Aspirasyon

Aspirasyon Nedir?

Aspirasyon, tıbben iki farklı anlam taşımaktadır. İlk anlamı tıbbi bir durumu, rahatsızlığı anlatırken diğer anlam bu rahatsızlığın ortadan kaldırılması için uygulanan yöntemdir. 

Kan, mukus, ağız, yutak ve mide içeriğinin gırtlak ve alt solunum yollarına geçişi aspirasyon olarak tanımlanmaktadır. Kısacası, bir nesnenin ya da akışkanın soluk borusuna kaçması durumu aspirasyondur. Aspirasyon, öksürüğe, solunum zorluğuna, boğulmaya ve bunlar neticesinde ani ölüme neden olabilmektedir. 

Öte yandan aspirasyon, aspire etmek olarak da tabir edilen tıbbi bir yöntem anlamı da taşımaktadır. İstenmeyen bir cisim ya da sıvının gırtlak ve alt solunum yollarından aspiratör yardımıyla temizlenmesi işlemi de aspirasyon ya da aspire etmek olarak adlandırılmaktadır. Bir hastaya aspirasyon yapılmasının amacı; ağız içi sekresyonları ile kusmuk gibi yabancı maddelerin hava yolundan temizlenmesidir.  

Aspirasyon Nasıl Yapılır? 

Aspirasyon teknikleri, kapalı sistem aspirasyon ve açık sistem aspirasyon olarak iki şekilde uygulanmaktadır.  

Açık sistem aspirasyon, tıp literatüründe geleneksel yöntem olarak adlandırılmaktadır. Bu yöntem, trakeostomi ve endotrakeal tüp takılı olan hastalara da 3 aşamada uygulanmaktadır: 

• Açık sistem aspirasyonda hasta ventilatörden (solunum cihazı) ayrılır.
• Ardından vakum sisteminin ucuna aspirasyon kateteri yerleştirilir ve hasta aspire edilir. 
• İşlem sonrasında hasta tekrar ventilatöre bağlanır.  

Kapalı sistem aspirasyon ise son yıllarda en çok tercih edilen aspirasyon teknikleri arasında yer almaktadır. Kapalı sistem aspirasyon tekniği, endotrakeal tüp ya da trakeostomi kanülü ile solunumunu karşılayan hastalarda kullanılmaktadır. Kapalı sistem aspirasyon yapmak için izlenecek adımlar şu şekildedir:  

• Eller yıkanır ve iyice steril hale getirilir.
• Aspirasyon için gerekli malzemeler hazırlanır ve hastanın yanına koyulur. 
• Gerekli durumlarda hastanın ciğerleri steteskop ile dinlenir. 
• Pulse oksimetre ile hastanın oksijen durumuna ve saturasyonuna (kandaki oksijen basıncı) bakılır. 
• Hasta mekanik ventilatöre (solunum cihazı) sahipse herhangi bir hata olup olmadığına bakılır, varsa düzeltilir. 
• Hastanın bilinci açıksa, yapılacak işlemler hastaya anlatılarak iş birliği yapması sağlanır ve rahatlatılır. 
• Aspire edilecek hastanın başı 20 ile 30 derece arasında yükseltilir.
• Kapalı sistem aspirasyon sondası, aspiratöre bağlanır.
• Sondanın üzerinde bulunan yıkama portu açılır ve 10 ml serum fizyolojik ile doldurulan enjektör sondaya bağlanır.
• Aspirasyon cihazı açılır ve hastanın durumuna uygun vakum değeri ayarlanır. (Yetişkinler için 80-120 mmHG)
• Aspirasyon sondası üzerindeki kontrol düğmesi 180 derece çevrilir ve kapatılır. Bu sayede cihaz ayarlanan basınca kadar vakum gücünü artırmış olur. 
• Kapalı sistem aspirasyon sondası ve trakeostomi kanülü veya endotrakeal tüp birbirine bağlanarak, sonda hastanın solunum yoluna doğru yavaşça itilir.
• Kateter karinaya ulaştığında direnç olur. O anda ilerleme durdurulur ve kateter 1 cm kadar geriye çekilir.
• Aspirasyon sondasının üzerindeki kontrol düğmesi 180 derece açıyla çevrilerek açılır ve böylelikle vakum işlemi başlar.
• Sonda, parmaklar arasında döndürülerek ve dışarıya doğru çekilerek aspirasyon işlemi uygulanır.

Aspirasyon işlemi 10 saniyeden daha fazla sürmemelidir. Aspirasyon sondasının solunum yolundan çıkarılması ile birlikte en fazla 15 saniye devam etmelidir. İşlemin daha uzun sürmesi; hipokalsemiye (kalsiyum düşüklüğü), mukozal tramvaya ve kardiyak aritmiye (kalp ritim bozukluğu) yol açabilmektedir. İşlem sonrasında hastaya 1 dakika kadar oksijen verilir ise oluşabilecek komplikasyonların önüne geçilmiş olacaktır. 

Hasta bir kez daha aspirasyon işlemine ihtiyaç duyarsa ve durumu acil değilse 30 ile 40 saniye arası beklenmesi gerekmektedir. Acil olan durumlarda ise aspirasyon işlemi hemen uygulanabilir ancak hastanın art arda 3 kereden fazla aspire edilmesi, soluk borusunda doku hasarına neden olabilmektedir. 

Aspirasyon için Gerekli Malzemeler Nelerdir?  

Hastayı aspire etmek için birtakım malzemelere ihtiyaç duyulmaktadır. Bu malzemeler şu şekildedir:  

• Aspirasyon cihazı 
• Aspirasyon sondası
• Steril eldiven (Olmadığı durumlarda non steril eldiven kullanılmaktadır)
• Ambu 
• Oksijen kaynağı
• Airway 
• Steril distile (saf) su 
• Kayganlaştırıcı madde (vazelin, catajel vb.) 

Aspirasyon Uygulamasında Dikkat Edilmesi Gerekenler Nelerdir? 

Aspirasyon uygulaması önemli ve hayati bir işlemdir. İşlem öncesinde ve sonrasında hastayı aspire eden kişinin şu maddelere dikkat etmesi gerekmektedir:  

• Aspirasyondan önce ve sonra elleri yıkamak,
• Aspirasyon kateteri (sondası) tek kullanımlık ise tekrar kullanmamak,
• Aspirasyon sondası ilerlemiyorsa tıkaç oluşumundan şüphe etmek ve gerekli müdahaleyi yapmak,
• 15 saniyeden fazla süren aspirasyon işleminden kaçınmak,
• Hastanın ihtiyacı olan boyda sonda kullanmak,
• İşlemi aseptik (mikroptan arındırılmış, steril) teknikler ile yapmak,
• Aspirasyon işlemi sırasında hastanın saturasyon (kan oksijen doygunluğu) takibini düzenli olarak yapmak.  

Akciğer Aspirasyonu Belirtileri Nelerdir?  

Akciğer aspirasyonu bazı durumlarda semptom göstermemektedir. Ancak istenmeyen madde ya da sıvı soluk borusunu tıkarsa ya da akciğeri tahriş ederse şu belirtilere rastlanmaktadır:  

• Öksürme
• Boğazda sıkışıklık, tıkanma hissi
• Yutmada acı
• Hırıltı
• Nefes almada zorluk
• Seste kısılma  

Yabancı Cisim Aspirasyonu Nedir?  

Yabancı cisim aspirasyonu, özellikle bebeklik ve çocukluk çağında riskli ve ölümle sonuçlanabilen bir sorundur. Yabancı cisimlerin alt solunum yoluna kaçması sonucunda ortaya çıkmaktadır. 

Yabancı cisim aspirasyonu erken belirtileri şu şekilde sıralanmaktadır: 

• Öksürük
• Nefes alıp vermede güçlük
• Ses kısıklığı  

Yabancı cisim aspirasyonu geç dönemde ise şu belirtileri vermektedir:  

• Atelektazi (akciğerin tamamının ya da bir kısmının kapanması)
• Obstrüktif amfizem (nefes darlığı)
• Akciğer apsesi
• Ampiyem (akciğer ve göğüs duvarı arasında görülen iltihaplı sıvı)
• Bronşektazi (balgam artışı)

Yabancı cisim aspirasyonu tedavisinde, en sık kullanılan yöntem bronkoskopi tekniğidir. Bu yöntem ile yabancı cismin çıkarılması sağlanmaktadır. Güvenli ve etkili bir yöntem olan bronkoskopi, lokal veya genel anestezi altında yapılmaktadır. 

Aspirasyon Komplikasyonları Nelerdir?  

Aspirasyon işleminden sonra görülebilecek komplikasyonlar şu şekildedir:  

• Hipoksemi (solunum yetmezliği)
• Bradikardi (kalp ritminde yavaşlama)
• Taşikardi (kalp çarpıntısı)
• Hipotansiyon (düşük tansiyon)
• Hipertansiyon (yüksek tansiyon)
• Kardiyak aritmi (kalp ritim bozukluğu)
• Kardiyak arrest (kalp durması)
• Atelektazi (akciğerin tamamına ya da bir kısmına hava gitmemesi)
• Bronkospazm (solunum yollarını çevreleyen kas bantlarının gerilerek hava yolunu daraltması)
• İntrakraniyal basınçta artma (kafa içi basıncında artma)
• Nozokomiyal enfeksiyon (hastane enfeksiyonları)
• Trakeobronşial hasar (solunum yolunda hasar)
• Aspirasyon pnömonisi  

Aspirasyon Pnömonisi Nedir? 

Aspirasyon pnömonisi, akciğer aspirasyonuna bağlı olarak ortaya çıkan bir komplikasyondur. Aspirasyon, ciğerlerin bakteriler tarafından etkilenmesine yol açabilmektedir. Bu tip durumlarda sağlıklı ciğerler kendilerini temizlemektedirler. Ancak bazı durumlarda akciğer pnömonisi yani zatürresi ortaya çıkabilmektedir. 

Aspirasyon Pnömonisi Semptomları  

Bir diğer adı aspirasyon zatürresi olan pnömonisi şu semptomları gösterir: 

• Yemekten sonra ıslak öksürük
• Göğüs ağrısı 
• Nefes darlığı 
• Hırıltı 
• Yorgunluk 
• Yeşil balgam
• Kan veya kötü koku 
• Yutmada zorluk
• Ağız kokusu
• Aşırı terleme
• 38 derece üstü ateş

Bu semptomları gösteren kişilerin en yakın sağlık kuruluşuna müracaat etmeleri gerekmektedir. Özellikle 2 yaşın altındaki çocuklar ve 64 yaşının üzerindeki yetişkinlere hızlı tanı konulması, akciğer pnömonisi açısından risk grubunda oldukları için oldukça önemlidir.

Aspirasyon Pnömonisi Riski 

Aspirasyon pnömonisi için aşağıdaki hastalıklara sahip olan kişilerin risk oranın daha fazla olduğu bilinmektedir: 

• Bozulmuş bilinç
• Akciğer hastalığı 
• İnme 
• Diş problemleri
• Demans (bunama)
• Yutma bozukluğu 
• Bozuk zihinsel durum
• Nörolojik rahatsızlıklar
• Baş ve boyun radyasyon tedavisi
• Mide problemi yaşayanlar 

Aspirasyon Pnömonisi Nedenleri 

Aspirasyon pnömonisi ya da diğer ismiyle zatürresi, aspire edilen içeriklerin fazla miktarda zararlı bakteri içermesinden kaynaklanmaktadır. Sağlıklı kişilerin de yemek ya da içecekleri soluk borusuna giderse yani yanlış yere giderse pnömoniye yol açabilmektedir. Aspirasyon pnömonisi, çoğu durumda öksürerek önlenmektedir. Aspirasyon pnömonisi nedenleri şunlardır: 

• Nörolojik bozukluklar 
• Gırtlak kanseri
• Parkinson hastalığı 
• Aşırı alkol tüketimi
• Yasadışı uyuşturucu kullanımı 
• Sakinleştirici ya da anestezi kullanımı 
• Güçsüz bağışıklık sistemi
• Yemek borusu hastalıkları
• Çiğneme veya yutmada problemlere neden olan diş hastalıkları  

Aspirasyon Pnömonisi Tedavisi  

Aspirasyon pnömonisi tedavisi, zatürrenin şiddetine bağlı olarak değişiklik göstermektedir. Tedavi yöntemi ve süresi; hastanın genel sağlık durumuna, tıbbi öyküsüne ve hastane politikalarına bağlı olarak değişmektedir. Ciddi pnömoni durumlarında, hekim hastanın yatışını isteyebilmektedir. Öte yandan yutma sorunu yaşayan kişilerin ise oral yolla beslenmeyi bırakmaları gerekmektedir.

Akciğer pnömonisi tedavisi için uzman hekim antibiyotik yazabilir. Reçete süresi boyunca antibiyotiğin düzenli olarak kullanılması oldukça önemlidir. Hekimin kararına göre antibiyotik kullanma süresi 1 ile 2 hafta arasında değişiklik göstermektedir. 

Aspirasyon pnömonisi eğer solunum problemlerine neden olduysa hastaların, destekleyici bakıma da ihtiyacı bulunmaktadır. Bu gibi durumlarda tedavi sırasında, ek oksijen, steroidler veya bir solunum makinesi kullanılması gerekmektedir. Hastalara kronik aspirasyon nedenine bağlı olarak cerrahi müdahale yapılması gerekebilmektedir. 

Aspirasyon Riski Hemşirelik Bakım Planı  

Hastalarda aspirasyon riski şu sebeplerle artmaktadır:  

• Hastanın yatağa bağımlı olması,
• Obezite olan hastalar,
• Hastada yutma bozuklukları olması,
• Hastanın tüple besleniyor olması,
• Kişinin yemek yerken konuşması,
• Yemek yerken yatar pozisyonda olmak,
• Hastanın ağız yapısı ve dişlerinde sorun olması,
• Hastanın trakeostomisinin olması. (kendi kendine nefes alamama) 

Aspirasyon riski bulunan hastaların hemşire bakım planı şu şekilde olmalıdır:  

• Hastanın ağzı düzenli olarak kontrol edilmeli ve belirli aralıklarla hasta aspire edilmelidir. 
• Yatağa bağımlı yaşayan hastanın pozisyonu, olabildiğince yan olarak verilmelidir. Aynı zamanda hastanın başı dik tutulmalıdır.
• Hastanın ağız içinde yemek kalıntısı olup olmadığı düzenli olarak kontrol edilmelidir. 
• Belirli aralıklarla hastalara, ağız bakım kitleri kullanılarak ağız temizliği yapılmalıdır.
• Nazogastrik sonda ile beslenen hastalara ilaçları yavaş ve kontrollü bir şekilde verilmelidir. Nazogastrik sondanın yerinde olup olmadığı kontrol altında tutulmalıdır.
• Hastanın hava yolu açıklığı belirli aralıklarla değerlendirilmelidir. Dilin ya da herhangi bir cismin hava yolu açıklığını kapanmadığından emin olunmalıdır.