya çıksa da az rastlanan genetik bir hastalığın habercisi de olabilir. Yeşil renkli idrar da gün içerisinde tüketilen besinler sonucunda ortaya çıkabileceği gibi, pseudomonas adlı bakterinin sebep olduğu idrar yolu enfeksiyonları sonucunda da görülebilir.
  2. Kahverengi İdrar: Kahverengi idrar baklagillerin aşırı tüketilmesi sonucunda oluşabilir. Ancak sorunun bundan kaynaklanmadığı düşünülüyorsa bir uzmana gitmek gerekir. Çünkü sorunun sebebi karaciğer hastalıkları ya da ağır dehidratasyon (ciddi derecede sıvı eksiği) olabilir.
  3. Turuncu İdrar: İdrarda turuncu renk görülmesinin sebebi havuç gibi turuncu yiyeceklerin fazla miktarda tüketilmesi ile alakalı olabilir. Ayrıca kullanılan bazı ilaçlar da idrar renginde değişikliğe sebep olabilir. Ancak koyu turuncu renkli idrarın safra kesesi hastalıklarıyla da ilişkili olabileceği unutulmamalıdır.
• İdrar Yaparken Yanma Hissi: İdrar yolu enfeksiyonları ve mesane iltihabı, çoğu zaman idrar tutma ve hijyene dikkat etmeme gibi durumlardan kaynaklansa da yetersiz sıvı alımı hastalığın oluşmasında büyük rol oynar. Bu hastalığa bağlı olarak idrar yaparken ağrı ve yanma hissi oluşur. Ayrıca idrar bulanıklaşır ve rengi değişir.
• Kötü Kokulu İdrar: Gün içerisinde yeterince sıvı alınmadığında idrar yoğunluğu (dansite) artar. Buna bağlı olarak koku ve renk değişiklikleri oluşur. Ancak kötü koku ve koyu idrar rengi sürekli bir hal aldıysa, bu durumun kullanılan ilaçlarla ya da beslenmeyle alakalı bir sorun olmadığı düşünülüyorsa bir uzmana muayene olunması gerekir. İdrarda tatlı bir koku olması şeker hastalığının habercisi iken, aseton veya amonyak kokusu; idrar yolu enfeksiyonu, böbrek ve karaciğer hastalıklarının habercisi olabilir.
• Köpüklü İdrar: Tek başına köpüklü idrar her zaman korkulması gereken bir belirti değildir. Fakat hem yoğun köpüklü hem de çok koyu idrar görülmesi böbreklerden protein kaçağı olduğu anlamına gelir. Kısa süre içerisinde tedavi edilmelidir.
• Kanlı İdrar: Kırmızı ya da pembemsi idrar, idrar yollarında kanama olduğunu gösterir. Bazen bu sorun antibiyotik kullanımına bağlı olsa da çoğu zaman altta yatan bir hastalığın sonucunda ortaya çıkar. 1 gün içerisinde normale dönmezse zaman kaybetmeden doktora gidilmelidir. Kanlı idrar safra kesesi taşı, idrar yolu enfeksiyonu ya da böbrek kanseri habercisi olabilir.

Koyu renk idrar sorunu bir hastalık değil belirti olarak ortaya çıkar. Bu yüzden altta yatan sebep öğrenilmelidir. Koku, yoğunluk ve renk bilgisi altta yatan hastalıkla alakalı birçok ipucu verecektir. Bu yüzden hiçbir belirti saklanmamalı ve idrarda meydana gelen tüm değişiklikler ürolog ile paylaşılmalıdır. 

Koyu Renk İdrar Nedenleri Nelerdir?

Böbrekler kanı süzerek atık maddeleri ayırır ve idrar yolu ile dışarı atar. Bu yüzden tükettiğimiz besinler, kullandığımız ilaçlar ve sahip olduğumuz hastalıklar gibi birçok etken idrar yapısını etkiler. İdrar renginde meydana gelen anormal değişimler genel sağlık durumunun bozulduğuna dair bir işaret olabilir. Koyu idrar oluşmasına şunlar sebep olur:

• Yetersiz Sıvı Alımı: Her insanın boy - kilo oranına ve cinsiyetine göre günlük alması gereken bir sıvı miktarı vardır. Ortalama olarak 2 litre su içilmesi tavsiye edilir. Ancak kişiler bu oranın daha altında kalırlarsa idrar yoğunlaşır. Bunun sonucunda koyu idrar ve koku sorunu ortaya çıkar. Ayrıca ishal ve kusma görülen dönemlerde kaybedilen sıvının yerine konulması gerektiği için daha fazla su içilmelidir. Sürekli olarak yetersiz sıvı alan kişilerde idrar yolu enfeksiyonu ve böbrek yetmezliği görülmesi riskinin artacağı unutulmamalıdır. Eğer bol su içilmesine rağmen renkte herhangi bir düzelme olmuyorsa altta yatan bir hastalık olduğu düşünülür.
• Kullanılan İlaçlar: İlaçlar kana karışarak vücuda dağılır. Böylece böbrekler kanı süzerken ilaçlarda bulunan bazı maddeler de idrara karışır. Bunun sonucunda ise idrar renginde değişiklikler görülebilir. C ve B vitaminleri, bazı kemoterapi ilaçları, bağırsak hareketlerini düzenleyen ilaçlar (müshiller) ve bazı antibiyotiklerin uzun süre kullanılması idrarın koyulaşmasına sebep olabilir. Eğer ilaç kullanımının sonlandırılmasına rağmen bir düzelme yoksa vakit kaybetmeden bir uzmana danışılmalıdır.
• Altta Yatan Hastalıklar: Koyu sarı renkli idrar kandaki ürik asit ve sodyum oranının artmasına bağlı olabilir. Eğer koyu kahverengiye yakın bir renk varsa safra kesesi hastalıkları ve karaciğer sorunları olabilir. Boşaltım sistemi organlarında oluşan kötü huylu tümörler, enfeksiyonlar, taş ve tıkanıklıklar idrar yapısını doğrudan etkiler. Eğer altta yatan bir hastalık varsa koyu renkli idrara farklı belirtiler de eşlik eder.
• Bazı Gıdalar: Vücudumuza aldığımız besinlerin fazlası boşaltım sistemi sayesinde dışarı atılır. Besinlerin içinde bulunan bazı maddeler idrara karışırsa renk değişimine yol açabilir. Gıda boyası, baklagiller, turunçgiller, B ve C vitamini içeren gıdaların aşırı tüketimi koyu renkli idrar oluşmasına sebep olur.

Birçok kişi idrar renginde oluşan değişimlerin önemsiz olduğunu düşünür ve görmezden gelir. Ancak koyu idrar sürekli görülüyorsa altta yatan sebep mutlaka araştırılmalıdır. Böylece sorun ilerlemeden tedavi edilebilir. 

Koyu Renk İdrar Teşhisi

Koyu renkli idrara sebep olan durumun teşhis edilebilmesi için çoğu zaman hasta öyküsü ve idrar tahlili yeterli olur. Ancak koyu renkli idrara eşlik eden belirtiler varsa daha detaylı araştırma yapmak için farklı tetkikler kullanılır. Koyu renkli idrar sorununun teşhisinde kullanılan tetkikler şunlardır:

• Fizik Muayene: Fizik muayene sırasında ilk olarak hasta şikayetleri dinlenir ve anamnez (hasta öyküsü) alınır. Daha sonrasında şüphelenilen hastalığa göre ilave tahlil ve tetkiklerin yapılması istenir.
• İdrar Tahlili: Hastalardan idrar örneği alınır. Daha sonrasında laboratuvar ortamında renk, koku, yoğunluk ve bazı maddelerin seviyeleri incelenir. Bu tahlilin sonucuna göre hastanın böbrek fonksiyon yeterliliği, enfeksiyon ve şeker hastalığı gibi hastalıkların olup olmadığı anlaşılır. Eğer bu sonuçlar teşhis için yeterli olmazsa ilave testler yapılır.
• Radyolojik Görüntüleme Yöntemleri: Boşaltım sisteminde taş ya da tıkanıklık olup olmadığı, herhangi bir tümöral oluşumun varlığı, böbreklerin ve mesanenin yapısı radyolojik görüntüleme yöntemleri kullanılarak öğrenilir. Bunun için ultrasonografi ve MR sıklıkla tercih edilir. Bazı ürologlar fiziki muayene sırasında ultrasonografi cihazını kullanarak genel bir muayene de yaparlar.
• Kan Tahlili: Kan tahlilinde hastaların böbrek fonksiyonlarıyla ya da vücutlarında enfeksiyon olup olmadığıyla alakalı birçok veri elde edilir. Rutin olarak istenen tahliller arasında olmasa da idrar tahlilinin teşhis için yetersiz olduğu durumlarda kullanılabilir.
• Sistoskopi: Sistoskopi işlemi ameliyathane ortamında uygulanır. Sistoskop adı verilen özel bir kameranın üreterden mesaneye kadar ilerletilmesi sonucunda mesane içinde bir anormallik olup olmadığı net bir biçimde görülür. Sık tekrarlayan idrar yolu enfeksiyonu ve mesane tümörü şüphesi varsa tercih edilen bir yöntemdir.

Koyu renkli idrar şikayetinin teşhisi için çok fazla tahlil yapılmasına gerek yoktur. Yapılacak tahliller hasta şikayetleri sonucunda şüphelenilen hastalıklara göre seçilir. İdrar tahlilinde enfeksiyon görünen bir hastaya tekrar kan tahlili yapılmaz veya sorunun az sıvı alımına bağlı olarak ortaya çıktığı anlaşılmışsa sistoskopi yapılmaz. Böylece zaman kaybı önlenmiş olur ve en kısa süre içerisinde tedaviye başlanır.

Koyu Renk İdrar Tedavisi

Koyu renkli idrar problemi tek başına bir hastalık olarak kabul edilmez. Boşaltım sistemi enfeksiyonları, safra kesesi tıkanıklığı, böbrek taşı ve mesane kanseri gibi hastalıklara bağlı olarak ortaya çıkan bir belirtidir. Bu yüzden altta yatan hastalığa yönelik tedavi uygulanır. Koyu renkli idrara sebep olan hastalıkların tedavisi şu şekilde yapılır:

• İlaç Tedavisi: İdrar renginin koyulaşma sebebi çeşitli enfeksiyonlar ya da diyabet (şeker hastalığı) gibi hormonal hastalıklarsa ilaç tedavisi uygulanır. Çoğunlukla antibiyotikler ve insülin ilaçları kullanılır. Doktor tarafından reçete edilmeyen hiçbir ilaç kullanılmamalıdır. Gereksiz ve yanlış dozda antibiyotik kullanımı direnç oluşmasına yol açarak enfeksiyonların tedavisini zorlaştırır. İnsülin gibi ilaçların bilinçsiz kullanımı ise hastalarda hayati tehlike oluşturacak kadar büyük zarar verebilir.
• Cerrahi Tedavi: Boşaltım sistemi organlarındaki anatomik bozukluklar, tümörler, tıkanıklıklar ve taşlar cerrahi operasyon ile tedavi edilebilir. Böylece böbreklerin fonksiyonlarını tam olarak yerine getirmesi sağlanır ve idrar normale döner. Cerrahi tedavi sonrasında hastanın idrarında kısa bir süre daha anormallik olması normaldir.

Uygulanacak tedavi türü üroloji uzmanı tarafından seçilir. Bu seçim yapılırken hastanın genel sağlık durumu, kilosu, yaşı, cinsiyeti, daha önce geçirdiği ameliyatlar ve kronik hastalığı olup olmadığı gibi etkenler dikkate alınır. Ancak en önemli faktör hastalığın türü ve evresidir.

Koyu Renk İdrar Tedavi Edilmezse 

Koyu renkli idrar, altta yatan bir hastalığa ya da sıvı kaybına bağlı olarak ortaya çıkan bir belirtidir. Dikkate alınmadığı durumlarda mevcut hastalığın ilerlemesine veya yoğun sıvı kaybına bağlı olarak böbrek yetmezliğine varan sorunların görülmesine yol açar. Bunun sonucunda tedavi süreci uzar ve hasta daha ağır belirtiler yaşar. Eğer altta yatan sebep kötü huylu tümör ise erken teşhis ve tedavi hastanın hayatını kurtarır. Bu yüzden idrar rengi takip edilmeli ve bir anormallik görülürse zaman kaybetmeden doktora gidilmelidir.

Koyu Renk İdrara Ne İyi Gelir? 

Koyu renkli idrar problemi çoğu zaman yetersiz sıvı tüketmeye bağlı ortaya çıkar. Eğer altta yatan bir hastalık yoksa günlük yaşamınızda birkaç alışkanlığınızı değiştirerek sorunun çözülmesini sağlayabilirsiniz. Koyu renk idrara iyi gelen uygulamalar aşağıdaki gibidir:

• Bol Sıvı Tüketmek: Vücutta sıvı açığı olması idrar renginin koyulaşmasına sebep olur. Bu sorunu yaşayan kişiler bol su içerek problemi ortadan kaldırabilirler. Ancak su içerken aşırıya kaçmamak gerekir. Boy, kilo ve yaş gibi kriterler göz önüne alınarak günlük ihtiyaç duyulan sıvı miktarı belirlenmeli ve o değer aşılmamalıdır.
• Kızılcık Suyu İçmek: Kızılcık suyu asidik yapısı sayesinde mesanenin içinde çoğalan bakterileri öldürür. İdrar yolu enfeksiyonları için destek ve koruyucu bir alternatif olarak kullanılabilir. Düzenli bir şekilde tüketilmelidir.
• Beslenmeyi Düzenlemek: İdrar renginin koyulaşmasında birçok faktör olabilir. Bunlardan biri de tüketilen gıdalardır. Özellikle B ve C vitamininden zengin yiyeceklerin aşırı tüketiminin idrar renginde değişikliğe sebep olduğu bilinir. Eğer sorun altta yatan bir hastalıktan kaynaklanmıyorsa kişiler dengeli ve düzenli bir beslenme planı oluşturarak iyileşme sağlayabilir.

Koyu renkli idrar probleminin ortaya çıkmasını engellemek için ilk olarak neden olduğu tespit edilmelidir. Altta yatan sebep belirlendikten sonra ona uygun tedaviye başlanır. Alternatif tedaviler uygulanmadan önce uzman hekime danışılması gerekir.

Koyu Renk İdrara Ne İyi Gelmez? 

Tedavi edilmeyen koyu renkli idrar sorununun ilerleyen zamanlarda ciddi hastalıklara sebep olabileceği unutulmamalıdır. Bu sorunu yaşayan birinin uzak durması gereken davranışlardan bazıları şunlardır:

• Yeterince Su İçmemek: Birçok insan gün içerisinde içtiği ve yediği besinlerden yeterince sıvı aldığını düşünür. Ancak meyve suyu, çorba ve çay gibi içeceklerin içinde bulunan su günlük sıvı ihtiyacını karşılamak için yetersiz kalır. Bir kişinin günlük ortalama olarak 2 litre su içmesi tavsiye edilir. Bu miktar boy, kilo, cinsiyet, yaş ve kaybedilen sıvı miktarına bağlı olarak değişir.
• İdrarı Uzun Süre Tutmak: Günlük yaşamda ihtiyaç duyduğumuz her anda tuvalete gitmek mümkün olmayabilir. Ancak idrarı tutma davranışının süreklilik kazanması mesanede kalıcı bir genişlemeye sebep olur. Bunun sonucunda kaslar işlevlerini tam olarak yerine getiremez ve mesane tam olarak boşalamaz. İçeride kalan idrar enfeksiyona sebep olabilir ya da böbreklere kaçarak böbrek hasarı oluşturabilir. Her iki durumda da idrar koyuluğu gibi belirtiler görülür.
• Aşırı Kahve ve Çay İçmek: Kahve ve çay gibi kafein içeren içeceklerin diüretik (idrar söktürücü) etkisi vardır. Çoğu insan çayda ve kahvede su olduğu için günlük sıvı ihtiyacının karşılandığını düşünür. Ancak fazla kafein tüketildiğinde kişiler sık sık tuvalete gideceği için vücutta daha fazla sıvı açığı olur. Bu yüzden gün içerisinde tüketilen kafein miktarı azaltılmalı ya da içilen su miktarı arttırılmalıdır.

İdrar koyuluğu problemi yaşayan kişiler bu gibi davranışlardan uzak durarak sorunun ilerlemesini ya da oluşmasını önleyebilir. Ancak problem altta yatan bir hastalığa bağlı ise tedavi uygulanması şarttır.

Koyu Renk İdrar İlaçları

Koyu renkli idrar başlı başına bir hastalık değildir. Bu yüzden herhangi bir ilaç tedavisi uygulanmaz. Ancak altta yatan bir hastalığa bağlı olarak ortaya çıkmışsa ona yönelik tedavi uygulanabilir. Tedavi sırasında sıklıkla kullanılan ilaçlar şunlardır:

• Şeker İlaçları: Diyabet (şeker) hastalığı, kişilerin sık sık idrara çıkmasına sebep olur. Bunun sonucunda oluşan sıvı açığı idrar renginin koyulaşmasına yol açar. Kandaki şeker (glikoz) seviyesinin düzenlenebilmesi için kullanılan insülin ilaçları kişilerin sık sık tuvalete sorununu ortadan kaldırarak aşırı sıvı kaybı oluşmasını engeller.
• Antibiyotik: İdrar yolu enfeksiyonu, çoğunlukla kadınlarda görülen bakteriyel bir enfeksiyondur. Bakterilerin sebep olduğu hastalıkların tedavisinde en etkili yöntem antibiyotik kullanımıdır. Ancak antibiyotik kullanımında saat aralığı ve tedavinin süresi çok önemlidir. Düzensiz kullanılan antibiyotikler bakterilerin tedaviye direnç kazanmasına ve sorunun ilerlemesine sebep olur.
• Yüksek Tansiyon İlaçları: Hipertansiyon hastalığı, idrar yapma sıklığının artmasına sebep olur. Kaybedilen sıvı yerine konmadığında idrar koyulaşması görülür. Doktor tarafından reçete edilen tansiyon dengeleyici ilaçlar kullanıldığında sık idrara çıkma sorunu çözüleceği için idrar rengi de normale döner.

İlaçlar yanlış kullanıldıklarında son derece tehlikeli maddelere dönüşebilirler. Bu yüzden uzman hekimler tarafından reçete edilmeyen hiçbir ilaç kullanılmamalıdır. Tedavi bittikten sonra elde kalan ilaç varsa evde saklanmayıp imha edilmelidir.

Koyu Renk İdrar Ameliyatı 

İdrar renginin koyu olması çoğu zaman yetersiz sıvı alımına bağlı olarak gelişir. Böyle bir durumda herhangi bir tedavi uygulanmasına gerek kalmaz. Ancak altta yatan bir hastalık varsa bu hastalığın tedavi edilmesi hayati önem taşır. Boşaltım sistemi organlarında görülen tıkanıklık, taş, tümör, işlev kaybı ve anatomik bozukluklar için cerrahi tedavi en uygun seçenektir. Hastalıklı bölge tamir edilebilir ya da direkt olarak çıkarılabilir. Böbrek yetmezliği gibi hastalıklarda nakil işlemi de mümkündür. Ameliyat kararı alınmadan önce hastanın genel sağlık durumu, yaşı, kilosu ve ameliyat sırasında tehlike oluşturacak bir hastalığının olup olmadığına bakılır. Detaylı bir değerlendirmenin ardından hastanın onayı da alınarak işlemler başlatılır.

Hamilelikte Koyu Renk İdrar

Hamilelikte koyu renk idrar sorunu yaşamak birçok anne adayını strese soksa da çoğu zaman endişelenecek bir durum yoktur. Gebelik döneminde vücudun su ihtiyacı da artar. Bu yüzden kişilerin daha fazla su içmeleri gerekir. Yetersiz su içilmesi anne ve bebeğin sağlığı için olumsuz sonuçlar doğurabilir. Eğer idrarda renk değişimi fark edilirse su tüketimi biraz daha artırılmalıdır.

Gebelikte koyu renk idrar, sadece su kaybıyla alakalı olmayabilir. Hamilelik süresince destek amaçlı alınan vitamin takviyeleri ve yoğun sebze meyve tüketimi de idrar renginin koyulaşmasına sebep olabilir. Anne adayları idrar renklerinde meydana gelen değişimler için endişelenmemeli fakat doktorlarını bilgilendirmeyi ihmal etmemelilerdir.

Çocuklarda Koyu Renk İdrar

Çocuklarda da tıpkı yetişkinlerde olduğu gibi üriner sistem hastalıkları görülebilmektedir. Bu yüzden aileler çocuklarının idrar rengini takip etmelilerdir. Özellikle küçük çocuklar susadıklarını fark edemeyebilir ya da istedikleri her an suya erişime şansları olmayabilir. Daha büyük çocuklar ise oyun oynarken veya televizyon izlerken su içmeyi erteleme eğiliminde olurlar. Ebeveynler yeterli gözlemi yapıp çocukların su içmelerini sağlamalıdır.

Bebeklerde Koyu Renk İdrar

Bebeklerde koyu renk idrar yetersiz beslenmenin bir işareti ya da sarılık gibi hastalıkların habercisi olabilir. Ek gıdaya başlamamış bebekler sadece anne sütüyle beslenirler ve su ihtiyaçları bu şekilde sağlanır. Eğer bebeğin idrar rengi koyulaşmışsa zaman kaybetmeden doktora gidilmesi gerekir. Böylece sorunun kaynağı hızlıca tespit edilerek hayati risk oluşmadan tedaviye başlanır. 

Koyu Renk İdrar için Hangi Doktora Gidilir?

Gün içerisinde yeterince sıvı alıyorsanız, uzun süredir kullandığınız bir ilaç yoksa ve tükettiğiniz gıdalar idrar renginde değişikliğe sebep olmuyorsa ve buna rağmen idrar rengindeki koyuluk devam ediyorsa en kısa süre içerisinde muayene olunması gerekmektedir. Özel poliklinikler, özel hastaneler ya da devlet hastanelerinin üroloji bölümüne başvurulmalıdır. Eğer koyu renk idrar haricinde kötü koku, kan ya da böbrek ağrısı gibi belirtiler varsa bir ürolog ile görüşüp altta yatan sebep öğrenilmelidir. Böylece hastalıkların ilerleyerek daha büyük sorunlara yol açması engellenir.