Utangaçlık

Utangaçlık Nedir?

Utangaçlık; hemen hemen her yaşta insanın, hayatının her alanında yaşayabileceği fakat çoğunlukla çocukluk ve ergenlik döneminde belirtilerini vermeye başlayan ve sosyal kaygı ile direkt olarak ilişkilendirilebilecek nitelikte olan bir problemdir. Genellikle diğer insanlarla etkileşim içerisine girilmesi ile birlikte kendini gösterdiği düşünülür. Kişiler dışarıdan da utangaç erkek, utangaç kız, utangaç çocuk, utangaç kadın şeklinde nitelendirilirler ve bu oldukça rahatsız edici bir durumdur.

Utangaçlık Problemi Belirtileri Nelerdir?

Utangaç olma probleminin belirtilerini fiziksel ve duygusal olarak gruplandırmak mümkündür. Bunları;

• Yüzde kızarıklık
• Çarpıntı, taşikardi
• Aşırı terleme
• Karın ağrısı
• Mide bulantısı
• Titreme
• Korku
• Anksiyete asabiyet bozuklukları, sinirlilik
• Nefes darlığı
• Ağız kuruluğu
• Baş dönmesi
• Sık şekilde idrara çıkma şeklinde sıralayabiliriz. 

Utangaçlık sorunu yaşayan bireyler, genellikle bu belirtilerin başkaları tarafından fark edilebilir olmasından dolayı da büyük sıkıntı yaşar hatta bu durumdan dolayı kaygı duyarlar. Bu sebeple de kendilerini sürekli olarak yalnız, dışlanmış, güçsüz, mutsuz hissetmeleri muhtemeldir. Zamanla toplumdan iyice uzaklaşır hale gelirler.

Utangaçlık Nedenleri Nelerdir?

Utangaçlık hastalığı ya da problemi genellikle kişinin fıtratında olan ve herhangi bir nedene bağlı olmadan da görülebilen bir durumdur. Yalnız her durumda olduğu gibi utangaçlıkta da tetikleyici nitelikte olan şeyler mevcuttur. Bunlar;

• Kişinin kendisine yönelik algılarının olumsuz nitelikte olması yani özgüven ve öznitelik eksiklikleri 
• Kişinin geçmişte yaşamış olduğu ve başarısızlık ile sonuçlanan deneyimlerinin varlığı,
• Kişinin geçmişte yaşamış olduğu travmatik olayların varlığı,
• Kişinin kalabalık bir ortam içerisine girmesi ve bir grup etkinliğinde bulunması,
• Kişinin başkalarının ilgi odağı haline gelmesi,
• Kişinin kendisinden yüksek - üst mevkiden birisi ile konuşmak zorunda kalması,
• Kişinin yemek yerken ya da benzer nitelikte başka bir şey yaparken birileri tarafından izleniyor olması, 
• Kişinin herhangi bir sebeple resmi bir ortama girmesi ve bu ortamda bir şeyler söylemek zorunda kalması,
• Kişinin kalabalık bir ortamda telefon ile konuşması ya da telefon ile konuşmak zorunda kalması,
• Kişinin toplum içerisinde yemek yemesi,
• Kişinin kalabalık bir ortam içerisinde başkalarına tanıtılması,
• Kişinin kalabalık olan bir ortama daha sonradan gelip dahil olması,
• Kişinin kalabalık içerisinde eleştirilmesi,
• Kişinin kalabalık içerisinde kendisinden bahsediliyor olması,
• Kişinin insanlarla göz temasına girmesi,
• Kişinin kalabalık bir ortam içerisinde sunum yapması, bir şeyler anlatması ya da bir seminere dahil olması gibi durumları,
• Kişinin herkes tarafından kullanılan lavabo ve tuvaletleri kullanması şeklinde tasvir edilebilir. 

Utangaçlık Teşhisi

Utangaçlık probleminin teşhisi için ilk aşama herhangi bir sağlık kuruluşunun alanında uzmanlaşmış olan bir psikoloğu ile iletişime geçilmelidir. Öncelikle ne gibi durumların utangaçlığa sebebiyet verdiği ve bu durumların kişide oluşturduğu ya da açığa çıkardığı kaygı bozukluklarının tespit edilmesi gerekecektir. Herhangi bir zihinsel sağlık probleminin ya da içinde bulunulan başka bir fiziksel durumun, bu hali tetikleyip tetiklemediği de kontrol edilecektir. Aynı zamanda utangaçlık durumunun ne sıklıkla ve daha çok hangi hallerde ortaya çıktığı da irdelenecektir. Bunları takiben gerekli görülmesi halinde, utangaçlık durumunun kişide meydana getirdiği kaygı bozukluğunun derecesini belirleyebilmek adına özel hazırlanmış olan testler (utangaçlık testi) de uygulanabilir niteliktedir.

Meydana gelen kaygı bozukluğu çok ileri seviyede belirtiler gösteriyorsa; bunun için genellikle “Liebowitz” adı verilen ve 24 sorudan oluşan utangaçlık ölçeği ya da başka bir tabir ile sosyal kaygı testi uygulanır. Kişinin vermiş olduğu cevaplara göre bir değerlendirme yapılır. Sonrasında ise gerekli görülmesi halinde herhangi bir sağlık kuruluşunun psikiyatri servisine yönlendirme yapılabilir ve bir psikiyatrist tarafından değerlendirilmesi ve izlenmesi istenebilir.

Utangaçlık Tedavisi

Utangaçlık problemi zaman içerisinde kendi kendine geçebileceği gibi, çok şiddetli ve rahatsız edici boyutlara ulaştığında ise mutlak tedavi gerektiren bir durum niteliğindedir. Günümüz şartlarında hemen hemen her insanın yaşamakta olduğu bu sorun, genellikle başarılı bir şekilde ortadan kaldırılabilir. Bunun için ise bilişsel ve davranışçı psikoterapi yöntemi izlenmektedir. Psikoterapi yönteminde; bireyin kendisi ve çevresi hakkında zihninde oluşturmuş olduğu olumsuz nitelikteki ya da rahatsız edici nitelikteki düşünceler belirlenir ve yerini olumlu düşüncelere bırakması sağlanır. Ayrıca kişinin sosyal becerileri de ortaya çıkarılmaya çalışılarak, toplum içerisinde kendisini daha rahat hissetmesi amaçlanır. Gerekli olduğu hallerde ise bu süreçte bazı ilaçlardan destek alınması ve tedavi sürecinin pozitif yönde ilerlemesine katkıda bulunulması muhtemeldir.

Utangaçlık İlaçları

Utangaçlık probleminin tedavisinde, çok ileri aşamada kaygı bozukluğu ile birlikte seyreden durumlarda kullanılan bazı ilaçlar da mevcuttur. Bu ilaçlar;

• SSRI (selektif serotonin geri alım inhibitörü) grubu: Kullanılmasının mecburi olduğu hallerde mümkün olan en düşük doz ile tedaviye başlanır ve gerekli görülmesi halinde ise dozu yavaş yavaş arttırılır. 
• Beta bloker: Adrenalin hormonunun kişide açığa çıkardığı etkiyi engeller ve de böylelikle kişinin kalp çarpıntısını, kan basıncını, kalp atışındaki hızı ve meydana gelebilecek olan titremelerini önler. Çok fazla kullanılmayan ve de önerilmeyen yöntemler arasındadır. Mecburi hallerde ve mümkün olan en az şekilde kullanılır. 
• Antidepresan
• Anti anksiyete ilaçları: Kısa süreli kullanım için uygundur, uzun süreli kullanımı halinde bağımlılık riski yüksektir. 

Utangaçlık Tedavi Edilmezse

Utangaçlık problemi tedavi edilmez ise; genellikle kişi bütün olumsuz şeyleri kendisine yükleyeceği için hayatını mutsuz ve olumsuz bir şekilde geçirmesi söz konusu olacaktır. Bu sebeple utangaçlık duygusu bastırılmamalı, aksine daha çok göz önüne serilerek kişinin kendisi ile yüz yüze kalması, iç dünyası ile hesaplaşması sağlanmalıdır.

Utangaçlık için Hangi Doktora Gidilir?

Utangaçlık problemi için 6 ayı aşkın süredir görülmesini takiben, herhangi bir sağlık kuruluşunda alanında uzman bir psikolog ile görüşme sağlanmalıdır. Gerekli görüldüğü durumlarda ise psikolog tarafından psikiyatriye sevk edilme söz konusu olabilir.