Piromani Hastalığı

Piromani Nedir?

Piromani; yangın çıkarma ve bunu izlemeye karşı önlenemez şiddetli bir arzu duymakla ve yangını başlattıktan sonra keyif alma ve rahatlama hissetme ile karakterize bir ruhsal bozukluktur. 

Kelimenin kökeni Yunanca pyr (ateş) ve -mania (sevmek) kelimeleridir. Daha sık erkeklerde ortaya çıkan bir sorun olup pek çok bireyde ergenlik döneminde başlar fakat bu dönemde başka nedenlerle de ateş yakma davranışı gelişebileceğinden ayrımı iyi yapılmalıdır.

Piromaninin değerlendirilmesinde en önemli unsur kundakçılıktan ayrılmasıdır. Kundakçılık, herhangi bir cezalandırma, zarar verme, protesto, maddi veya politik kazanç amacı ile yangın çıkarma davranışıdır. 

Piromanide ise salt olarak yangından keyif alma söz konusudur. Piromanik bireyler herhangi bir amaç gütmez ve spesifik bir hedef seçmez. Aynı zamanda bu problemi yaşayan bireyler nesnelere, mekanlara veya araçlara yakarak zarar vermenin suç olduğunu farkındadır. Herhangi bir bilinçsizlik hali söz konusu değildir fakat eyleme yönelik arzu o kadar kuvvetlidir ki kendilerine engel olamazlar.

Yangın çıkarma davranışı göstermiş ve çeşitli suçlardan cezaevinde bulunan bireyler üzerinde yapılan bir araştırma göstermiştir ki çeşitli sebeplerle yangın çıkarmış bireylerin yalnızca %3 kadarı piromani kriterlerini karşılamaktadır. 

Bu şu demektir; piromani oldukça nadir görülen bir hastalıktır ve yangın çıkarmanın en sık görülen sebeplerinden biri değildir. Antisosyal kişilik bozukluğu, öfke kontrol bozukluğu, duygudurum bozukluğu, alkol-madde bağımlılığı gibi pek çok psikiyatrik sorun bilinçli olarak yangın çıkarmaya zemin hazırlayabilir. Bu durumların piromaniden net bir şekilde ayrılması gerekir.

Piromani yaşayan bireyler, yangınla ilişkili itfaiyecilik gibi mesleklere aşırı ilgili ve yakın olabilirler. Etraflarında çıkan bir yangına ilk koşan ve ilgiyle izleyen insanlardan olurlar. 

Söndürmeye teşebbüs etmeyecekleri gibi yangın karşısında büyülenir ve bir ferahlama duygusu hissederler. Bunu gizlemek için genelde duygularını diğer bireylere karşı tam tersi şekilde yansıtabilirler, pek çok insan etrafında piromani yaşayan bir birey olsa bile bunu fark etmez.

Piromani, dürtü kontrol bozuklukları başlığı altında sınıflandırılan bir psikiyatrik hastalıktır. 

Dürtü kontrol bozuklukları, herhangi bir eyleme karşı şiddetli, ertelenmesi güç ve kuvvetli bir arzu duyma hali ve söz konusu eylemi yerine getirememekten ötürü ciddi rahatsızlık duyma durumu olarak tanımlanabilecek psikiyatrik problemlerdir. Bu kategori altında aralıklı patlayıcı bozukluk, mitomani, kleptomani gibi pek çok alt başlık bulunur. 

Piromani Belirtileri Nelerdir?

Piromaninin belirtileri çok sayıda olmasa da oldukça tipiktir. Genellikle belirtiler ergenlik ve erken yetişkinlik döneminde ortaya çıkar, sıklıkla erkeklerde görülür. 

En sık görülen belirtiler şunlardır:

• Önüne geçmekte zorlanılan kuvvetli bir yangın çıkarma ya da ateş yakma isteği
• Genelde tek bir yerde yangın çıkarmamak, farklı lokasyonlar seçmek
• Yangın çıkarırken maddi-manevi zarar verme amacı taşımamak
• Yangın çıkarmadan önce bu dürtüyle mücadele ederken aşırı gergin ve kaygılı hissetmek
• Yangın çıkardıktan sonra gelen rahatlama ve hafifleme duygusu
• Günlük hayatta mutsuz, gergin, stresli bir birey olma
• Alkol kullanımı ve madde bağımlılığı
• Çocukluk çağında yaşanmış özellikle de ateşle ilgili travmaların varlığı

Piromani Nedenleri Nelerdir?

Piromani ve diğer dürtü kontrol bozukluklarının sebebi henüz tam olarak aydınlatılamamıştır. 

Çocukluk veya ergenlik dönemindeki travmatik yaşantılar ortaya çıkmasını tetikleyebilse de temelinin genetik ve nörokimyasal (beyindeki çeşitli kimyasal maddelerin işlevlerinde değişiklik) olduğu düşünülmektedir.

Piromani Teşhisi

Piromani teşhisinde ilk aşama elbette ki bireyin şikayetleri ile hekime başvurmasıdır. Hekim şikayetleri ve tıbbi hikayeyi dinleyecek, ardından da psikiyatrik görüşme yapacaktır. 

Tıbbi hikaye içinde; kullanılan ilaçlar, mevcut kronik bedensel hastalıklar, bireyde ve ailede ruhsal başka bir hastalık varlığı, yakın dönemde veya çocukluk döneminde yaşanmış travma öyküsü gibi faktörler sorgulanabilir. 

Genel olarak tüm ruhsal hastalıkların ve doğal olarak piromaninin de teşhisinde uluslararası kabul gören kriterleri içeren kılavuzlar kullanılır. Bunun için ülkemizde en sık, Ruhsal Hastalıkların Sınıflandırılması Kılavuzu (DSM-5) kullanılır. Kılavuzdaki ölçütler hekimin klinik deneyimi ve görüşüyle de uyuşursa tanı konur. Piromani için özel oluşturulmuş bir test yoktur.

Tanı kılavuzu DSM-5’e göre piromani kriterleri şunlardır:

• Birden çok yerde kasti olarak yangın çıkarmak
• Yangın çıkarma eylemini gerçekleştirmeden önce gerginlik veya tahrik edilmişlik hissi yaşamak
• Yangınla ilgili her şeyi aşırı merak uyandırıcı ve ilgi çekici bulmak (eşyalar, ekipmanlar, yangınla uğraşan meslekler gibi)
• Yangın çıkardıktan veya çıkmış bir yangını izledikten sonra gelen rahatlama, keyif ve tatmin duygusu
• Yangın çıkarmanın, politik bir amacı olmaması, şiddet ve öfke ifadesi olarak kullanılmaması, birinin yaşam kalitesine etkisi bulunacak maddi-manevi bir amaç taşımaması ve yangın çıkarma anında herhangi bir madde veya akıl hastalığının etkisi altında olmamak
• Yangın çıkarma davranışını daha iyi açıklayan davranış bozukluğu, antisosyal kişilik bozukluğu veya duygudurum bozukluğu gibi bir psikiyatrik durumun var olmaması

Piromani Tedavisi

Piromani ve diğer dürtü kontrol bozukluklarının tam olarak hangi nedene dayandığı bilinemediğinden kesin bir tedavisi de mümkün değildir. Fakat bu bozuklukların daha çok düşük sosyo kültürel düzeyde ve düşük iletişim becerilerine sahip bireylerde ortaya çıkma olasılığı daha yüksektir. 

Bu da, bireylerin bilişsel davranışçı terapi gibi öz farkındalıklarını ve yaşam becerilerini geliştirebilecekleri tedavilerin işe yarayabileceğini ortaya koyar. 

Ayrıca, psikoterapi ile geçmişteki travmalar ve sıkıntılı yaşantıların da iyileştirilmesine katkı sağlayarak bu bireylerin yaşayabileceği alkol-madde bağımlılığı, kaygı bozukluğu gibi ek psikiyatrik problemlerin de çözülmesini sağlayabilir. Psikoterapiye ek olarak bazı durumlarda ilaç tedavisi de bir seçenek olabilir.

Piromani İlaçları

Piromani için özel onay almış bir ilaç mevcut değildir. Hiçbir ilaç tek başına piromaniyi tedavi etmez. Kaygı bozukluğu, obsesif bozukluk, kişilik bozuklukları, alkol madde bağımlılığı gibi ek psikiyatrik problemi olan bireylerde ise ilaç kullanımı genelde gerekli olmaktadır. 

Bireyin atakları çok şiddetli ise, sık sık yangın çıkarma dürtüsüyle baş etmesi gerekiyorsa veya gerginlik-kaygı hisleri günlük fonksiyonlarını yerine getirmesine engel oluyorsa ilaç tedavisine başvurulabilir.

En sık kullanılan ilaç grupları ise antidepresanlar, bağımlılık ilaçları ve duygudurum düzenleyicilerdir. Kaygıyı gidermek, bireylerin öfke ve travma ile baş etmesini kolaylaştırmak ve bağımlılıktan kurtulmasını sağlamak amaçlanır.

Piromani Tedavi Edilmezse

Piromani ve diğer dürtü kontrol bozuklukları bireylerin yaşamın doğal akışına uyumsuz, huzur kaçıran, sonrasında pişmanlık uyandıran, yasal sorunlara yol açan ve sonuçta yaşam kalitesini ciddi oranda düşüren problemlerdir. 

Özellikle insan ilişkilerinde piromani diğer bireyleri ciddi derecede endişelendirebilir ve bireyle yakınlık kurmaktan kaçınmalarına, uzaklaşmalarına neden olabilir. Bu da zaten duygusal olarak yükleri ve çözülmemiş travmaları olan piromanik bireyleri duygusal olarak daha çok yıpratacaktır.

Bu bireyler kendilerine ateşle zarar verme ve hayatlarını tehlikeye atma eğiliminde değildir fakat kaza sonucu elbette istenmeyen durumlar ortaya çıkabilir. Ayrıca tedavi edilmeyen piromani yasal otoriteyle de ters düşmeye neden olabilir çünkü kamu malı veya insanların şahsi mallarına zarar vermek suçtur. 

Piromaninin tedavi edilmesi, altında yatan sebebin aydınlatılması ve çözülmesi bireyin yaşam kalitesini, sosyal ilişkilerini ve ruhsal durumunu ciddi derecede iyileştirecektir.

Piromaniye Ne İyi Gelir?

Piromani için yapılabilecek en olumlu eylem bireyin bu eğilimini fark etmesinin ardından zaman kaybetmeden profesyonel bir yardım almasıdır. Piromani gibi dürtü kontrol bozuklukları bireylerin kendi kendine ‘artık bunu yapmamalıyım’ diye telkinlerde bulunmasıyla çözülmez. 

Kökleri oldukça derin problemlerdir. 

Piromani yaşayan veya etrafında piromani yaşayan bireyler olanlara şu önerilerde bulunmak da mümkündür:

• Piromaninin yalnızca bir rahatsızlık olduğu, kundakçılık veya vandalizmle oldukça farklı bir durum olduğu unutulmamalıdır.
• Bireylere karşı cezalandırıcı, suçlayıcı bir tutum takınmanın iyileştirici bir yanı yoktur.
• Bireylerin kendilerine de suçluluk, pişmanlık gibi duygularla yüklenmemesi, yalnızca çözüm araması gerekir.
• Özellikle aile bireylerinin ve yakınların birey üzerinde gereğinden fazla titizlenmesi ve endişelenmesi yorucu ve stres verici olabilir. Daha çözüm odaklı, kapsayıcı ve anlayışlı bir yaklaşım faydalı olacaktır.

Piromaniye Ne İyi Gelmez?

Piromani yaşayan bireyin sorunlarını arttıracak, ek duygusal belirtiler vermesine veya yangın çıkarma isteğinin artmasına neden olacak faktörler ise şunlar olabilir:

• Tedavi edilmemiş alkol-madde bağımlılığı
• Bireyi piromaniye iten travmatik yaşantıların tekrar etmesi veya bir şekilde tetiklenmesi
• Hukuk otoriteleri ile ters düşmek, ceza almak
• Tedavi almamak, durumu görmezden gelmek ve bir sorun yokmuş gibi davranmak
• Tedavi almayan bireyi zorlamak, cezalandırmak veya suçlamak

Çocuklarda Piromani 

Piromani çocuklarda pek rastlanmayan bir durumdur. Yangın çıkarma davranışı çocuk ve ergenlerde görülebilse de genellikle bu piromaniden kaynaklanmaz. 

Çocuk ve ergenlerde, duygudurum bozuklukları, dikkat çekme ihtiyacı, dikkat eksikliği-hiperaktivite bozukluğu, kişilik bozuklukları gibi pek çok neden yangın çıkarma veya ateş yakma davranışını tetikleyebilir. 

Aynı zamanda travmatik yaşantıları olan çocuklarda öfkenin bir dışavurumu olarak da bu davranış izlenebilir. Eğer eylem bir kişiye, spesifik bir mekana veya eşyaya yöneliyorsa muhtemelen altında başka bir amaç yatar. 

Piromani, herhangi özel bir amaç taşımadan yalnızca yangın çıkarma eyleminin kendisinden haz almaktır bu çocuklarda neredeyse hiç görülmez.

Piromani için Hangi Doktora Gidilir?

Piromani ruhsal bir hastalıktır. Başvurulması gereken bölüm Psikiyatri yani Ruh ve Sinir Hastalıkları bölümüdür. Pek çok ruhsal hastalıkta olduğu gibi bireylerin hekimden önce psikologlara başvurması da olasıdır. 

Piromaninin doğru tanısının konması ve gerekirse ilaç tedavisi düzenlenmesi psikiyatri uzmanı hekimlerin sorumluluğundadır fakat tedavi aşamasında psikoterapi yine klinik psikologlar ile yürütülebilir.

Bireyin kendisi, bir yakını, özellikle de çocukluk veya ergenlik çağındaki aile bireyleri; amaçsızca yangın çıkarma davranışı, ateşi ya da yangını rahatlama, neşelenme ile seyretme ve korku, telaş, kaygı gibi doğal tepkiler vermeme gibi davranışlar sergiliyorsa bir psikiyatri uzmanına başvurulması gerekir.