Akut pankreatit, pankreasın ani enflamasyonuyla karakterize ciddi bir sağlık sorunudur. Hastalığın şiddetini ve prognozunu değerlendirmek için kullanılan Ranson Kriterleri, klinik karar verme sürecinde kritik rol oynar. Bu yazıda, Ranson Kriterleri’nin nasıl uygulandığını, puanlama sistemini ve tedavi yaklaşımlarına etkisini detaylıca ele alacağız.

Ranson Kriterleri Nedir?
Ranson Kriterleri, 1974 yılında John Ranson tarafından geliştirilen ve akut pankreatit hastalarının prognozunu tahmin etmek için kullanılan bir skorlama sistemidir. Hastanın başvuru anındaki klinik bulgular ile ilk 48 saatteki laboratuvar değerlerini temel alır. Bu kriterler, mortalite riskini ve hastalık şiddetini belirlemede klinisyenlere yol gösterir.

Ranson Kriterleri Nasıl Hesaplanır?
Skorlama, 11 parametrenin değerlendirilmesiyle yapılır. İlk 5 parametre hastanın başvuru anında, son 6 parametre ise 48 saat içinde ölçülür:

Başvuru Anındaki Parametreler (İlk 24 Saat):

• Yaş >55
• Lökosit sayısı >16.000/mm³
• Kan şekeri >200 mg/dL
• Serum LDH >350 IU/L
• Serum AST >250 IU/L

48 Saat İçinde Ölçülen Parametreler:

• Hematokritte %10’dan fazla düşüş
• BUN artışı >5 mg/dL
• Serum kalsiyumu <8 mg/dL
• Arteriyel PaO₂ <60 mmHg
• Baz açığı >4 mEq/L
• Sıvı sekestrasyonu >6 L

Puanlama ve Yorumlama
Her bir kriterin varlığı 1 puan olarak hesaplanır. Toplam puan:

• 0-2 Puan: Hafif akut pankreatit. Mortalite oranı <%1.
• 3-4 Puan: Orta şiddetli pankreatit. Mortalite oranı %15-20.
• ≥5 Puan: Şiddetli akut pankreatit. Mortalite oranı >%40.

Ranson Kriterlerinin Klinik Kullanımı
Bu skorlama, hastaların yoğun bakım ihtiyacını veya cerrahi müdahale gerekliliğini belirlemede kullanılır. Örneğin, puanı ≥3 olan hastalarda:

• Agresif sıvı resüsitasyonu,
• Erken enteral beslenme,
• Enfeksiyon profilaksisi gibi yaklaşımlar önceliklendirilir.

Klinik Pratikteki Sınırlamaları

• 48 saatlik veri gerektirdiği için erken müdahalede kısıtlılık yaratır.
• Görüntüleme bulgularını (BT/MR) içermez.
• Güncel kılavuzlarda APACHE-II veya BISAP gibi sistemlerle desteklenmesi önerilir.

Tedavi Yönetimindeki Rolü
Yüksek Ranson puanı olan hastalarda:

• Erken Dönem: Hidrasyon, ağrı kontrolü ve elektrolit dengesi sağlanır.
• Komplikasyonlar: Nekrotizan pankreatit veya enfeksiyon gelişirse perkütan drenaj veya cerrahi debridman gerekebilir.
• Takip: Serum CRP ve prokalsitonin düzeyleri ile enfeksiyon izlenir.

Ranson Kriterleri ve Diğer Skorlama Sistemleri

• APACHE-II: Yoğun bakım hastalarında daha etkili ancak karmaşıktır.
• BISAP: 5 parametre ile hızlı değerlendirme sağlar.
• CTSI (BT Şiddet İndeksi): Görüntüleme bulgularını içerir.

Hasta Örnekleri Üzerinden Analiz

• Örnek 1: 60 yaşında, lökosit 18.000/mm³, kan şekeri 220 mg/dL. İlk 24 saatte 3 puan. 48. saatte BUN artışı ve hipokalsemi eklenirse toplam puan 5’e çıkar.
• Örnek 2: 45 yaşında, tüm parametreler normal. Toplam puan 0, konservatif tedavi yeterli olur.

Akut Pankreatitte Güncel Tedavi Yaklaşımları

• Erken Sıvı Tedavisi: İlk 24 saatte 250-500 mL/saat kristaloid infüzyonu.
• Ağrı Yönetimi: İntravenöz morfin veya fentanil.
• Beslenme: Oral alım yoksa jejunal tüple erken enteral beslenme.

Komplikasyonlar ve Yönetimi

• Psödokist: Asemptomatikse takip, büyükse drenaj.
• Enfekte Nekroz: Kültür yönlendirmeli antibiyotik ve minimal invaziv debridman.