Tetrakromat Testi
Tetrakromasi özelliğine sahip olan kişiler normale göre yaklaşık 100 kat daha fazla renk görebilirken, bu durumun tespiti tetrakromasi testi ile yapılır.
Tetrakromat Testi Nedir?
Tetrakromasi insanüstü görme yeteneği olarak tanımlanan bir görme durumudur. Bu özelliğe sahip olan kişiler normale göre yaklaşık 100 kat daha fazla renk görebilirken, bu durumun tespiti tetrakromasi testi ile yapılır. Çoğu insanın gözlerinin arkasında renkleri görmelerine izin veren üç koni hücre tipi bulunurken, tetrakromatik olanların dördüncü bir konisi vardır. Bu da onlara daha fazla renk görme yeteneği sağlar.
Tetrakromasi Testi Neden Yapılır?
Tipik bir insan trikromatiktir, yani retinanın yakınında bulunan ve spektrumda bir dizi renk görüşü sağlayan üç koni hücresi vardır. Bu aralıktaki görme yeteneği, trikromasi olarak bilinir. Bu konilerdeki fotopigmentler, bütün renk skalasını görme yeteneğinden sorumludurlar. Fotopigmentler belirli renk dalga boylarına tepki verdiğinde ise renkleri görme işlevi gerçekleşir. Tetrakromatların sahip olduğu 4. ekstra koni hücresi, daha fazla renk algılamalarını sağlayan bir fotopigmente sahiptir. Bazı uzmanlara göre, trikromatlar yalnızca 1 milyon rengi görebilirlerken, tetrakromatlar 100 milyon rengi görebilirler. Bu da onlara bu yüksek renk algısını sağlayan özelliktir.
Tetrakromasi olan kişilerde kırmızı, yeşil, mavi ve mor ötesi ışığa duyarlı koni hücreleri bulunurken, renkleri daha yoğun görürler ve ayrıca farklı renklerde daha fazla varyasyon görebilirler. Bu durumun tespiti için bazı testlerin yapılması gerekir ki bu testlerden biri tetrakromasi testidir. Ancak bu durumun olup olmadığı konusunda birbiri ile çelişen birçok uzman fikri bulunmaktadır.
Tetrakromasi Nedir?
Gözde retinanın içinde bulunan çubuklar ve koniler, ışığı veya renkleri görmeye yardımcı olan bileşenlerdir. Retina göz küresinin arkasında bulunan optik sinirinin yakınındaki ince bir doku tabakasıdır. Bu tabakada bulunan çubuklar ışığa duyarlıdır ve karanlıkta görmeyi sağlamak için önemlidir. Koniler ise renkleri görmede rol oynamaktadır. Çoğu insan, goriller, orangutanlar ve şempanzeler gibi diğer primatlar ve hatta kanguru gibi keseli hayvanlardan bazıları, renkleri yalnızca üç farklı tür koni aracılığıyla görürler. Bu renk görselleştirme sistemi, trikromasi (üç renk) olarak bilinir.
Tipik bir insan gözünde, retinanın içinde farklı renkleri görmeyi sağlayan üç çeşit koni bulunmaktadır. Bu koniler ve özellikleri şöyledir;
- Uzun dalga (L) koni: Turuncu ve kırmızı gibi uzun dalga boyuna sahip renklere duyarlı olan konidir.
- Orta dalga (M) koni: Yeşil ve sarı gibi orta dalga boyuna sahip olan renklere duyarlı olan konidir.
- Kısa dalga (S) koni: Mavi ve mor gibi kısa dalga boyuna sahip olan renklere duyarlı olan konidir.
Bu, trikromasi teorisi olarak bilinir. Bu üç tür konideki fotopigmentler, kişiye tüm renk spektrumunu algılama yeteneğini verir. Fotopigmentler, ışığa duyarlı 11-cis retinal olarak bilinen molekül ve opsin adı verilen bir proteinden oluşmaktadırlar. Farklı bulunan fotopigment çeşitleri, sadece duyarlı oldukları renklere tepki verirken, bu durum renkleri algılama yeteneğini belirler.
Tetrakromatlar, tipik olarak görünür spektrumda olmayan daha fazla rengin algılanmasına izin veren bir fotopigment içeren dördüncü koniye sahiptir ve bu durum, daha fazla renk görmelerini sağlar. Gördükleri renk aralıkları kırmızı, sarı, yeşil, mavi, indigo (mora dönen bir mavi) menekşe olarak bilinir. Bu fazladan fotopigmentin olması, tetrakromasi olan kişinin normale göre daha fazla renk ayrıntısı veya çeşidi görmesini sağlar.
Tetrakromasi Nedenleri
Çok nadir olarak görülen bu zengin renk görme koşulunun, aynı renk körlüğünde olduğu gibi genetik bir mutasyondan kaynaklandığı düşünülmektedir. Ancak bu duruma sahip olan kişilerin konileri renk körü olanların aksine gayet iyi işlemektedir. Tetrakromasiye neden olan mutasyon, X kromozomlarından meydana gelir. Mutasyon bir kadında her iki X kromozomunda da meydana gelirse, bunların tetrakromatik olma olasılığı daha yüksektir.
Tetrakromasi mutasyonu kadınlarda; biri annelerinden (XX) diğeri ise babalarından (XY) olmak kaydı ile iki X kromozomu şeklinde bulunmaktadır. Dolayısıyla her iki X kromozomundan gerekli gen mutasyonunu alma şansları daha çoktur. Bunun yanında erkekler yalnızca bir X kromozomu alırlar ve oluşan mutasyon çoğunlukla anormal bir trikromasi ya da renk körlüğü ile neticelenir. Bu da demek oluyor ki; M veya L konileri renkleri doğru algılayamaz.
Anormal trikromasi olan biri kişinin annesi veya kızı, büyük olasılıkla bir tetrakromattır, yani ya annesinden alır ya da varsa kızına iletir. X kromozomlarından biri normal L ve M genlerini taşıyabilir. Diğeri genellikle normal L genlerini ve anormal trikromasi olan bir babadan oğul taşınan ve mutasyona uğramış L genini taşımaktadır. Bu iki X kromozomundan biri sonucunda, retinada koni hücrelerinin gelişimi gerçekleşir. Böylelikle hem babadan, hem de anneden taşınan farklı X genlerinin farklılığı sebebiyle retinada dört tip koni hücresi gelişir. Bunun yanında tetrakromat adayı olan kişilerde genelde şu kriter bulunabilir;
- Kadın olmak
- Ailesinde yeşil/kırmızı renk körlüğü bulunan bir erkek olmak
- Özellikle yeşil/kırmızı renk körlüğü bulunan bir baba veya oğula sahibi olmak
Tetrakromasi Teşhisi
Eğer bir kişi tetrakromat olup olmadığını belirlemek için bir test yaptırmadıysa bunu bilmesi zordur. Çünkü kişi görme yetisini karşılaştırabileceği başka bir görsel sisteme sahip olmadığı için, fazladan renkleri görme yeteneğini kendiliğinden belirleyemez. Bu durumu öğrenmenin ilk basamağı, genetik test yaptırmaktır. Çıkan test sonucu ile kişinin tam genom profili elde edilirken, dördüncü koni oluşumu ile sonuçlanabilecek gen mutasyonları tespit edilmektedir. Ya da kişinin ebeveynlerinin genetik test sonuçlarından kendisine aktarılan mutasyona uğramış bir gen olup olmadığı da belirlenebilir.
Bunun yanında gen testleri ile belirlenmiş kişinin ekstra bir konisi varsa bile, bu koninin fonksiyonel olup fazladan renkleri ayırt edip edemeyeceğini anlayabilmesi için test yaptırması gerekir. Yapılacak olan test bu konuya özel hazırlanmış bir renk eşleştirme testidir ve tetrakromasi için en önemli araçtır.
Tetrakromasi Testi Nasıl Yapılır?
Tetrakromasiyi test etmek için genellikle bir renk eşleştirme testi kullanılır. Bu testi uygulamak için herhangi bir hazırlığa ihtiyaç duyulmazken, testin uygulanması şu şekildedir;
- Test katılımcılarına, trikromatlar baktığı zaman aynı görünen, ancak tetrakromatların farklı iki renk karışımını olarak görebileceği bir dizi renk sunulmaktadır.
- Teste tabi tutulanlardan, kombinasyonların birbirine ne kadar benzediğine göre renk karışımlarını 1-10 arasında derecelendirmeleri istenir.
- Aynı renk karışımları farklı zamanlarda katılımcılara sunulur ve tekrar puanlama yapması istenir. Fakat farklı zamanda uygulanırken bunların aynı renk karışımları oldukları söylenmez.
Gerçekte tetrakromat olan kişiler bu renkleri her defasında aynı şekilde tanımlarken, trikromatlar aynı renk karışımlarını değişik zamanlarda farklı tanımlayabilirler. Bu da sadece rastgele sayılar söyledikleri anlamına gelir.
Tetrakromat Testi ile İlgili Sıkça Sorulan Sorular
Tetrakromasi olan kişiler ne görür?
Tahminlere göre, tetrakromatlar çoğu insanın göremediği renkleri görebilmektedirler. Normal bir kişi 1 milyon renk görme kapasitesine sahip iken tetrakromasi olan kişiler 100 milyona kadar renk görebilirler. Bu demek oluyor ki normal bir kişiden 100 kat daha çok rengi görürler. Çoğu insanın retinasında üç koni hücresi veya reseptör bulunurken, tetrakomatların dördüncü bir reseptörü vardır, bu onların yüksek renk algılarına izin veren bir durumdur.
Tetrakromasi tespiti için hangi testler uygulanır?
Tetrakromasi olup olmadığının anlaşılmasında öncelikle genetik bir test yapılması tercih edilebilir. Bu test ile kişinin genomun tam profili çıkarılarak, dördüncü koni ile sonuçlanabilecek gen mutasyonları tespit edilir. Ayrıca bu genetik test ebeveynlerinden birine ait olabilir. Bunun yanında kişide bu gen mutasyonu sonucu 4. koni olduğu halde bunun farklı renkler görüp görmediği de test edilmelidir. Bunun için de tetrakromasi ölçümü için hazırlanmış bir renk testi uygulanmaktadır.
Neden kadınlarda tetrakromasi daha fazladır?
Yapılan araştırmalara göre bu durumun erkeklere göre kadınlarda daha çok rastlandığı tespit edilmiştir. 2010 yılında yapılan başka bir çalışmaya göre kadınların yüzde 12'sinde dördüncü bir koni bulunduğu tespit edilmiştir. Erkeklerin tetrakromat olma ihtimali pek yoktur ve gen mutasyonu olsa bile bu renk körü olma olasılığı daha yüksek olduğu anlamına gelir. Ya da kadınlar kadar çok rengi algılayamazlar. Bunun nedeni konilerindeki kalıtsal anormalliklerdir.
Tetrakromasi tespiti bilgisayardan yapılabilir mi?
Bilgisayar ekranları tetrakromatların sahip olabileceği ekstra boyuta erişebilmek için yeterli renk bilgisi sağlayamamaktadır. Bu nedenle, çevrimiçi bir testin tetrakromasi araştırması yapması imkânsızdır. İnternet ortamında tetrakromasi tespit niteliğinde testler bulunsa da, bu testler kesinlikle doğru bilgi sağlamada yetersizdirler ve dolayısıyla şüpheyle yaklaşılması gerekir.
Gözün birinin diğerine göre farklı renk görmesi tetrakromasi olarak tanımlanır mı?
Renk körlüğü geni taşıyan bazı kadınlar bir renge baktıklarında, her gözü o rengi diğerinden farklı görebilir. Bunun nedeni, rastgele X inaktivasyonu olarak bilinen bir süreçtir. Bu kadınlarda normal renk görme genine sahip bir X kromozomu (bir ebeveynden miras alınır) ve renk körü geniyle (diğer ebeveynden miras alınan) bir X kromozomu bulunur. Rastgele X inaktivasyonu, retinadaki bazı hücrelerin bir X kromozomundan gelen normal geni kullanmasına ve diğerlerinin de diğer X kromozomundan renk körü genini kullanmasına neden olur. Bu süreç rastgele olduğundan, bazen bir göz, bir X kromozomundan daha fazla pay alır ve bu durum her gözde biraz farklı renk görüşüne yol açar. Dolayısıyla bu tetrakromasi olarak değerlendirilen bir durum değildir.
Erkeklerde tetrakromasi olur mu?
Erkeklerde tetrakromasi pek görülmez. Çünkü erkekler sadece bir x kromozomuna sahiptir; bu nedenle bir mutasyon meydana gelirse, bu durum muhtemelen renk körü olmalarına neden olur. Tetrakromatikler hemen hemen her zaman kadındır ve renk körlüğü ile benzer bir gen taşırlar.
Tetrakromasi olmanın avantajları nelerdir?
Tetrakromasi olan kişiler öncelikle normal bir kişiye göre 100 kat daha fazla renk görmektedirler. Normal birinde bulunan koni hücreleri 3 dalga boyunu ayırt edebilirken bu 3 ana renk olan kırmızı, yeşil ve mavi renktir. Tetrakromasi olan kişiler ise dördüncü bir ana renk görülüyormuş gibi tanımlansa da, aslında var olan renkleri daha derin olarak algılamaktadırlar. Örneğin normal birinin çok kırmızı olarak gördüğü bir alanı onlar, kırmızının farklı tonlarında bazı şekiller görebilirler. Yalnız bundan yeni bir renk ya da ultraviyole ışınları görülüyor anlamı çıkarılmamalıdır.