Spondilolizis

Spondilolizis Nedir? 

Spondilolizis, omur olarak bilinen kemiklerin birbirine dikey olarak eklemleştiği omurgada oluşan stres kırıklarıdır. Omurga yapısının en önemli görevi; omurga içinde bulunan omuriliği (sinir yapısını) korumaktır. Ayrıca omuriliğin etrafında bulunan sinir köklerini de koruyucu görev yapmaktır. Omurların dikey modelde eklemlenmesi ile bel bölgesi öne ve arkaya rahat bir şekilde hareket edebilirken sağa ve sola hareket etmede kısıtlıdır.  

Bel bölgesinde (Lomber) 5 adet omur bulunmaktadır. Öne eğilme en çok 5. bel omuru (L5) ile kendisinden sonra gelen kuyruk sokumu kemiği (Koksiks) arasından yapılmaktadır. Bu nedenle spondilolizis (omurga stres kırığı) en çok L5 omurunda meydan gelir. Stres kırığı omurun bir tarafında ya da her iki tarafında da gerçekleşebilir. 

Spondilolizis (omurga stres kırığı), genelde jimnastik, futbol ve ağırlık kaldırma nedeniyle bel omurlarında tekrarlayan zorlamalar yaşayan çocuk ve ergen sporcularda görülür. Bazı durumlarda omurga stres kırığı gelişen omurga kemiği (omur) o kadar çok zayıflar ki omur, omurgadaki eski pozisyonunu koruyamaz ve yerinden kaymaya başlar. Bu durum "bel kayması" ya da "spondilolistezis" olarak bilinmektedir. 

Spondilolizis Belirtileri 

Spondilolizis, belirti vermeden sessiz bir şekilde insanlarda varlığını sürdürebilir. Kaza veya travmanın bel bölgesinde oluşturduğu hasarı tespit etmek için çekilen röntgen sayesinde spondilolizis tesadüfen keşfedilebilir. Bel ağrısı hastaların en sık şikayetidir. Bel ağrısı hastalarda şu şekilde kendini gösterir: 

• Hastalar bel bölgesinde bulunan kaslarda çekilme/zorlanma hisseder

• Ağrı veya rahatsızlık hissi kalça ve uyluğun arka kısmına (hamstring kasının olduğu bölgede) doğru yayılabilir

• Ağrı, hareketle kötüleşen ve dinlenme ile azalan bir karakterdedir

• Özellikle öne doğru eğilmelerde, sık sık ani dönüşlerde, uzun süre ayakta durmada ve omurga geriye doğru esnetildiğinde ağrı çok şiddetli hissedilir

• Başlangıçta ağrı keskin bir şekilde hissedilirken daha sonra hafifler ve sızı şeklinde (künt ağrı) devam edebilir 

Hastalarda bel ağrısına ek olarak şu belirtiler oluşabilir: 

• Çocuk ve yetişkinlerde duruş ve yürüyüş bozuklukları

• Çocuklar ve yetişkinler bacaklarını düz bir şekilde kaldırmada problemler yaşarlar

• Omurga stres kırıklarının geliştiği bölgedeki sinire bir bası varsa bacak bölgesinde karıncalanma, his kaybı ve kas güçsüzlüğü görülebilir

• Ciddi sinir baskısı nedeniyle idrar kaçırma

• Gündüzleri baş ve boyun ağrısı 

Ayrıca spondilolistezis (bel kayması) yaşayan kişilerde kas spazmına ek olarak şunlar görülebilir: 

• Bel ve sırt tutulması

• Uyluk arkasındaki kaslarda gerginlik (hamstring kası)

• Yürüme ve ayakta durmada ciddi zorluk 

• Özellikle tek ayak üzerinde öne doğru eğilmede şiddetli ağrı 

Spondilolizis Nedenleri 

Spondilolizis, genel popülasyonun %3-6’sını etkilemektedir. Özellikle hayatın ikinci 10 yılı içerisinde ortaya çıkar ve 20 yaşına kadar spondilolizis gelişme sıklığı yaş ile birlikte artar. Erkeklerlerin spondilolizis yaşama riski kadınlardan çok daha fazladır. Omurga veya tüm vücut kemiklerinin yaklaşık %80’ini oluşturan kortikal kemiklerde var olan yoğunluk düşüklüğü olası bir genetik eğilimi gösterebilir. Belirli etnik veya belirli spor gruplarında artan bir yaygınlık vardır. Özellikle jimnastikçiler, dalgıçlar, halterciler ve güreşçilerde artan bir spondilolizis riski vardır. 

Spondilolizis, omurgayı zorlayan hareketlerin tekrarlı yapılması sonucunda omurun eklemler arası parçasında (pars interartikülaris) gelişen stres kırıkları olarak kabul edilir. Stres kırıkları, tek bir travmatik olayın neden olmasından çok tekrarlayan yük ve stres nedeniyle oluşur. Pars interartikülaris üzerinde oluşan gerilme şiddetti özellikle geriye doğru eğilme veya bükülme anlarında ve ayaklar sabitken belin sağa ya da sola dönüşlerinde artmaktadır. Tekrarlayan hiperekstensiyon (belin aşırı büküldüğü) hareketlerine bağlı olarak omurganın stres kırıkları çoğunlukla (%80-95) L5 seviyesinde meydana gelir 

Spondilolizis Teşhisi  

Doktorlar, hasta öyküsü alarak muayeneye başlamaktadırlar. Çocukların ebeveynleri genel olarak belirtiler hakkında bilgilendirme kısmını üstlenirler. Çocukların profesyonel ya da amatör olarak spor yapıp yapmadığı bilmek önemlidir. Özellikle belin, kuyruk sokumuna en yakın bölgesine (L5 seviyesi) stres uygulan sporlar ile meşgul olan çocukların spondilolizis tanısı alma olasılığı çok yüksektir. Doktorlar fiziksel muayene sırasında şu belirti ve bulguları dikkatle inceleyecektir:

• Bel bölgesinde hassasiyet hissedilen kısımlar

• Eklem hareket açıklığının kontrolü

• Kas spazmı

• Kas güçsüzlüğü

• Ayak bölgesindeki ağrı, uyuşukluk ve karıncalanma  

Doktorlar muayene sırasında yetişkin ve çocukların duruş pozisyonu ve yürüyüş şeklini gözlemlemek için birtakım hareketler yaptırabilir. Uyluk arka kasının (Hamstring) esnekliğini kaybetmesi veya sertleşmesi nedeniyle hastalar ayakta dengeli duramaz veya gergin adımlarla yürümek zorunda kalırlar. Görüntüleme testleri, spondilolizis teşhisinin doğrulanmasında altın standarttır. 

Direk grafiler: Direk radyografiler, kemik yoğunluğu fazla olan bölgelerde etkili sonuçlar vermektedir. Doktorlar, stres kırıklarını aramak, tespit etmek ve omur kemiklerinin (omurganın) pozisyonunu görmek için farklı açılardan röntgenler isteyebilir. Röntgen, L4-5 seviyesindeki pars interartikülaris parçasında bir çatlak veya stres kırığı gösteriyorsa bu bir spondilolizis bulgusudur. 

Eğer pars interartikularis parçasındaki kırık aralığı geniş ve omur(lar) öne doğru kaymışsa bunlar bel kaymasına (spondilolistezis) ait bir bulgulardır. Yan pozisyonda alınan röntgen, doktorların omurların ne kadar öne doğru kaydığını belirlemesinde yardımcı olmaktadır. 

Bilgisayarlı tomografi (BT): Direk grafilerden daha ayrıntılı olan bilgisayarlı tomografi taramaları, doktorun kırık veya kayma hakkında daha fazla bilgi edinmesine yardımcı olurken aynı zamanda tedavinin planlanmasına katkıda bulunur. 

Manyetik rezonans görüntüleme (Emar & MRG): Bu test, yumuşak dokuları daha iyi görüntülemeyi sağlar. Emar, omurlar arasında bulunan disklerde (yastıkçık) olan hasarı veya kaymış omurun omurilik içinden geçen sinir köklerine baskı yapıp yapmadığını belirlemede çok etkilidir. 

Spondilolizis Tedavisi 

Spondilolizis tedavisinin amaçları şunlardır. 

• Ağrıyı hafifletme

• Stres kırıklarının iyileşmesini sağlamak

• Kişileri gündelik yaşama ve spor aktivitelerine sağlıklı bir şekilde geri döndürmek 

Cerrahi dışı (konservatif) tedavi yapılan durumlar şunlardır: 

Genellikle doktorlar, spondilolizis tedavisinde cerrahi dışı yöntemleri hastalarına önerirler. Bunun nedeni omurga stres kırıklarından kaynaklanan belirtilerin genellikle dinlenme veya destek tedavisi ile çözülmesidir. Bazı durumlarda doktorlar, hastanın genel durumunu ve kırıkların düzelip düzelmediğini takip edebilir. Kırık bölgesindeki iyileşmenin durumu düzenli aralıklarla çekilen röntgenlerle kontrol edilir. 

Dinlenme: Bel bölgesine aşırı stres uygulayan spor ve diğer aktivitelerden belirli bir süre kaçınmak genellikle bel ağrılarını ve diğer şikayetleri rahatlatmaya yardımcı olmaktadır. Bu önlemleri alan hastaların çoğu iyileşir. Ağır vakalarda ise hastalara spor aktivitelerine tamamen katılmama önerilebilir.

İlaç tedavisi: Ağrı kesici veya antienflamatuar ilaçlar, hastaların bel ağrısını ve bu bölgedeki inflamasyonu (iltihaplanma) hafifletmeye yardımcı olabilir. Bu tedaviler ağrı ve inflamasyonu kontrol altına alamadığında taktirde başka ilaçlar hastalara reçete edilebilir. Özellikle ağrılı bölgeye uygulanan steroid enjeksiyonlar, güçlü ve hızlı bir şekilde ağrının temel nedeni olan inflamasyonu ortadan kaldırır. 

Fizik tedavi: Hastalar genellikle uzman bir fizyoterapist eşliğinde fizik tedaviye başlar. Fizyoterapist, hastanın durumunu değerlendirdikten sonra şikayetleri azaltmaya yönelik hareketler, pozisyonlar ve egzersizler verebilir. Özellikle sırt ve karın kaslarını kuvvetlendirecek egzersiz programları hazırlanır. Ayrıca uyluk arka kaslarına yönelik egzersizlerde hastanın programına eklenir.

Bandaj (korse) uygulamak: Bu destek tedavisi ile omurga sabit bir pozisyonda kalabilir. Bandaj, kırıkların iyileşmesi için bel bölgesinin hareketini sınırlar. Yetişkinlerdeki omurga stres kırıklarında korsenin sık uygulanması önerilmez. 

Cerrahi tedavinin gerekli olduğu durumlar şunlardır: 

• Şiddetli veya yüksek dereceli bel kayması

• Zamanla kötüleşen bel kayması

• Cerrahi dışındaki tüm tedavilerin bel ağrısına çözüm olmadığı durumlarda 

Spinal füzyon cerrahisi, L5 (5. bel omuru) ile kuyruk sokumu kemiği (koksiks) arasında boşluk kalmayacak şekilde yeniden birleştirme yapılır. Bu cerrahi müdahale bel kayması (spondilolistezis) vakalarında sık uygulanır.  

Spiral füzyon cerrahisinin hedefleri: 

• Bel kaymasının daha fazla ilerlemesini önlemek

• Omurgayı stabilize etmek

• Ciddi bel ağrısı yaşayan kişilerin şikayetlerini hafifletmek   

Spondilolizis Tedavi Edilmezse  

Spondilolizisin en sık komplikasyonu; bel, sırt ve boyun ağrısıdır. Genellikle spondilolizisin neden olduğu sırt ve boyun ağrısı çok şiddetli değildir; ancak bazı kişilerin fiziksel ve mesleki durumlarından dolayı kronik ağrı gelişir. Spondilolizisin sinir köklerinde yarattığı sıkışmalar hastalarda nadir olarak nörolojik belirtilere (his kaybı, kas güçsüzlüğü veya idrar kaçırma) sebep olabilir.

Ayrıca spondilolizisli kişilerin %8’i ilk 20 yıl içinde çok düşük dereceli olan bel kayması (spondilolistezis) sorunu ile karşılaşabilir. 

Zamanla spondilolizisin dejeneratif (yapısal) değişiklikleri omurlar arasında süngerimsi yapıdaki disklerin (yastıkçık), süngerimsi özelliğini kaybetmesine neden olur. Bunun sonucunda diskler omurga içine doğru bombeleşerek omurga içindeki omuriliğe (sinir yapısı) baskı yapar. Buna “lomber dar kanal” veya “spinal stenoz” denir 

Spondilolizise Ne İyi Gelir? 

• Tedavi planının izlenmesi ve fizyoterapist tarafından verilen egzersizlere devam edilmesi

• Gün içinde diğer egzersizlerin yapılması

• Sağlıklı bir vücut ağırlığına ulaşmak ve bunu korumak

• Sağlıklı beslenmek (dengeli, az yağlı, meyve ve sebzeler açısından zengin bir diyet)

• Sigara ve alkol içmemek

• Yatma ve uyanma vakitleri arasında yeterli sürenin olması

• Yoga veya Tai Chi gibi esneme egzersizleri yapmak

• Yapılan spora uygun ortopedik ayakkabılar giymek

• İşyerinde ergonomik bir koltuk kullanmak

• Ağır olan nesnelerin nasıl taşınacağı konusunda bilgi sahibi olmak 

• Obez tanısı almış veya yüksek kilolu hastaların uzman bir diyetisyen eşliğinde kişiye uygun diyete başlaması 

Spondilolizise Ne İyi Gelmez?

• Obez tanısı almış veya yüksek kilolu kişilerin uzman bir diyetisyen eşliğinde kilo vermemesi

• Ağır nesneleri vücut dengesine uygun bir şekilde taşımamak

• Düzenli bir egzersiz programının olmaması 

• Uzun bir süre aynı pozisyonda oturmak

• Trans yağ oranı yüksek, fast-food tarzı kötü beslenme

• Tütün ürünleri ve alkol içmek

• Yapılan egzersiz veya spor aktivitelerinde ortopedik ekipmanların giyilmemesi

• Gün sonunda yeterli istirahat süresinin olmaması, düzenli uyumamak

• Verilen tedavilere sadık kalmamak 

Spondilolizis İlaçları 

Non-Steroid Anti-İnflamatuvar İlaçlar (NSAİİ): Bu grup ilaçlar bel ağrısını rahatlatmak için hastalara verilmektedir. Özellikle omurlar arasındaki yastıkçıklarda (disklerde) oluşan şişme ve inflamasyonu (iltihaplanma) azaltmada yardımcı olurlar. Diklofenak, İbuprofen ve Naproksen sıklıkla ağrı kesici ve inflamasyon azaltıcı olarak hastalara reçete edilmektedir. Bu ilaçların aşırı kullanımına bağlı olarak mide, karaciğer ve böbreklerde hasar oluşturabilecek yan etkiler meydana gelebilir. Tüm İlaçları doktor kontrolünde ve uygun dozlarda kullanınız.  

Spondilolizis Ameliyatı 

Spinal füzyon cerrahisi, esasen bir “birleştirme” veya “kaynak” işlemidir. Temelde yapılan işlem etkilenen omurları sağlam bir şekilde kendi aralarında birleştirmek ve omurga içinde güçlü birer kemik haline getirmektedir. Spinal füzyon cerrahisinde omurların arasındaki hareketi veya kaymayı azaltmak için insan vücudundan alınan kemik parçaları veya yapay materyaller (greft) kullanılır. Böylece ameliyattan belli bir süre (aylar) sonra omurlar, omurga içinde bir bütün halinde eski fonksiyonlarına kavuşurlar. Bazı durumlarda başarılı bir füzyon şansını artırmak için metal vida kullanarak omurları daha fazla stabil hale getirmek mümkündür.  

Gebelikte Spondilolizis 

Hamileliğe bağlı olarak gelişen bel ağrısı (gebelikle ilişkili bel ağrısı), gebeliklerin %60-70’inde ortaya çıkan yaygın bir şikayettir. Bu ağrı, bazen altta yatan patolojilerden bağımsız bir şekilde gebeliğin herhangi bir dönemimde ortaya çıkabilir. Vakaların çoğu hafif-orta şiddette ağrı yaşasalar da spondilolizisli kadın hastaların daha şiddetli ağrı yaşaması mümkündür. 

Özellikle spondilolizisli hamile kadınlar, gebelik dönemi içinde bel kayması (spondilolistezis) yaşama riski çok düşüktür. Kadın doğum uzmanı ile uzman bir fizyoterapistin ortak görüşü alınarak yapılan yaşam tarzındaki değişikler bu dönemde sıkıntılı bel ağrısı yaşayan kadınlarda faydalı olmaktadır. Uygun bir beslenme şekli ve dengeli egzersizlerle hamilelik döneminde yaşanılan bel ağrısı şikayetleri hafiflemektedir. 

Çocuklarda Spondilolizis

Kendilerini futbol veya jimnastik gibi alanlarda ispat etmeye veya başarılı olmaya çalışan birçok genç ve çocuk, spor ile alakalı kas, sırt ve bel ağrısı yaşamaktadır. Kalıcı sırt ve bel ağrısı sevilen spora katılımı engellerken bir yandan da spondilolizis varlığının bir işareti olmaktadır. Erken tanı ve tedavi ile kontrol altına alınamayan spondilolizis vakaları bel kaymasına (spondilolistezis) dönüşebilir. 

Günümüzde spondilolizis tedavisinde uygulanan oldukça etkili bir dizi konservatif (cerrahi dışı) tedavi vardır. Çocuk ve gençlerin küçük bir kısmı altı aylık destek tedavisinden sonra ağrı yaşamaya devam edebilir. Cerrahi dışı tedaviler ile istenilen rahatlama sağlanmamışsa genç sporcuları spora daha erken döndürmek için etkili cerrahi seçenekler mevcuttur. Spinal füzyon, yüksek iyileşme oranına sahip bir ameliyat tekniğidir. Ayrıca bu ameliyat sonrasında hastalar ileride ek bir cerrahiye ihtiyaç duymazlar. 

Spondilolizis için Hangi Doktora Gidilir?

Bel bölgesinde ağrı veya huzursuzluk hisseden kişilerin Ortopedi ve Travmatoloji bölümünden randevu alarak uzman bir doktor tarafından muayene olması gereklidir. Özellikle 10-18 yaş arasındaki çocuklarda erken tanı ve konservatif tedavi (cerrahi müdahale olmadan ilaç ve destek tedavisi) ile başarı şansı çok yüksektir. İlerde oluşabilecek bel kayması (spondilolistezis) riskini de azaltmak mümkündür. 

Ayrıca şu belirtiler varlığında uzman bir doktor ile görüşülmesi önemlidir: 

• Uzun süren, geçmeyen bel ağrısı veya sızısı

• Bel ve arka uyluk bölgesinde tutulma hissi

• Kas ve eklem güçsüzlüğü

• Bacak bölgesinde his kaybı ve karıncalanma 

• İdrar kaçırma

• Uzun süre ayakta duramamak veya uzun yürüyüşler yapamamak

• Özellikle öne doğru eğilmelerde bel bölgesinde ağrı hissi