Şah damarı (karotis arter) tıkanıklığı, boynun her iki yanında bulunan ve beyne oksijenli kan taşıyan ana damarlarda plak birikimi nedeniyle daralma veya tıkanma oluşmasıdır. Bu durum, beyne yetersiz kan gitmesine bağlı olarak geçici iskemik atak (GİA) veya felç (inme) riskini önemli ölçüde artırır. Yaş, sigara kullanımı, yüksek tansiyon ve diyabet gibi faktörler, şah damarı tıkanıklığı gelişiminde kritik rol oynar.
Şah Damarı Tıkanıklığının Belirtileri
- Ani ve geçici görme kaybı (genellikle tek gözde)
- Yüzün bir tarafında uyuşma veya güçsüzlük
- Kol veya bacakta istemsiz hareket kaybı
- Konuşma bozukluğu (kelimeleri karıştırma veya anlamsız konuşma)
- Baş dönmesi ve denge kaybı
- Şiddetli baş ağrısı (beyin kanaması şüphesinde)
Teşhis Yöntemleri
- Karotis Ultrasonografi (Doppler): Damar içindeki kan akış hızını ölçerek tıkanıklığın derecesini belirler.
- Manyetik Rezonans Anjiyografi (MRA): Manyetik dalgalarla damarların detaylı görüntüsünü oluşturur.
- Bilgisayarlı Tomografi Anjiyografi (CTA): Kontrast madde enjekte edilerek damar yapısı incelenir.
- Serebral Anjiyografi: İnvaziv bir yöntemle damarların gerçek zamanlı görüntülenmesi sağlanır.
Tedavi Seçenekleri
-
İlaç Tedavisi:
- Antitrombosit İlaçlar: Aspirin veya klopidogrel gibi ilaçlar pıhtı oluşumunu engeller.
- Kolesterol Düşürücüler: Statinler plak birikimini yavaşlatır.
- Antihipertansifler: Tansiyonu kontrol altına alarak damar hasarını önler.
-
Cerrahi Müdahaleler:
- Karotis Endarterektomi: Damarın cerrahi olarak açılıp plakların temizlenmesi.
- Karotis Stentleme: Kasıktan girilerek tıkalı bölgeye stent yerleştirilmesi.
-
Yaşam Tarzı Değişiklikleri:
- Sigara ve alkol kullanımının bırakılması.
- Düzenli egzersiz ve kilo kontrolü.
- Doymuş yağ oranı düşük, liften zengin beslenme.
Risk Faktörleri ve Korunma Yolları
Şah damarı tıkanıklığı riskini azaltmak için kan basıncı ve kan şekeri düzeylerinin düzenli takip edilmesi önemlidir. Hipertansiyon hastaları tuz tüketimini sınırlamalı, diyabetliler ise HbA1c seviyelerini hedef aralıkta tutmalıdır. Trans yağ içeren işlenmiş gıdalardan kaçınmak ve Akdeniz diyeti gibi sağlıklı beslenme modellerini benimsemek damar sağlığını korur. Haftada en az 150 dakika tempolu yürüyüş gibi aerobik egzersizler, damar elastikiyetini artırır.
Beslenme ve Damar Sağlığı
Omega-3 yağ asitleri içeren somon, ceviz ve keten tohumu gibi besinler, damar içi inflamasyonu azaltır. Antioksidan bakımından zengin koyu yeşil yapraklı sebzeler ve meyveler (nar, yaban mersini) serbest radikallerin zararlı etkilerini nötralize eder. Tuz tüketimini günde 5 gramın altında tutmak ise hipertansiyon riskini düşürür.
Erken Teşhisin Önemi
Özellikle ailesinde kalp-damar hastalığı öyküsü olanlar veya 50 yaş üstü bireyler, yılda bir kez karotis ultrasonografi ile tarama yaptırmalıdır. Geçici görme kaybı veya konuşma bozukluğu gibi belirtilerde acil tıbbi yardım almak kalıcı hasarı önleyebilir.