ALP

Alkalen Fosfataz Nedir?

Alkalen fosfataz (ALP), vücudun her yerinde bulunmasına rağmen özellikle karaciğer, kemikler, böbrekler ve sindirim sisteminde bulunan bir enzimdir. ALP; safra yolları ve kemik dokusundaki hücre ortamının alkali halde bulunduğu şartlarda fosfor iyonlarının metabolize edilmesinde rol oynar. Dolayısıyla miktarı, bulunduğu mide-bağırsak veya kemik metabolizma hızı ile ilişkilidir ve bu alanlardaki bir hastalık veya anormallik durumunda kandaki seviyeleri artar.

Kan parametreleri içerisinde en önemli değerlerden biri olan alkalen fosfataz hayati derecede önemli görevleri olan bir enzimdir. Her ne kadar karaciğer enzimi olarak anılsa da birçok organda bulunur ancak karaciğerde diğer organlara göre çok daha fazladır.

Alkalen fosfatazın görevi, fosfor mineralinin parçalanmasını sağlayarak pH dengesini sağlamaktır. Yağların ve B vitamininin yıkımı sağlayarak kemik oluşumunun sağlanmasını ve bağırsakları bakterilerden korunmasını da sağlayarak sindirime yardımcı olması da görevleri arasındadır. Bu kan parametresi kanda düşük veya yüksekse bir sorunun işareti olarak kabul edilirken, özellikle kemik ve karaciğer sağlığının belirlenmesinde belirteç kabul edilir.

Alkalen Fosfataz Normal Değeri Kaç Olmalı?

Kandaki alp alkalen fosfataz değerlerinin yaklaşık olarak %95’lik kısmı kemik ve karaciğer kaynaklı değerleri vermektedir. Bu enzimin yarılanma ömrü 7-10 gün civarıdır. Bu da tanı konulurken tek başına ALP değerlerinin yeterli olmayacağı anlamına gelir. ALP değerlerinin yanında lökosit alkalen fosfataz testi (yayılma) veya kandaki albümin, GGT, ALT ve AST değerlerine de bakılmalıdır. Bazı durumlarda batın ultrasonu çekilmesi gerekebilir.

Değerlendirilmesi gereken normal değerler her ne kadar yaş gibi faktörlerle değişse de şu şekildedir;

• Çocuklar için normal seviyeler: 350 U/L' den düşük
• Yetişkinler için normal seviyeler: 25-100 U/L

Alkalen Fosfataz Nasıl Ölçülür?

Alkalen fosfataz (ALP) değerlerinin belirlenmesi için rutin kan tahlili olarak bilinen hemogram tam kan sayımı yapılmaktadır. Koldan veya parmak ucundan alınan kan numunesini almadan önce bir hazırlığa gerek bulunmamaktadır. Ancak bazı durumlarda uzman 6 saat öncesi bir şey yenilip içilmemesi gibi bir hazırlık isteyebilir.

Kan numunesinde çıkan değerler ile daha doğru bir tanı konulabilmesi için alınan ilaçlar ve takviyeler konusunda uzmana bilgi verilmelidir. Bazı kronik hastalık ilaçları ve antibiyotikler değerleri etkileyebilirken, doğum kontrol hapları seviyelerin düşük çıkmasına neden olabilir.

Hamilelikte Alkalen Fosfataz Değerleri Nasıl Olmalı?

Hamilelik sırasında alkalin fosfataz değerlerinde kademeli olarak artış yaşanmaktadır. Değerlerdeki bu yükselme doğum sonrası normal aralıklara geri döner. Hamilelikte plasenta tarafından üretilen ALP, hamileliğin üçüncü üç aylık döneminde normal seviyelerin yaklaşık 2 katına çıkar. Yani hamilelikte alkalen fosfataz yüksekliği yaygın ve normal bir durumdur. Hamilelik için normal kabul edilen seviyeler 30-125 U/L şeklindedir. Bu artışın nedeni, hepatik (karaciğer) izoenzimin yükselmesinden çok plasental izoenzim üretiminden kaynaklanmaktadır.

Bu süreçte değerlerin yükselmesi normal olsa da şayet doğum sonrası düşmüyorsa altta yatan neden ile ilgili tanı ve teşhis gerekir. Çünkü nadir de olsa hamilelik süreci ile altta yatan hastalık aynı sürece denk gelmiş olabilir.

Bebeklikte Alkalen Fosfataz Yüksekliği Değerleri Nasıl Olmalı?

Bebeklik ve çocukluk döneminde ALP değerlerinin yüksek olması doğaldır. Bebeklerde alkalen fosfataz yüksekliği nedenlerinden en temeli; büyümenin hızlı olmasından kaynaklı metabolizma hızının da artmasıdır. Ancak ilerleyen yaşlarda büyüme hızı düştükçe Alp seviyeleri de normale döner. Bebeklerde ve çocuklarda normal kabul edilen ALP referans aralıkları şu şekildedir;

• Prematüre doğmuş bebeklerde: 105-500 IU/L
• 0-7 günlük bebeklerde: 95- 380 IU/L 
• 1 yaş: 100- 350 IU/L
• 4-12 yaş: 80- 350 IU/L
• 13-15 üzerindekilerde: 75- 350 IU/L
• 16 yaş ve üzerindekilerde: 30- 115 IU/L

Alkalen fosfataz değerlerinin yeni doğan döneminde yüksek olması her ne kadar aralık içinde kaldığında normal kabul edilse de annede D vitamini eksikliğinden kaynaklı bu yükselme çok daha ciddi seviyelerde olabilir. Bu yüzden yeni doğan ve bebeklerde D vitamini takviyesi rutin bir uygulamadır.

Alkalen Fosfataz Düşüklüğü Nedenleri ve Hastalıklar Nelerdir?

Alkalen fosfataz düşüklüğü çoğu zaman bir anlam ifade etmez ve sorun değildir. C vitamini, fosfor, çinko, folik asit, B6 vitamin eksikliği nedeniyle oluşabilecek bu düşüklük, dengeli beslenme ile normal seviyelere çıkar. Ancak nadir de olsa bazı durumlarda bir sorunun işareti olabilir. Alkalen fosfataz düşüklüğü nedenleri şu şekilde sıralanabilir;

• Menopoz sürecinde uygulanan östrojen tedavileri
• Pernisiyöz anemi
• B ve D vitaminin fazla alınması
• C vitamini eksikliğine kaynaklı skorbüt hastalığı
• Çölyak hastalığı
• Beslenme bozuklukları
• Tiroid hormonu yetersizliği
• Fosfat değerinin düşük olması
• Magnezyum, çinko, B12 eksikliği
• Anemi

Alkalen Fosfataz Düşüklüğü Belirtileri

Çoğunlukla yetersiz beslenmeden kaynaklanan alkalen fosfataz eksikliği kendini bazı belirti ve semptomlarla belli eder. Bu belirti ve semptomlar şu şekilde sıralanabilir; 

• Ciddi kilo kaybı
• Kabızlık 
• Yorgunluk ve bitkinlik
• Soğuğa karşı hassasiyet
• Nefes darlığı 
• Kalp çarpıntısı

Alkalen Fosfataz Düşüklüğü Tedavisi

Alkalen fosfataz düşüklüğü genelde yetersiz beslenmeden kaynaklı olarak ortaya çıkan ciddi olmayan bir durumdur. Ancak semptomlar kişinin yaşam kalitesini düşürdüğü için değerlerin normal seviyelere çıkarılması gerekir. Kandaki alkalen fosfataz seviyelerini yükseltmek için öncelikle kişiye eksikliği görülen vitamin ve mineraller bakımından zengin besinler içeren bir diyetle beslenme önerilir. Eğer düşüklük ciddi seviyede ise bu vitamin ve minerallerin takviyeleri reçete edilebilir. Çölyak hastalığı nedeniyle bir düşüklük yaşanıyorsa çölyak hastalığında en önemli faktör gluten tüketmekten kaçınmaktır. Tiroid kaynaklı bir sorun varsa buna yönelik tedavi başlatılması gerekebilir.

Alkalen Fosfataz Düşüklüğü Ne İyi Gelir?

Alkalen fosfataz düşüklüğü tedavisinde, eksikliğinden kaynaklanan magnezyum, çinko, B12 vitaminleri açısından zengin gıdaların diyete eklenmesi gerekir. B12 açısından zengin gıdalar arasında dalak, karaciğer gibi sakatatlar, karides, istiridye, mide gibi kabuklu deniz ürünleri, ton, uskumru, alabalık ve ringa gibi balıklar, peynir, yoğurt gibi süt ürünleri ve yumurta sayılabilir. Çinko bakımından zengin gıdalar arasında da fasulye, fındık, kırmızı et, istiridye sayılabilir.

Alkalen Fosfataz Düşüklüğü Tedavi Edilmezse Ne Olur?

Alkalen fosfataz düşüklüğü tedavi edilmediği takdirde kişide görülen sürekli yorgunluk ve üşüme, çarpıntı, nefes darlığı gibi belirtiler yaşam kalitesini düşürür. Tedavi edilmeyen çarpıntı ve nefes darlığı ileriki dönemde ciddi kalp bozukluklarına yol açabilirken sorun kalp yetmezliğine varabilir. Bu semptomlar inme, ani kalp durması gibi hayati tehdit oluşturabilecek düzeye ulaşabilir.

Alkalen Fosfataz Yüksekliği Nedenleri ve Hastalıkları Nelerdir?

Hastalık tanı ve teşhisinde laboratuvar testleri önemlidir, çünkü enzimler gibi vücut kimyasallarının değişimi çoğu zaman bir anormalliğin belirtisidir. Alkalen fosfataz yüksekliği de bunlardan biridir ve birçok nedeni olabilir. Kanda alkalen fosfataz yüksekliği nedenleri ve hastalıkları şu şekilde sıralanabilir;

• Böbrek hastalıkları
• Sigara ve tütün ürünleri kullanımı
• Kontrol edilmeyen şeker hastalığı
• Bağırsak iltihaplanması veya delinmesi
• Aşırı alkol tüketimi
• Siroz
• Sindirim sistemi iltihapları
• Kalp krizi geçirilmesi
• Miyokardiyal veya akciğer enfarktüsü
• Akciğeri besleyen damarların tıkanması
• Hamilelik
• D vitamini eksikliği, raşitizm ve osteomalazi 
• Karaciğer kanseri, karaciğer apsesi, hepatitler gibi karaciğer hastalıkları
• Kalp yetmezliğine bağlı olarak karaciğerde sıvı toplanması
• Safra sıvısının az veya hiç safra üretilmemesi ve safra kanallarının tıkanması
• Hipertiroid veya paratiroid bezinin fazla çalışması
• Rahim kanseri, testis, Hodgkin lenfoma, göğüs kanseri, yumurtalık kanseri ve akciğer kanseri gibi farklı kanser türleri
• Kemiklerin kırılması ardından iyileşme dönemi
• Eklem iltihabı
• Sepsis
• Multipl myelom Paget hastalığı, kemik tümörleri, Lösemi gibi kemik hastalıkları
• Pankreas başı tümörleri ve pankreas iltihabı
• Zona gibi ciddi enfeksiyonlar
• Doğum kontrol haplarının aşırı kullanımı
• Kemik kırılması, kemik kanseri, kemik yumuşaması, raşitizm,   kanser kemik metastazı gibi kemikte gelişen koşullar
• Antidepresan, iltihap ve antibiyotik gibi ilaçların aşırı kullanımı
• Ergenlerde ve çocuklarda kemiklerin hızlı büyümesi

Alkalen Fosfataz Yüksekliği Belirtileri

Alkalen fosfataz yüksekliği belirtileri altta yatan nedene göre farklı ve ciddi olabilir. Belirtilerin seyri ve ciddiyeti tamamen altta yatan nedene ve kişinin genel sağlık durumuna bağlıdır. Örneğin kanser dolayısıyla yaşanan bir düşüklük ile D vitamini eksikliği nedeni ile yaşanan belirtiler farklılık gösterir. Alkalen fosfataz yüksekliğinde görülen ortak belirtiler şu şekilde sıralanabilir;

• Kemiklerde deformiteler
• Mide bulantısı ve kusma
• Kabızlık
• Kaşıntı
• Eklem hareketlerinde kısıtlılık
• Karın ağrısı
• Kilo kaybı
• Hazımsızlık
• Halsizlik ve yorgunluk
• Sarılık
• Kemik ağrısı

Alkalen Fosfataz Yüksekliği Tedavisi

Alkalen fosfataz yüksekliği tedavisi altta yatan nedene bağlı olarak ilaç tedavisi, cerrahi müdahale veya kemoterapi tedavileri şeklinde uygulanabilir. D vitamini eksikliğinden kaynaklanan bir durum söz konusu ise D vitamini artırıcı diyet tavsiyeleri veya takviyeler önerilebilir. Kullanılan ilaçlardan kaynaklı bir yükselme söz konusu ise ilaç değişimi yapılabilirken ilacın dozu da değiştirilebilir.

Alkalen Fosfataz Yüksekliğine Ne İyi Gelir?

Alkalen fosfataz yüksekliği ile ilgili altta yatan hastalıkların tedavileri tamamlandıktan veya gerekli ayarlamalar yapıldıktan sonra da bazı faktörlere dikkat etmek gerekir. Bu anlamda D vitamini alımını artırmak faydalı bir yaklaşımdır ve D vitamini en iyi şekilde güneş ışığı ile alınır. Güneş ışığının zararlı ışınlarından korunmak için gerekli olan faktörleri göz önüne alınarak, günde 30 dakika güneş ışığına maruz kalmak en iyi D vitamini kaynağıdır. Ayrıca mısır gevreği, inek sütü, yumurta, mantar gibi D vitamini açısından besinler tüketmek gerekirken yaşa ve sağlık durumuna uygun egzersiz yapılmalıdır.

Mide-bağırsak ve kemik sağlığını olumsuz etkileyen alkol ve sigara kullanımı gibi zararlı alışkanlıkların bırakılması da genel sağlık açısından faydalı olduğu gibi, alkalen fosfataz yüksekliğinin düşürülmesinde önemli bir yaklaşımdır.

Alkalen Fosfataz Yüksekliği Tedavi Edilmezse Ne Olur?

Alkalen fosfataz yüksekliğine neden olan sorunlar tedavi edilmezse ileride daha ciddi sağlık sorunlarına neden olabilir. Yaşanılan kemik deformiteleri ciddi düzeylere gelerek kişinin hareketlerini tamamen engelleyebilir ve geri dönülmez sonuçlar doğurabilir. Görülen diğer belirtiler kişinin yaşam kalitesini düşürerek farklı hastalıklar geliştirmesine neden olabilir. Bu yüzden altta yatan nedenler tedavi edilmeli ve seviyelerin düşüp düşmediği rutin kontrollerle izlenmelidir.