PUVA tedavisi, cilt hastalıklarının tedavisinde kullanılan bir fototerapi yöntemidir. "Psoralen + UVA" kelimelerinin kısaltması olan bu yöntem, özellikle sedef hastalığı (psoriasis) ve vitiligo gibi kronik cilt sorunlarında etkili sonuçlar verir. Tedavi, deriye ultraviyole A (UVA) ışınları verilmeden önce psoralen adlı bir ilacın kullanılmasını içerir. Bu makalede PUVA tedavisinin nasıl çalıştığını, hangi durumlarda tercih edildiğini ve dikkat edilmesi gerekenleri detaylıca ele alacağız.
PUVA Tedavisinin Çalışma Mekanizması
PUVA tedavisinin temeli, psoralen maddesinin UVA ışınlarıyla etkileşime girerek cilt hücrelerindeki anormal büyümeyi yavaşlatmasına dayanır. Psoralen, ağızdan alındığında veya topikal olarak uygulandığında ciltteki hücreleri UVA’ya karşı hassas hale getirir. UVA ışınları bu hücrelerin DNA’sına etki ederek inflamasyonu azaltır ve bağışıklık sisteminin tepkisini dengeler. Bu süreç, sedef hastalığındaki pullanmaların veya vitiligodaki beyaz lekelerin gerilemesini sağlar.
Hangi Durumlarda PUVA Tercih Edilir?
- Sedef Hastalığı: Yaygın plakların olduğu, topikal tedavilere yanıt vermeyen vakalarda.
- Vitiligo: Derideki pigment kaybının stabilize edilmesi ve renk dönüşümünün tetiklenmesi için.
- Egzama: Şiddetli atopik dermatit durumlarında.
- Kutanöz T Hücreli Lenfoma: Deri tutulumunu kontrol altına almak amacıyla.
Tedavi Süreci ve Uygulama Aşamaları
- Psoralen Uygulaması:
- Oral Yöntem: Hap formunda alınan psoralen, UVA seansından 1-2 saat önce tüketilir.
- Topikal Yöntem: Losyon veya krem şeklinde doğrudan lezyonlu bölgeye sürülür.
- UVA Maruziyeti:
- Psoralen alındıktan sonra hasta özel bir kabin içinde belirlenen süre (genellikle 5-30 dakika) boyunca UVA ışınlarına maruz bırakılır.
- Seans sıklığı haftada 2-3 kez olacak şekilde planlanır. Toplam tedavi süresi 6-8 hafta sürebilir.
Yan Etkiler ve Dikkat Edilmesi Gerekenler
- Kısa Vadeli Yan Etkiler:
- Bulantı ve baş dönmesi (oral psoralen kullanımında).
- Ciltte kızarıklık, kaşıntı veya güneş yanığı benzeri reaksiyonlar.
- Uzun Vadeli Riskler:
- Ciltte erken yaşlanma belirtileri (kırışıklık, lekelenme).
- Deri kanseri riskinde artış (özellikle 200’den fazla seans alanlarda).
Kimler PUVA Tedavisi Olamaz?
- Hamileler veya emziren kadınlar.
- Lupus gibi fotosensitiviteye yol açan otoimmün hastalığı olanlar.
- Daha önce melanom öyküsü bulunanlar.
- Gözde katarakt varlığı (psoralen retinaya zarar verebilir).
Tedavi Sırasında Alınacak Önlemler
- UVA seansından sonraki 24 saat içinde güneş gözlüğü kullanmak (psoralenin gözleri hassaslaştırması nedeniyle).
- Cildi korumak için yüksek faktörlü güneş kremi kullanmak.
- Tedavi süresince alkol tüketiminden kaçınmak (oral psoralenin yan etkilerini artırabilir).
PUVA’nın Alternatifleri ve Kombine Tedaviler
Dar bant UVB tedavisi, PUVA’ya göre daha az yan etki profiline sahiptir ve hafif-orta şiddetli sedefte tercih edilir. Topikal kortikosteroidler veya retinoidlerle kombinasyon, PUVA’nın etkinliğini artırabilir. Biyolojik ajanlar (örn. TNF-alfa inhibitörleri) ise şiddetli vakalarda PUVA ile birlikte kullanılabilir.
Hastaların Sık Sorduğu Sorular
- "Tedavi ne zaman etkisini gösterir?"
- Yanıt: 4-6 hafta içinde belirgin iyileşme beklenir.
- "Seanslar ağrılı mıdır?"
- Yanıt: Hayır, UVA maruziyeti sırasında ağrı hissedilmez.
- "Tedavi sonrası cilt bakımı nasıl olmalı?"
- Yanıt: Nemlendirici kullanımı ve güneşten kaçınmak önemlidir.