Sarı humma, sivrisineklerle bulaşan ve ciddi komplikasyonlara yol açabilen viral bir hastalıktır. Özellikle Afrika’nın tropikal bölgeleri ile Güney Amerika’da yaygın olarak görülür. Hastalıktan korunmanın en etkili yolu, canlı atenüe (zayıflatılmış) virüs içeren sarı humma aşısıdır. Bu yazıda, sarı humma aşısının kimlere uygulandığını, yan etkilerini ve koruyuculuğunu detaylı bir şekilde açıklayacağız.
Sarı Humma Hastalığı ve Bulaşma Yolları
Sarı humma virüsü (Flavivirus), Aedes veya Haemagogus cinsi sivrisineklerin ısırığıyla insanlara bulaşır. Hastalık, hafif ateş ve baş ağrısı gibi semptomlarla başlayabilir ancak şiddetli vakalarda karaciğer yetmezliği, kanamalar ve sarılık gelişebilir. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ), riskli bölgelere seyahat edeceklerin aşı olmasını zorunlu tutar.
Sarı Humma Aşısı Kimlere Uygulanır?
- Seyahat Edenler: Afrika (Gana, Nijerya) veya Güney Amerika (Brezilya, Peru) gibi endemik bölgelere gidecekler.
- Bölge Sakini Olanlar: Riskli ülkelerde yaşayan ve aşı olmamış yetişkinler ile çocuklar (9 aydan büyük).
- Sağlık Çalışanları: Sarı humma virüsüyle laboratuvar ortamında çalışanlar.
Aşı İçin Kontrendikasyonlar (Yapılmaması Gereken Durumlar)
- 6 aydan küçük bebekler (aşı güvenliği kanıtlanmamıştır).
- Yumurta alerjisi olanlar (aşı yumurta proteinleri içerir).
- Bağışıklık sistemi baskılanmış kişiler (HIV/AIDS, kemoterapi alanlar).
- Hamileler (ancak riskli bölge seyahati zorunluysa doktor kontrolünde yapılabilir).
Aşının Yan Etkileri
Sarı humma aşısı genellikle iyi tolere edilir ancak bazı durumlarda hafif veya ciddi yan etkiler görülebilir:
- Hafif Yan Etkiler: Aşı yerinde kızarıklık, ateş (38°C’ye kadar), baş ağrısı.
- Ciddi Yan Etkiler: Alerjik reaksiyon (anafilaksi), nörolojik komplikasyonlar (ensefalit), viscerotropik hastalık (organ yetmezliği).
Ciddi yan etki riski 1 milyon dozda yaklaşık 2-4 kişide görülür.
Aşının Koruyuculuk Süresi ve Tekrar Dozları
Sarı humma aşısı tek doz uygulanır ve ömür boyu koruma sağlar. Ancak DSÖ, risk devam ediyorsa 10 yılda bir rapel doz önermektedir. Aşıdan sonra uluslararası geçerliliği olan “Sarı Kart” düzenlenir. Bu belge, bazı ülkelerin sınır kapılarında zorunlu tutulur.
Seyahat Öncesi Aşı Zamanlaması
Aşının koruyuculuk düzeyinin başlaması için seyahatten en geç 10 gün önce yapılması gerekir. Bağışıklık tepkisi genellikle 3-4 günde oluşur ancak tam koruma 10. günden itibaren başlar. Acil seyahat durumunda doktor onayıyla bu süre kısaltılabilir.
Aşı Sonrası Dikkat Edilmesi Gerekenler
- Aşı yapılan bölgeye 24 saat süreyle sıcak uygulama yapılmamalı.
- Ateş düşürücü olarak parasetamol tercih edilmeli (ibuprofen kanama riskini artırabilir).
- Alkol tüketimi aşı sonrası ilk 48 saat önerilmez.
Sarı Humma Aşısı ve Diğer Aşılarla Etkileşim
Canlı virüs aşılarıyla (kızamık, suçiçeği) aynı gün veya 28 gün ara ile yapılmalıdır. Covid-19 aşısı gibi inaktif aşılarla ise herhangi bir zaman kısıtlaması yoktur.
Türkiye’de Sarı Humma Aşısı Uygulaması
Türkiye’de sarı humma aşısı, sadece belirlenmiş sağlık merkezlerinde yapılır. Seyahat için aşı gereken ülkelerin listesi Dışişleri Bakanlığı’nın web sitesinden takip edilebilir. Aşı ücreti 2024 yılı itibariyle 1500-2000 TL arasında değişmektedir.
Sarı Hummadan Korunma İçin Ek Önlemler
- Sivrisinek kovucu spreyler (DEET içerenler) kullanın.
- Uzun kollu giysiler ve açık renkli kıyafetler tercih edin.
- Riskli bölgelerde klimalı veya cibinlikli ortamlarda uyuyun.