Serotonin Eksikliği

Serotonin Eksikliği Nedir?

Serotonin mutluluk hormonu olarak da bilinir ve duygudurumun düzenlenmesinde rol oynar. Serotonin güçlü bir nörotransmitterdir (nöronların iletişimde kullandığı moleküller) ve sadece mutlu hissetmekle ilgili değil bununla beraber uyku düzeni, iştah ve sindirimle ilgili de önemli görevleri vardır.

Serotoninin yaklaşık yüzde 95’i gastrointestinal sistemde üretilir ve burada bağırsak hareketlerini düzenler.

Geriye kalan yüzde 5’lik kısmı beyin sapında üretilir ve beyinde bulunan sinir hücreleri arasındaki iletişim için gerekli olan sinyalleri taşır.

Vücutta yeterince serotonin aktivitesi olmadığı zamanlarda serotonin eksikliği görülür. Bu durum vücutta fiziksel ve psikolojik birden fazla soruna yol açar.

Ancak burada belirtmek gerekir ki serotoninin özellikle yol açtığı psikolojik belirtiler günümüzde tamamen anlaşılmamıştır.

Serotonin Eksikliği Belirtileri Nelerdir?

Serotonin eksikliği vücutta hem fiziksel hem de psikolojik bir çok belirtiye yol açar.

Psikolojik Sorunlar

• Kaygı bozukluğu
• Depresyonda hissetme
• Saldırganlık
• İmpulsif (dürtüsel) davranış
• Uykusuzluk (insomnia)
• İrritabilite
• Düşük özgüven
• Azalmış iştah
• Hafızada problemler

Serotonin eksikliğinin yol açtığı psikiyatrik hastalık ve bozukluklar:

• Yeme bozuklukları
• Obsesif kompulsif bozukluk
• Panik bozukluğu
• Post travmatik (travma sonrası) stres bozukluğu
• Sosyal anksanksiyete bozukluğu (sosyal fobi)

Serotonin eksikliği kadın ve erkekleri farklı şekilde etkilemektedir.

Örneğin 2007’de yapılan bir araştırma serotonin eksikliğinin kadınlarda depresyona ve diğer duygudurum değişikliklerine yol açtığı bulunurken erkekler katılımcıların daha impulsif (içgüdü temelli davranış) davranışlar gösterdiği ve herhangi bir duygudurum bozukluğu göstermediği gözlenmiştir.

Günümüze daha yakın yıllarda yapılan bir çalışma ise serotonin eksikliğinin yol açtığı duygudurum değişikliğinin daha önce depresyon geçirmiş ve geçirmemiş kişilerde farklı olduğunu göstermiştir.

Daha önce depresyon geçirmiş kişilerde serotonin eksikliği depresyon görülme riskini anlamlı derecede artırmıştır.

Fiziksel Belirtiler

• Karbonhidrat ve şekerli gıda açlığı
• Kiloda değişiklikler
• Yorgunluk
• Bulantı
• Sindirim sisteminde ve bağırsak hareketlerinde sorunlar (örneğin, irritabl bağırsak sendromu, kabızlık veya ishal)

Bunlarla beraber fibromyalji, migren ağrıları, premenstrüel sendrom (PMS), hormon dengesizlikleri, alkol bağımlılığı, kronik ağrı ve kas ağrısı da serotonin eksikliğinde görülebilir ve serotonin eksikliği obsesif kompulsif bozukluğa (OKB) yol açabilir.

Serotonin Eksikliği Nedenleri Nelerdir?

Araştırmacılar serotonin eksikliği nedenleri konusunda kesin olarak emin değildir. Bazı insanlar basitçe serotonini daha az üretiyor olabilir.

Diğer olası nedenler aşağıda sıralanmıştır:

• Daha az serotonin reseptörüne sahip olmak
• Serotonin reseptörlerinin serotonine karşı yeterince yanıt oluşturamaması
• Serotoninin daha çabuk yıkıma uğraması ya da daha çabuk absorbe edilmesi
• Vücudun serotonin yapımında kullandığı bileşiklerin vücutta az bulunması. (örneğin, L-triptofan, D vitamini, B-6 vitamini ya da omega 3 yağ asitleri)

Bunlara ek olarak kişinin yaşam tecrübesi de serotonin eksikliğinde rol oynayabilir. Örneğin, 2009 yılında yapılan bir çalışmada çocukluğunda istismar gören kişilerin beyinde serotonin bağlanma potansiyelinin çocuklukta istismar görmemiş kişilerden daha az olduğunu bulunmuştur.

Bunun anlamı çocuklukta istismar görmüş kişilerde serotonin aktivitesinin daha az olmasıdır.

Serotonin Eksikliği Teşhisi

Serotonin eksikliği teşhisini yapmak zordur çünkü beyindeki serotonin seviyesini direkt olarak ölçebilen ve böylece serotonin eksikliği testi olarak kullanılabilecek bir test günümüzde bulunmamaktadır ve serotonin eksikliği teşhisi için spesifik bir kriter yoktur.

Bunun yanı sıra kandaki serotonin seviyesini ölçen bir test vardır. Ama genellikle beyin dışında bulunan ve serotonin üreten tümörlerin teşhisi için kullanılmaktadır.

Kandaki serotonin seviyesi beyinde bulunan serotonin seviyesini açıkça temsil etmediği için serotonin eksikliği teşhisinde bu testler kullanılmamaktadır.

Beyinde kan-beyin bariyeri (BBB) denilen ve kandaki maddelerin beyne geçişini özenle denetleyen bir bariyer bulunmaktadır. Bu bariyer yarı geçirgendir ve serotonin bu bariyerden geçemeyen maddelerden biridir.

Bunun anlamı beyinde kullanılan serotoninin beyinde üretilmek zorunda olduğudur bu sebeple kanda veya idrarda bulunan serotonin seviyeleri beyindeki serotonin seviyelerini gösterememektedir.

Diğer bir deyişle bu testleri kullanmak beyinde serotonin eksikliğini belirlemek için anlamlı değildir.

Eğer sizde serotonin eksikliği olduğunu düşünüyorsanız en iyi yapabileceğiniz şey belirtilerinizi birkaç hafta takip etmek ve sonrasında bununla ilgili doktorunuzla konuşmaktır.

Serotonin Eksikliği Tedavisi

İlaç Tedavisi

Selektif serotonin reuptake (geri alım) inhibitörleri (SSRIs)

SSRI olarak bilinen ilaçlar antidepresanların bir çeşididir ve vücudunuzun serotonini daha etkili kullanmasını sağlar.

Mekanizması şu şekildedir: Pre-sinaptik reseptörlerin serotonini sinaptik boşlukta geri almasını önler ve böylece post-sinaptik reseptörler için serotonini daha fazla ulaşılır kılarlar.

Diğer bir şekilde açıklamak gerekirse selektif serotonin reuptake inhibitörleri daha fazla serotonin üretmez ama var olan serotoninin vücutta daha etkili kullanılmasını sağlar.

Doğal Yollar

Başka ilaçlarda da olabileceği gibi SSRI türü ilaçlar her bireyde işe yaramayabilir ve zorlayıcı yan etkilere neden olabilir.

Bu gibi durumlarda aşağıda sıralanan seçenekler denenebilir:

• Duygudurum indüksiyonu: Bilinçli olarak duygudurumunuzu düzeltmek için sevdiğiniz bir şeyi yapmayı deneyebilirsiniz. (örneğin çocuklarla veya evcil hayvanlarla zaman geçirmek gibi). Sevdiğiniz şeyleri yapmak veya sevdiğiniz şeyler hakkında düşünmek beyindeki serotonin seviyelerini artırır.
• Egzersiz yapmak: Bir çok araştırma fiziksel aktivitenin beyindeki serotonin seviyelerini hem serotonin yapımını hem de salınımını artırdığını göstermiştir. En etkili egzersizler olarak yürüyüş, koşu veya yüzme gibi aerobik olanlar gösterilmiştir.
• Sağlıklı bir diyet: Belirli yiyecekleri tüketmek vücudunuzda serotonin yapımını artırabilir. Bunlar triptofan, D vitamini, B vitamini ve omega-3 yağ asitlerini içeren yiyeceklerdir.
• Gün ışığı: Gün ışığına maruz kalmak serotonin seviyelerini artırarak daha pozitif ve mutlu hissetmenizi sağlar.

Serotonin Eksikliği Tedavi Edilmezse

Serotonin eksikliği tedavi edilmezse görülen depresif duygudurumu daha fazla ilerleyerek depresyona yol açabilir veya kaygı bozukluğu ve panik atak gibi sorunlar ciddileşebilir.

Alkol alımında problemler varsa bu durum uzun sürdüğünde başka sağlık sorunlarına yol açabilir. Uyku sorunları, iştah ve bağırsak problemleri ve sosyal izolasyon kişinin hayatını genel olarak olumsuz etkiler.

Serotonin eksikliği çoğunlukla ciddi problemlere yol açmasa da kişinin hayat kalitesini anlamlı derecede düşürmektedir.

Serotonin Eksikliğine Ne İyi Gelir?

Fiziksel aktivite yapmak, güneş ışığına maruz kalmak, düzenli uyumak, sevdiğiniz insanlarla veya aktivitelerle uğraşarak zaman geçirmek ve bazı besinleri tüketmek serotonin düşüklüğüne iyi gelir.

Bu besinler aşağıda sıralanmıştır:

• Yumurta: Araştırmalara göre yumurta kandaki triptofan seviyelerini yükseltir. Özellikle yumurtanın sarısı triptofandan zengindir. Ayrıca tirozin, biotin,omega-3 yağ asitleri ve diğer antioksidanları içerir.
• Peynir: Triptofandan zengindir.
• Soya peyniri: Soya ürünleri triptofandan zengindir. Bu seçenek vejetaryenler ve veganlar için de uygun bir seçimdir.
• Somon: Triptofandan zengindir. Kolestrolü dengeler, kan basıncını düşürür ve omega-3 yağ asitleri için iyi bir kaynaktır.
• Fındık: Triptofandan zengindir ve ayrıca kanser riskini, kalp hastalıkları ve solunum problemlerini azaltır.
• Yüksek lifli beslenmek: Yüksek lifli bir diyet bağırsakta bulunan bakteri florasına iyi gelir. Bağırsakta bulunan bakteriler serotonin düzeylerini etkilemektedir. Probiyotik tüketmek faydalı olabilir.

Serotonin direkt olarak gıdalardan alınamaz ama besinlerdeki triptofan kullanılarak vücutta sentezlenebilir. Karbonhidratlar besinlerden triptofan alınmasında kilit rol oynamaktadır.

Karbonhidratlar vücutta insülin salınımını uyarır ve aminoasit emilimine yol açarak triptofanın kanda kalmasını sağlar. Eğer triptofandan zengin besinleri karbonhidratla (pirinç, yulaf, tam tahıl) beraber tüketirseniz serotonin seviyeleriniz yükselecektir.

Triptofandan serotonin oluşumu:

                              Triptofan → 5-HTP → Serotonin

Serotonin Eksikliğine Ne İyi Gelmez?

Hareketsiz yaşam, kötü beslenme düzeni, uykuda düzensizlik, sürekli kapalı alanda zaman geçirmek, yalnızlık veya stresli yaşam serotonin eksikliğine iyi gelmez.

Bunlar yapılmaya devam ederse kişi içinde bulunduğu depresif duygudurumdan çıkamaz ve kişinin sorunları ilerleyebilir.

Ayrıca alkol ve sigara tüketmek kişinin genel sağlığını ve duygudurumunu kötüleştirir.

Serotonin Eksikliği İlaçları

Serotonin eksikliği ilaçları serotoninin vücutta daha iyi kullanılmasını sağlayarak işlev gösterir. Serotoninin sinaptik boşlukta geri alımını inhibe ederek serotoninin nöronlar tarafından daha uzun süre kullanılmasını sağlar.

Bu ilaçlar serotonin geri alım inhibitörleri (SSRI)’lardır. SSRI tercihinde sitalopram, essitalopram, fluoksetin, sertralin veya paroksetin kullanılabilir.

SSRI türü ilaçların yan etkileri arasında bulantı, kusma, baş ağrısı, uyuşukluk hissi, kuru ağız, uykusuzluk, sinirlilik, cinsel problemler, iştahta düşüş ve kiloda değişimler görülebilir.

İlaçların kullanımına karar verirken yarar-zarar oranına bakılmaktadır ve ilacı kullanan hasta sürekli takip edilmelidir. Hangi antidepresanın kişiye uyacağını bulmak zaman ve özen gerektirir.

Bu sebeple sizde görülen yan etkilerle ilgili doktorunuzu bilgilendirmeli ve gerekiyorsa doz veya ilaç değişimi yapılabileceğini unutmamalısınız. Kendi başınıza kesinlikle ilaç almamalı ve bu konuda psikiyatri doktorunuzun tavsiyelerini dinlemelisiniz.

Hamilelerde Serotonin Eksikliği

Hamilelerde görülen serotonin eksikliğinin hem kadını hem de gelişmekte olan bebeği etkiler. Serotoninin (5- hydroxytryptamine, 5-HT) beyin işleyişinde, duyusal algıda, duygusal ve bilişsel durumu düzenlemede birçok görevi vardır.

5-HT‘nin yaptığı nöron gelişmesi ve düzenlemesi hayat boyu etkilere sahiptir. Bu nedenle hamilelik boyunca maruz kalınan serotonin seviyesi düşüklüğü veya yüksekliği ilerde bireyin yaşamını etkiler.

5-HT hamilelikte insan embriyosunda 5. haftada belirmeye başlar ve 10. haftaya kadar artış gösterir. Çocuklukta 2 yaşa kadar artış gösterir sonra yavaşça düşerek 5 yaş civarında yetişkin bireydeki seviyelere ulaşır.

5-HT, hücrelerin hayatta kalması, büyümesi ve farklılaşma göstermesi için önemlidir ve bebeğin beyin gelişiminde rol oynar.

Bir çok çalışmayla anne bakımının ve sonradan görülebilen akıl sağlığı bozuklukları arasında sağlam bir ilişki bulunmuştur. Maymunlarda anneden erken ayrılmanın beyinde serotonin seviyelerini azalttığı bulunmuştur.

Ayrıca annenin bebeği reddetmesi ilerde karşılaşılan stresle ilgili kaygı bozukluğu, depresyon, sosyal beceri eksikliği, impulsif davranışlar ve agresyon (saldırgan davranışlar) gibi sorunların bireyde görülme riskini artırmaktadır.

Serotonin düşüklüğü hamile bireyin kendini depresyonda hissetmesine yol açabilir ve bu durum bireyin rutin doktor kontrollerine gitmeyi aksatmasına neden olabilir.

Ayrıca serotonin eksikliği ile görülebilecek kabızlık gibi bağırsak sorunları, kaygı bozukluğu ve uykusuzluk gibi sorunlar hamileliğin yol açtığı bedensel değişimlerle birleşince anne adayı için daha da zorlayıcı olabilir.

Hamilelikte ilaç kullanımı konusunda ekstra dikkatli olmak gereklidir çünkü bazı ilaçlar gelişmekte olan embriyoya zarar verebilir.

Bu nedenle serotonin eksikliğinden şüpheleniyorsa hamilelikte daha çok doğal yöntemlerle (diyete triptofan eklenmesi, gün ışığına maruz kalmak, egzersiz yapmak vb.) belirtiler giderilmeye ve hasta rahatlatılmaya çalışılmalıdır.

Tüm bunlarla ilgili olarak doktorunuzdan bilgi alabilirsiniz.

Çocuklarda Serotonin Eksikliği

Çocuklarda ve gençlerde serotonin eksikliği görülebilir. Bu durum ebeveynler tarafından çocukta ve gençte görülen yeme değişiklikleri, uyku problemleri, sosyal izolasyon, sinirlilik, okul başarısında düşüş, depresif duygu durumu, bağırsak sorunları gibi belirtilerle anlaşılabilir.

Böyle bir durumda çocukla konuşulmalı ve ona destek olunmalıdır. Bir çocuk psikiyatristiyle görüşülerek profesyonel görüş alınmalıdır.

Ayrıca bazı besinleri diyete eklemek ve çocuğu fiziksel aktiviteye özendirmek serotonin eksikliğinin giderilmesinde yardımcı olabilir.

Bebeklerde Serotonin Eksikliği

Bebeklik döneminde maruz kalınan istismar beyin yapısını değiştirmektedir.

Rhesus maymunlarında yapılan bir araştırma ile hayatın ilk ayında maruz kalınan annenin bebeği reddetmesi ve orta seviyede istismar bebek maymunların beyinlerindeki serotonin seviyelerini düşürmüştür.

Serotonin beyin gelişmesinde rol oynar.

Bebeklerde görülen düşük serotonin seviyeleri hem insanda hem de rhesus maymunlarında hayatın ilerleyen yıllarında kaygı bozukluğu, depresyon ve agresyon gibi problemlere yol açmaktadır.

Tüm bunlar bize sağlıklı bir anne-bebek ilişkisinin, sevgi, huzur ve güven dolu bir ortamda bebek büyütmenin ne kadar önemli olduğunu göstermektedir.

Serotonin Eksikliği için Hangi Doktora Gidilir?

Kişide uyku sorunları, depresif duygu durumu, sinirlilik, bağırsak problemleri ve bunun gibi serotonin eksikliğinde görülen belirtiler varsa bunlar bir iki hafta takip edilmeli ve sonrasında kişi bir akıl sağlığı profesyoneline danışmalıdır.

Bununla ilgili olarak kişiler hastanelerin Psikiyatri bölümüne başvurarak bir psikiyatri uzmanı doktordan randevu alabilir.

Çocuklar ve ergenler için Çocuk ve Ergen Psikiyatristlerinden randevu alınmalıdır.