Sıtma, Anopheles cinsi dişi sivrisineklerin taşıdığı Plasmodium parazitlerinin neden olduğu, tedavi edilmediğinde hayati riske yol açabilen bir enfeksiyon hastalığıdır. Dünya Sağlık Örgütü verilerine göre, 2022 yılında dünya genelinde 249 milyon vaka ve 608.000 ölüm kaydedilmiştir. Hastalık özellikle tropikal ve subtropikal bölgelerde yaygın olmakla birlikte, seyahatler nedeniyle tüm dünyada görülebilir.
Sıtmanın Belirtileri
Sıtma belirtileri genellikle parazitin kuluçka süresinin ardından (7-30 gün) ortaya çıkar. En yaygın semptomlar şunlardır:
- Yüksek ateş (40°C’ye kadar) ve titreme nöbetleri
- Terleme sonrası ani ateş düşüşü
- Şiddetli baş ağrısı ve kas-eklem ağrıları
- Bulantı, kusma ve ishal
- Halsizlik ve soluk cilt (anemi nedeniyle)
- Dalak büyümesi ve sarılık (ağır vakalarda)
Teşhis Yöntemleri
Sıtma şüphesi olan hastalarda tanı, klinik bulgular ve laboratuvar testleriyle konulur:
- Parazitolojik İnceleme: Kan yayması mikroskop altında incelenerek Plasmodium türleri tespit edilir.
- Hızlı Tanı Testleri (RDT): Antijen bazlı testlerle 15-20 dakikada sonuç alınabilir.
- PCR: Düşük parazit yükü olan vakalarda veya tür ayırt etmek için kullanılır.
Sıtma Tedavi Yöntemleri
Tedavi, parazitin türüne, hastanın yaşına ve enfeksiyonun şiddetine göre planlanır:
-
Komplike Olmayan Sıtma:
- Plasmodium falciparum: Artemisin bazlı kombinasyon tedavileri (ACT) – Artemether + Lumefantrine.
- Plasmodium vivax: Klorokin (dirence karşı Artesunat) + Primakin (karaciğerdeki uyku formlarını temizler).
-
Ağır Sıtma (Beyin tutulumu, böbrek yetmezliği):
- İntravenöz Artesunat (ilk 24 saat) + Sonrasında ACT.
- Destek tedaviler: Sıvı replasmanı, kan transfüzyonu.
-
İlaç Direnci:
- Güneydoğu Asya’da Artemisin direnci nedeniyle kombinasyon tedavileri revize edilir.
Korunma Yöntemleri
Sıtmadan korunmak için entegre stratejiler uygulanmalıdır:
-
Sivrisinek Kontrolü:
- İlaçlı cibinlikler (LLIN) kullanımı sivrisinek ısırıklarını %50 azaltır.
- Çevresel önlemler: Durgun suların kurutulması, larvasit uygulamaları.
-
Kemoprofilaksi:
- Seyahat edenler için Doksikliklin (günde 100 mg) veya Atovaquone-Proguanil (günde 1 tablet).
- Gebelerde: Sulfadoksin-Pirimethamin (SP) ile aralıklı koruma.
-
Kişisel Önlemler:
- Uzun kollu giysiler ve DEET içeren repellentler.
- Riskli bölgelerde gece aktivitelerinden kaçınmak.
Sıtma ile Mücadelede Güncel Gelişmeler
- RTS,S/AS01 Aşısı: DSÖ onaylı ilk sıtma aşısı, Sahra Altı Afrika’da çocuk ölümlerini %30 azaltmıştır.
- Genetik Müdahaleler: Sivrisinek popülasyonunu azaltmak için “gen sürücü” teknolojisi test aşamasında.
Risk Grupları ve Özel Durumlar
- Gebelerde sıtma, düşük veya erken doğum riskini artırır.
- 5 yaş altı çocuklar ve bağışıklığı baskılanmış bireylerde hastalık ağır seyreder.