Aşılama, bireyleri ve toplumu bulaşıcı hastalıklara karşı korumanın en etkili yöntemlerinden biridir. Tarih boyunca çiçek, çocuk felci ve kızamık gibi ölümcül hastalıkların kontrol altına alınmasında aşılar kritik rol oynamıştır. Bu yazıda, aşılamanın nasıl çalıştığını, türlerini, önemini ve yaygın soruları detaylı bir şekilde ele alacağız.

Aşılar Nasıl Çalışır?
Aşılar, bağışıklık sistemini belirli bir patojene (virüs veya bakteri) karşı eğiterek hastalığa karşı direnç geliştirmesini sağlar. Aşı içerisinde bulunan antijenler (zayıflatılmış mikrop, protein parçaları veya mRNA), vücudun savunma hücrelerini harekete geçirir. Bu sayede, gerçek bir enfeksiyonla karşılaşıldığında bağışıklık sistemi hızlı ve etkili bir şekilde tepki verir.

Aşı Türleri ve Örnekleri

• Canlı Atenüe Aşılar: Zayıflatılmış ancak canlı mikroorganizma içerir. Örnekler: Kızamık, kabakulak, kızamıkçık (MMR) aşısı, suçiçeği aşısı.
• İnaktif Aşılar: Öldürülmüş mikroplar veya parçaları kullanılır. Örnekler: Hepatit A, grip (inaktif form), kuduz aşısı.
• Subünit Aşılar: Mikrobun yalnızca belirli proteinleri içerir. Örnekler: Hepatit B, HPV aşısı.
• mRNA Aşıları: Virüsün protein üretimi için genetik talimatlar taşır. Örnekler: COVID-19 mRNA aşıları (BioNTech, Moderna).

Aşılamanın Toplumsal Faydaları
Aşılar yalnızca bireyleri değil, toplumun tamamını korur. "Sürü bağışıklığı" olarak adlandırılan bu durumda, nüfusun büyük bir kısmı aşılandığında hastalığın yayılma zinciri kırılır. Bu sayede, aşı olamayanlar (bebekler, hamileler, bağışıklığı baskılanmış kişiler) da dolaylı olarak korunur. Örneğin, çocuk felci aşılamaları sayesinde bu hastalık dünya genelinde %99 azalmıştır.

Çocukluk Çağı Aşı Takvimi
Türkiye’de Ulusal Aşı Programı kapsamında çocuklara belirli hastalıklara karşı ücretsiz aşı uygulanır. Doğumdan itibaren takip edilen aşılar şunlardır:

• 2. Ay: BCG (verem), beşli karma (difteri, tetanoz, boğmaca, çocuk felci, Hib), pnömokok.
• 6. Ay: Hepatit B, beşli karma, pnömokok.
• 12. Ay: KKK (kızamık, kızamıkçık, kabakulak), suçiçeği.
• 18. Ay: Beşli karma, hepatit A.

Yetişkin Aşılaması Neden Önemli?
Aşılamanın yalnızca çocuklarla sınırlı olduğu düşünülse de yetişkinlerin de belirli aralıklarla aşı olması gerekir. Grip aşısı her yıl tekrarlanmalıdır. Tetanoz aşısı ise 10 yılda bir rapel doz gerektirir. 65 yaş üstü bireylerde zatürre (pnömokok) aşısı, hastaneye yatış riskini %60 azaltır.

Aşı Yan Etkileri ve Güvenilirliği
Aşılar ciddi yan etkilere nadiren yol açar. En sık görülen reaksiyonlar enjeksiyon bölgesinde kızarıklık, hafif ateş veya halsizliktir. Ciddi alerjik reaksiyon (anafilaksi) riski milyonda 1-3 vakada görülür. Aşılar, klinik deneylerden geçerek onay alır ve sürekli olarak güvenlilikleri izlenir.

Aşı Kararsızlığı ile Mücadele
Yanlış bilgiler nedeniyle artan aşı reddi, toplum sağlığını tehdit eder. Örneğin, kızamık vakaları aşılanma oranı %95’in altına düştüğünde hızla artar. Hekimler, aşıların bilimsel kanıtlarını hasta ile paylaşarak endişeleri gidermelidir.

Seyahat Aşıları ve Zorunlu Aşılamalar
Uluslararası seyahat edeceklerin, gidilecek bölgenin risklerine göre aşılanması gerekebilir. Sarıhumma aşısı Afrika ve Güney Amerika’nın bazı bölgelerine girişte zorunludur. Hajj ziyareti için menenjit aşısı yaptırmak şarttır.

Aşı Geliştirme Süreci ve Gelecek
Aşı geliştirme, ortalama 10-15 yıl süren karmaşık bir süreçtir. COVID-19 pandemisinde mRNA teknolojisi sayesinde bu süre 1 yıla indirildi. Gelecekte, kanser aşıları ve alerji tedavileri gibi yenilikçi uygulamaların yaygınlaşması bekleniyor.