Aile Planlaması

Aile Planlaması Nedir?

Aile planlaması, çiftlerin çocuk sahibi olmalarına engel olmak değil; gerçekten hazır hissettiklerinde, güvenli ve sağlıklı bir şekilde çocuk sahibi olmalarını planlamaktır. Aile planlamasının asıl amacı aile kurumunun temeli olan çocuklar için ideal şartların oluşturulmasıdır. Bu amaçla kadın hastalıkları ve aile planlaması konusunda verilen eğitimler, okul çağında başlamakta ve yetişkinlik dönemini de kapsamaktadır.

Aile Planlaması ve Önemi

Aile planlaması, 20. yüzyılın en büyük 10 halk sağlığı başarısından birisi olarak nitelendirilmektedir. Aile planlaması yöntemleri, bireylerin istenen doğum aralığını ve aile büyüklüğünü elde etmesine olanak tanır ve bebekler, çocuklar, kadınlar ve aileler için ideal sağlık şartlarının oluşturulmasına katkıda bulunur.

Aile planlaması hizmetleri ile ayrıca şunlar amaçlanmaktadır:

• 15-19 yaş arasındaki ergen kadınların hamilelik oranlarını azaltmak
• Amaçlanan gebelik oranlarına ulaşmak
• Aşırı doğurganlığı önlemek
• Sağlıklı çocukların yer aldığı sağlıklı bir toplum meydana getirmek
• Riskli ileri yaş gebeliklerini kontrol altına almak
• Hem doğum sırasında hem de doğumdan sonra kadın sağlığını korumak
• Doğum kontrol yöntemleri kullanmalarına rağmen gebelik yaşayan kadınların oranını azaltmak
• Kontrasepsiyon (istenmeyen gebelikten korunma yöntemleri) dahil olmak üzere tüm doğum kontrol yöntemlerini yerinde sunan, kamu tarafından finanse edilen aile planlaması merkezlerinin oranını artırmak 
• Önceki doğumdan sonraki 18 ay içerisinde ortaya çıkan gebelik oranlarını azaltmak
• İstenmeyen gebelik riski altında olan kadınların veya son cinsel ilişkilerinde doğum kontrol yöntemi kullanan evli çiftlerin oranını artırmak
• Cinsel sağlık hizmeti alan kişilerin oranını artırmak
• Hiç cinsel ilişkiye girmemiş 17 yaş ve altındaki erkeklerin ve kadınların oranını artırmak
• Hem hamileliği önlemek hem de hastalıklara karşı bariyer koruması sağlamak için prezervatif, hormonal veya kontrasepsiyon yöntemlerinden en az birisini kullanan 15-19 yaş arası cinsel olarak aktif kişilerin oranını artırmak
• 18 yaşından önce cinsel sağlık konusunda aile planlaması eğitimi alan kişilerin oranını artırmak
• 18 yaşından önce cinsel sağlık konusunda bir ebeveyn veya vasi ile konuşan kişilerin oranını artırmak
• En etkili veya orta derecede etkili doğum aile planlaması korunma yöntemlerini benimseyen veya kullanmaya devam eden 15 ila 44 yaş arası kadınların oranını artırmak

Aile Planlaması Hizmetleri

Aile planlaması, bireylerin çocuk sahibi olup olmayacaklarına ve ne zaman sahip olacaklarına karar vermelerine olanak tanıyan bilgi, araç ve yöntemlerdir. Bu yöntemler; haplar, implantlar, rahim içi cihazlar, doğurganlığı sınırlayan cerrahi prosedürler ve prezervatif gibi bariyer yöntemleri dahil olmak üzere çok çeşitli kontraseptifleri, aile planlaması takvim yöntemlerini ve yoksunluk gibi invazif olmayan yöntemleri içerir. Aile planlaması, kısırlığın tedavisinin yanı sıra istendiğinde nasıl hamile kalınacağına ilişkin bilgileri de içerir.

Aile planlaması yöntemleri Sağlık Bakanlığınca; doğum kontrol hapları tedarik etmek, sağlık uzmanları ile bireylere aile planlaması seçenekleri hakkında doğru ve duyarlı bir şekilde aile planlaması danışmanlık hizmetleri vermek, bireyleri eğitmek ve okullarda kapsamlı cinsellik eğitimini teşvik etmek dahil olmak üzere gönüllü aile planlamasının birçok yönünü destekler. Ayrıca asla bir aile planlaması biçimi olarak kürtajı desteklemez.

Aile planlaması hizmetleri şu şekilde sıralanabilir:

• Doğum kontrol hizmetleri
• Hamilelik testi 
• Aile planlaması danışmanlığı 
• Gebelik öncesi sağlık hizmetleri dahil olmak üzere gebelik destek hizmetleri
• Temel kısırlık hizmetleri
• Cinsel yolla bulaşan hastalık hizmetleri
• Hasta eğitimi ve danışmanlığı dahil cinsel sağlık hizmetleri
• Göğüs ve pelvik muayeneler
• Göğüs ve rahim ağzı kanseri taraması
• Cinsel yolla bulaşan enfeksiyon (STI) ve insan immün yetmezlik virüsü (HIV) önleme eğitimi, danışmanlık test ve sevk

Aile Planlaması Yöntemleri Nelerdir?

İstenmeyen gebelikten korunmanın %100 etkili tek yolu cinsel aktiviteden uzak durmaktır. Fakat cinsel olarak aktif olan bireyler için doğru ve tutarlı korunma yöntemlerinin kullanımı da istenmeyen gebeliği önlemede oldukça etkilidir.

İstenmeyen gebeliği önlemenin en etkili yöntemleri arasında; rahim içi cihazlar (aile planlaması merkezi spiral), doğum kontrol implantları gibi uzun süreli kullanım gerektiren haplar, oral kontraseptifler (haplar), yama, halka ve depo-provera iğnesi gibi diğer hormonal kontraseptifler bulunur. Prezervatifler hem istenmeyen gebeliğe hem de cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlara karşı koruma sağlar ve kullanımları teşvik edilmelidir. Hem erkeklere hem de kadınlara, uzun süreli ve tek eşli bir cinsel ilişki içinde olmadıklarında, her cinsel ilişki eyleminde prezervatif kullanmaları gerektiği konusunda danışmanlık verilmelidir.

Doğal Aile Planlaması

Doğal aile planlaması veya bir diğer ifadeyle doğurganlık bilinci, bir kadının adet döngüsü sırasında gebe kalma olasılığının ne zaman arttığını ve azaldığını belirlemek için farklı doğurganlık sinyallerini izlediği ve kaydettiği bir doğum kontrol yöntemidir.

Doğal aile planlamasının özellikleri:

• Doğal aile planlamasının hiçbir fiziksel yan etkisi yoktur ve gebe kalma zamanını planlamak için kullanılabilir.
• Vücut sıcaklığı ve rahim ağzından gelen sıvılar gibi doğurganlık sinyallerinin günlük kaydının tutulması gerekir. Yöntemi öğrenmek için 3 ila 6 adet aylık döngü gereklidir. 
• Doğurganlık sinyalleri hastalıktan, stresten veya seyahatten etkilenebilir.
• Hamile kalınabilecek bir dönemde cinsel ilişki yaşanacaksa prezervatif veya farklı bir doğum kontrol yöntemi kullanılması gerekir.
• Doğal aile planlamasının yanı sıra prezervatif kullanılarak cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlara (STI) karşı korunma sağlanabilir.

Doğal aile planlaması, adet dönemi sırasında doğurganlığın belirti ve semptomlarının belirlenmesini kapsar. Böylece hamilelik planlanabilir veya önlenebilir. Doğal aile planlaması için izlenebilecek ve kaydedilebilecek 3 farklı doğurganlık sinyali vardır. Bunlar:

• Adet döngüsünün uzunluğu
• Günlük vücut ısısı değerleri
• Servikal salgılardaki değişiklikler (servikal mukus)

Her adet döngüsü boyunca ölçümleri kaydetmek ve izlemek için doğurganlık çizelgeleri kullanılabilir. Bunun için geliştirilmiş çeşitli akıllı telefon uygulamaları da bulunmaktadır.

Adet Döngüsü ve Yumurtlama Yöntemi

• Adet döngüsü, adetin ilk gününden sonraki adet döneminin başlamasından bir gün öncesine kadar sürer. Adet döngüsü ortalama 28 gündür ancak 21 ila 40 gün arasındaki döngüler de normal olarak nitelendirilir.
• Döngü sırasında yumurtalıklardan birinden bir yumurta salınır (yumurtlama) ve fallop tüpünden aşağı doğru hareket eder. Genellikle bir sonraki adet dönemden 10-16 gün önce serbest bırakılır. Bazen ilk yumurtadan sonraki 24 saat içinde ikinci bir yumurta salınır.
• Yumurta, yumurtlamadan sonra en fazla 24 saat yaşar ve hamileliğin gerçekleşmesi için bu süre içinde spermin yumurtayla buluşması gerekir.
• Yumurtlamadan sonraki ikinci güne kadar hamile kalınabilir. Bunun yanı sıra yumurtlamadan önceki 7 gün içinde cinsel ilişkiye girildiyse hamile kalmak mümkündür. Çünkü sperm bir kadının vücudunda 7 güne kadar yaşayabilir ve salındığında yumurtayı dölleyebilir.
• Bu döngü izlenerek, doğurgan olma olasılığının en yüksek olduğu zaman hesaplanabilir. Fakat tam olarak ne zaman yumurtlamanın gerçekleştiği konusunda belirsizlik olduğu unutulmamalıdır. 
• Adet döngüsünün uzunluğu zamanla değişebilir, bu nedenle hesaplamaların olabildiğince kesin olmasını sağlamak için 12 ay boyunca adet döngüsü ölçülmelidir.

Sıcaklık Yöntemi

• Sıcaklık yöntemi, yumurtlamadan sonra vücut sıcaklığında küçük bir artış olduğu için kullanılır.
• Doğal aile planlaması için özel olarak tasarlanmış termometre kullanılması gerekir. Kulak veya alın termometreleri bunun için yeterince hassas değildir.
• Sıcaklık yönteminde her sabah yataktan kalkmadan önce vücut sıcaklığının ölçülmesi gerekir. Her sabah aynı saatte ölçüm yapılmalıdır.
• Vücut sıcaklığının önceki 6 günün tümünden daha yüksek olduğu, arka arkaya 3 gün beklenmelidir. 
• Sıcaklıktaki artış çok küçüktür genellikle 0.2°C civarındadır.Sıcaklık artışının nedeni yumurtlama olmasıdır.Bu sıcaklık değişimleri ile doğurgan olunmayan zaman aralığı hesaplanır.

Rahim Ağzını Parmakla Muayene Yöntemi

• Adet döngüsünün farklı zamanlarında, servikal salgıların (servikal mukus) miktarında ve dokusunda bir değişiklik görülür.
• Orta parmak nazikçe vajinanın içine yerleştirilir ve servikal salgılar kontrol edilir.
• Adet döneminden sonraki ilk birkaç gün, vajinanın kuru olduğu ve herhangi bir mukus hissedilmediği görülmelidir.
• Hormon seviyeleri vücudu yumurtlamaya hazırlamak için yükseldikçe; nemli, yapışkan, beyaz ve kremsi bir mukus üretmeye başlar. Bu belirtiler doğurganlık döneminin başladığı anlamına gelir.
• Yumurtlamadan hemen önce mukus, çiğ yumurta akına benzer şekilde biraz daha akışkandır ve daha berrak ve kaygan hale gelir. Kadının en doğurgan olduğu süreç olarak nitelendirilir.
• Mukus kısa süre sonra daha kalın ve yapışkan hale gelir ve 3 gün sonra doğurganlık durumu ortadan kaybolur.