Amputasyon

Amputasyon Nedir?

Hastanın sağlığını olumsuz etkileyerek hayati tehlike oluşturan bir uzvun kesilmesi işlemine amputasyon denir. Kol, ayak, bacak ve parmaklara yapılan bu işlem tıpta bulunan diğer tüm tedavilerin denenmesine rağmen başka çare kalmayan durumlarda uygulanır.

Kangren olmuş bir uzvun diğer organlara enfeksiyon bulaştırma riskini önlemek ve hastanın ağrılarını azaltmak amacıyla amputasyon yapılır. Dokuların geri döndürülemeyecek kadar hasar görmesi ve başka tedavi yönteminin kalmaması halinde bacak ya da kolun kesilmesine karar verilir. Kesilen bölgeye protez organ takılarak hastanın yaşamında devam etmesi sağlanır.

Amputasyon Yapılmasına Nasıl Karar Verilir?

Hastanın durumunu ve hasar görmüş olan organın muayene edilmesinin ardından Anjiografi ve doppler ultrason çekilir. Hastada doku kaybının olup olmaması, bacak ya da kolunu hareket ettirebilme kapasitesi, ağrı şiddeti, kangren olma durumları göz önünde bulundurularak uzvun kesilmesine karar verilir. Ayrıca enfeksiyon olmuş kol ya da bacaktaki akıntı miktarı, kokusu ve rengi incelenerek uzvun kurtarılma ihtimali hesaplanır.

Amputasyon Nedenleri

Hastada ciddi bazı rahatsızlıkların olması ve tedaviye başlamada gecikme yaşanması doku hasarını arttırdığı için zaman içerisinde geri dönüşü olmayan sorunlar ortaya çıkmaya başlar. Doktorun önerdiği ilaç ve cerrahi tedavileri kabul etmeyen hastalarda bu durum daha fazla görülür. Amputasyon riskini arttıran durumlar şunlardır;

• Obezite
• Damar hastalıkları
• Diyabet (şeker hastalığı) 
• Kalp yetmezliği
• Yüksek kan basıncı (hipertansiyon) 
• Böbrek yetmezliği
• Enfeksiyon 
• Travma
• Tümör
• Donma
• Sinir yaralanması
• Konjenital (doku organ eksikliği) anomaliler
• Sigara ve alkol kullanımı

Amputasyon Çeşitleri 

Geri dönüşü olmayacak şekilde derin doku kaybı olan durumlarda zorunlu hale gelen amputasyon çeşitleri uygulanacak organa göre farklılık gösterir. Her organdan farklı seviyelerde uygulanabilen amputasyon sonrası hemen protez tedavisine geçilebilir. Amputasyon çeşitleri şunlardır.

• Ayak amputasyonu
• El amputasyonu
• El parmak amputasyonu
• Kol amputasyonu
• Diş amputasyonu

Ampütasyon Seviyeleri

Kol ya da bacağın hangi seviyeden ampute edileceğini gösteren ampütasyon seviyeleri aynı zamanda uygun protez seçimi için yol gösterici etkiye sahiptir. Ortopedi teknisyeni tarafından yapılan amputasyon seviyeleri şöyledir;

Kol Amputasyonu Seviyeleri

• Baş parmak amputasyonu
• Karpal amputasyonu (karpal kemiği ile bilek kemiği arasından yapılan)
• Bilek dezartikulasyonu
• Dirsek altı amputasyonu
• Krukenberg amputasyonu (ön kol korunarak yapılan dirsek altı ampütasyonu)
• Dirsek dezartikulasyonu
• Dirsek üstü amputasyonu

Ayak Amputasyon Seviyeleri

• Ayak amputasyonu
• Diz altı amputasyonu (transtibial ampütasyon)
• Diz dezartikulasyonu
• Dizüstü amputasyonu
• Kalça dezartikulasyonu
• Hemipelvektomi 

Ayak Amputasyonu 

Parmak bölgesinden ayak bileğine kadar olan bölgeyi kapsar. Ayak amputasyon seviyeleri 12 adettir. Parmak amputasyonu sadece sorunlu olan ayak parmağının kesilmesi ile enfeksiyonun diğer parmaklara bulaşması ihtimali önlenir. Hangi seviyeden ampütasyon yapılacağı ayaktaki yara durumuna göre belirlenir. Ayak amputasyonu sonrası silikon protezler tercih edilir.

Kavisli bir balık ağzı şeklinde ayak parmaklarını kapsayan bölümün ampute edilmesi işlemine ise transmetatarsal amputasyon denir. Diyabet nedeniyle ayak ülserinin gelişmesi sonucu yapılan transmetatarsal amputasyon doku canlılığını kaybetmiş ayağın yarısının alınması işlemidir. Böylece doku hasarının ayağın tamamına yayılması önlenmiş olur.

Diz Altı Amputasyonu

Bacaktaki tibia (ayak bileği ve bacak kasını destekleyen kemik) ve fibula (baldır kemiği) kemiklerinin birbirinden ayrılması ile transtibial amputasyon yapılır. Alt bacak bölgesine takılan protezin dışarıdan belli olmaması amacıyla protez soketi, adaptör ve protez ayak kullanılarak hastanın yürümesi sağlanır. Ayrıca diz altı ampütasyonlarda tibia ve fibulanın sadece eklem yüzeylerinin kesilmesi ile Syme amputasyonu yapılabilir. İstenilen bölge kesildikten sonra uç kısmı kapatılarak dikiş atılır. Ardından bu organa syme protezi yapılır.

Diz Dezartikulasyonu

Tam diz bölgesinden ayağın ampute edilmesi işlemidir. Genellikle şeker hastalarının yaşadığı diyabetik ayak ampütasyonu olarak bilinir. Protez güdüğüne bağlanan soket ile protez bacak kullanılabilir. Üst bacak ve baldır bölgesine takılan protez ile hasta kolayca yürüyebilir.

Dizüstü (transfemoral) Amputasyonu

Baldır ve uyluk kemiği bölgesinden kesim yapılır. Kangren olmuş bacağın tedavi edilemeyecek hale gelmesi halinde bacak daha yukarıdan ampute edilir. Protez soketi uyluk kemiğinin daha üst noktasına takılır.

Kalça Dezartikulasyonu

Hastanın bacağının kalça ekleminden ampute edilmesi ile kalça dezartikulasyonu (eklemden yapılan kesim) yapılır. İleri seviye kangren olmuş bacaklara ve hastanın hayati tehlikesinin bulunması durumunda bu seviyede kesim yapılır. Pelvis (leğen kemiği) ile protez uygunluğu kontrol edilerek uygun protez yapılır. Görsel olarak hastanın kendisini kötü hissetmemesi amacıyla protez kozmetik bir parça ile kaplanır.

Hemipelvektomi

Hasta için son çare olan hemipelvoktomi bacağın tamamının ampute edilmesidir. Kaza, yaralanma ya da kanser nedeniyle bu seviyede ampütasyona gerek durulur. Kalça ekleminden bacak çıkarılır. Hasta fizik tedavi ve egzersiz ile protez bacak kullanımına alıştırılır.

Ampütasyon Tedavisi Nasıl Yapılır?

Hastanın yaralarının iyileşmesini ve ağrılarını durdurmak amacıyla yapılan amputasyon geride işlev görecek kadar uzuv bırakacak şekilde yapılır. Sadece sorunlu bölgenin kesilmesi sağlanarak bacak ya da kolda canlı dokuların korunması önemlidir. Bu sayede hasta protez kullanabilir.

Bilgi ve tecrübe gerektiren amputasyon yapılırken dokudaki damar tıkanıklığının da aynı zamanda tedavi edilmesi önemlidir. Tedavi edilmeyen tıkanık damar, bacak ya da kolda aynı sorunların yaşanmasını devam ettirir. Bir süre sonra yeniden amputasyon yapılmasını zorunlu kılar. 2. defa amputasyon yapılması ise hastada başka ciddi sorunlara neden olabileceğinden amputasyonun uzman bir doktor tarafından yapılması önemlidir.

Amputasyon Uygulama Aşaması

• Spinal (omurilik içindeki zara ilaç verilmesi) ya da epidural (omurilik dışına ilaç verilmesi) anestezi yapılarak hasta uyutulur. 
• Özel tıbbi cihaz ve malzemeler yardımcı ile doktor önce bacak ya da koldaki adaleleri kesmeye başlar.
• Kemir, damar ve sinirler kesip birbirine bağlar. 
• Bu esnada dokularda kan birikmemesi için bölgeye plastik bir boru takılarak kanın akması sağlanır. 
• Ardından doku ve cilde dikiş atılarak yaranın kapanması sağlanır. 
• Eğer dokularda enfeksiyon görülmüşse sorunlu bölge hemen kesilmez. İki aşamadan yapılan kesim işlemi önerilir. Bu durumda önce enfeksiyonun geçmesi saplanır ardından kesim işlemi yapılır. 

Amputasyon Sonrası Neler Yapılır?

Ameliyat esnasında bacak ya da kola takılan kanın boşalmasını sağlayan plastik boru ameliyattan bir gün sonra çıkarılır. Hem hastanın durumu gözetlemek hem de yaraya düzenli pansumanın yapılması amacıyla hasta bir hafta kadar hastanede kalır. Bu süreçte ampütasyon hemşirelik bakımı yapılarak enfeksiyon riski önlenir.

Hasta tekerlekli sandalye kullanmaya ve koltuk değneği ile yürüyerek egzersiz yapmaya başlar. Tek bir organla yaşamaya alışan hastaya ameliyattan 10 gün sonra protez tedavisine başlanabilir. Hastanın vücut yapısına uygun bir protezin hazırlanması ortalama 1 ay sürer. Protezin vücuda uyum sağlaması ve hastanın rahatça kullanabilmesi için uzun süre tedavi ve egzersize devam edilmesi gereklidir.

Ameliyat sonrası hastanın rahat hareket edebilmesi için kilo vermesi istenir. Kan şekeri ve tansiyonu sürekli kontrol edilerek ani değişimler yaşanması önlenir. Yaranın daha hızlı iyileşmesi ve yeniden doku hasarının olmaması amacıyla sigara ve alkol kullanımı kesin olarak bırakılmalıdır.

Amputasyon Sonrası Komplikasyonlar 

Kol ya da bacağın ampute edilmesinden sonraki ilk günlerde hastanın hafif şiddette ağrı ve acı hissetmesi normaldir. Bu süreçte doktorun önerdiği ağrı kesici ilaçlar kullanılabilir. Ameliyattan sonraki bir hafta hastanede gözlem altında tutulan hastanın pansumanları yapılır. Bu süreçte herhangi bir sorun yaşanmaması halinde hasta taburcu edilir. Nadiren de olsa zaman içerisinde hastanın ampute edilen organında kanlanma, kızarıklık, ödem, şişlik, ağrı ve acı gibi komplikasyonlar yaşanabilir. Beklenmedik bir durumun meydana gelmesi halinde hemen doktora danışılarak sorun en kısa sürede çözülmelidir.