Akut stres bozukluğu (ASB), travmatik bir olaydan sonra ortaya çıkan ve bir aya kadar devam eden psikolojik bir tepkidir. Trafik kazaları, doğal afetler, fiziksel saldırı veya ani kayıplar gibi olaylar sonrasında görülebilir. Bu makalede, ASB’nin belirtilerini, teşhis sürecini, tedavi seçeneklerini ve günlük yaşamda başa çıkma stratejilerini ele alacağız.

Akut Stres Bozukluğu Nedir?
Akut stres bozukluğu, kişinin travmatik bir olaya verdiği psikolojik tepkileri ifade eder. Olayın ardından ilk bir ay içinde ortaya çıkar ve genellikle dissosiyasyon (gerçeklikten kopma hissi), tekrarlayan anılar ve yoğun kaygı ile karakterizedir. ASB tanısı alan kişilerin yaklaşık %50’sinde ilerleyen dönemde travma sonrası stres bozukluğu (TSSB) gelişebilir.

Akut Stres Bozukluğu Belirtileri

• Dissosiyatif Semptomlar: Olayı hatırlamada güçlük, çevreye karşı duyarsızlaşma, beden dışı deneyimler.
• Tekrarlayan Anılar: Travmatik sahnenin istemsizce zihne gelmesi (flashback), kabuslar.
• Kaçınma Davranışları: Olayı hatırlatan yerlerden, insanlardan veya konuşmalardan uzak durma.
• Aşırı Uyarılmışlık: Kolay irkilme, uykuya dalmada zorluk, konsantrasyon kaybı.
• Duygusal Tepkiler: Suçluluk hissi, öfke patlamaları, umutsuzluk.

Teşhis Süreci ve Klinik Kriterler
ASB tanısı için DSM-5 kriterlerine göre aşağıdaki maddelerin en az 9’u karşılanmalıdır:

• Travmatik olaya maruz kalma.
• Olayı yeniden yaşama belirtileri (flashback, kabus).
• Olayla ilgili uyaranlardan kaçınma.
• Olumsuz duygusal veya bilişsel değişimler (suçluluk, insanlara güven kaybı).
• Artmış uyarılmışlık hali (aşırı tetikte olma).

Tedavi Yöntemleri
Psikoterapi:

• Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT): Travmatik anılara dair çarpıtılmış düşüncelerin yeniden yapılandırılması hedeflenir. Maruz bırakma teknikleriyle kaçınma davranışları azaltılır.
• EMDR (Göz Hareketleriyle Duyarsızlaştırma ve Yeniden İşleme): Travmatik anıların duygusal yükünü hafifletmek için bilateral uyarım kullanılır.

İlaç Tedavisi:

• SSRI’lar (Sertralin, Paroksetin): Anksiyete ve depresif belirtileri azaltır.
• Kısa Süreli Anksiyolitikler (Alprazolam): Akut kaygı ataklarını kontrol altına almak için reçete edilir.

Başa Çıkma Stratejileri
Travma sonrası süreçte sosyal destek almak iyileşme için kritik önem taşır. Yakın çevreyle duyguları paylaşmak, kişinin yalnız hissetmesini önler. Nefes egzersizleri (4-7-8 tekniği) ve mindfulness meditasyonu, kaygı düzeyini düşürmede etkilidir. Düzenli fiziksel aktivite, kortizol seviyelerini dengeleyerek stres yükünü hafifletir.

Risk Faktörleri ve Korunma

• Geçmişte travma öyküsü olanlar.
• Destek sistemi zayıf bireyler.
• Kaygı bozukluğu veya depresyon geçmişi.
  Korunma için travma sonrası erken psikolojik müdahale (debriefing) önerilir.

Günlük Yaşam Önerileri
Travma sonrası rutinlere devam etmek, kişinin kontrol hissini geri kazanmasına yardımcı olur. Uyku hijyenini sağlamak (kafein kısıtlaması, düzenli uyku saatleri) ve dengeli beslenmek, fiziksel direnci artırır.