Bacak Ameliyatı Nedir?

Bacak ameliyatı yapısal bozuklukları düzeltme, kurtarma, dış görünüşü değiştirme amacıyla alt ekstremiteye uygulanan her türlü cerrahi girişimi içermektedir. Tüm vücudun yükünü taşıyan bacaklar tüm iskelet sağlığı ile yakından ilişkili olmakla birlikte dış görünüşün önemli bir parçasıdır. Bacak bölgesinde meydana gelen sorunlar öncelikli yürüme fonksiyonlarını olumsuz etkiler, günlük hayatı ve öz bakımı kısıtlar. 

Bacak Ameliyatı Çeşitleri Nelerdir?

Bacak ameliyatı çatısı altında bulunan cerrahi girişimler uygulama şekli veya bölgesine göre farklılık göstermektedir. Birbirinden tam bağımsız olmayan girişimlerden en sık başvurulanları ele alınmıştır.

Çarpık Bacak Ameliyatı

Çarpık bacak genellikle bacaklardaki her türlü şekil bozukluğu için kullanılan genel bir tabirdir. Gerçek anlamıyla çarpık bacak “genu valgum” veya “X bacak” olarak adlandırılan, dizlerin birbirine yakın ayak bileklerinin uzak olması durumudur. Bu durum fizyolojik olarak görülebilmekle birlikte doğumsal kemik hastalıkları, D vitamini eksikliği, kemik kırıkları ve kemik gelişim bozuklukları çarpık bacak görülmesine sebep olabilmektedir.

X bacak çocuklarda yaygın görülen bir durum olmakla birlikte ilerleyen yaşla birlikte düzelmesi beklenir. Düzelmeyen durumlarda eklemlerde sertlik ve ağrı, yürüme bozuklukları ortaya çıkabilir. Destekleyici tedavide hastanın kilosunu ideal düzeye çekmek, çeşitli egzersiz programları ve ortezler kullanılmaktadır. Bu tedavinin sorunu ortadan kaldırmadaki etkinliği hakkında kesin bilgiler bulunmamaktadır. Bu amaçla hasta genellikle 12-24 ay takip edilir. Deformite ciddi sakatlığa ve engele sebep oluyorsa cerrahi olarak düzeltilmesi gerekli görülebilir. 

X bacak ameliyatı çocuklarda kemik gelişimine rehberlik etmek ve doğru formu kavuşturmak amacıyla uygulanır. Erken yaşlarda kemiğe yerleştirilen metal plakalar büyüme ve gelişmeyle birlikte sorunun ortadan kalkmasına yardımcı olur. Ardından metal plakalar çıkarılabilir. Yetişkinlerde ise osteotomi adı verilen uygulama kullanılmaktadır. Kemiğin belirli bölgelerinden parçalar çıkarılarak eklemin açılanma pozisyonu ve bacaktaki çarpıklık düzeltilebilir.

Parantez Bacak Ameliyatı

“Genu varum” olarak adlandırılan parantez bacak patolojisi de yaygın olarak çarpık bacak şeklinde ifade edilmektedir. Parantez bacak ayak bilekleri birbirine yakınken dizler arası mesafenin artmasıdır. “O bacak” olarak da adlandırılmaktadır. Parantez bacak patolojisi genellikle doğumsal anormalliklere bağlı olarak ortaya çıkar. İlerleyen dönemde raşitizm, Blount hastalığı, Paget hastalığı, kemiklerde yanlış kaynama, kurşun ve florür zehirlenmesi bu durumun ortaya çıkmasına sebep olabilir.  

Yenidoğanlarda ve küçük bebeklerde normal kabul edilen bacak yapısı genu varum, yani parantez bacak şeklindedir. 2 yaşını geçen bebeklerde sorunun devam etmesi durumunda tıbbi müdahale gerekmektedir. Parantez bacak patolojisinin tedavisi bu soruna sebep olan durumu tedavi etmektir. Hafif sorunlu hastalarda özel ayakkabılar, protezler ve destekleyici tedaviler kullanılabilir. Şiddetli hastalarda cerrahi müdahale ile kemik yapısının düzeltilmesi gerekmektedir. Bu operasyon toplumda çapraz bacak veya eğri bacak ameliyatı olarak tabir edilmekle birlikte ameliyat prosedürleri birbirinden farklıdır. 

Kırık Bacak Ameliyatı

Yalnızca alçı, atel gibi destekleyiciler ile doğru bir şekilde kaynaması mümkün olmayan, ciddi kemik kırıklarında cerrahi girişimler uygulanmaktadır. Orif (açık redüksiyon kapalı fiksasyon) olarak adlandırılan girişim kırık tedavisinde en çok kullanılan ameliyat türüdür. Açık redüksiyon kırık bölgesinin açılarak düzeltilmesi anlamına gelmektedir. Kırık bacak ameliyatı platin, metal pim, plaka, vida veya çubuklar kullanılarak kemiklerin birbirine sabitlenmesini içermektedir. Ameliyatın bu kısmı ise kapalı fiksasyon (sabitleme) olarak adlandırılmaktadır.

Bacak Estetiği

Dış görünüşün önemli bir kısmını bacaklar oluşturmaktadır. Bacak yapısındaki tıbbi sorunların yanı sıra psikolojik problemlere, estetik kaygılara ve öz güven eksikliğine yol açabilir. Bacaklardaki sorunların düzeltilmesi amacıyla uygulanan bacak estetiği ameliyatı rahatsızlık duyulan bölgeleri hedeflemektedir. Bu işlemler uzman estetik ve rekonstrüktif cerrahları tarafından ameliyathane ortamında gerçekleştirilmelidir.

Kalın Bacak Ameliyatı

Bacaklardaki fazla bağ veya yağ dokusu, artmış kas kütlesi vücut ile orantısız bir kalınlığa dolayısıyla da estetik problemlere yol açabilir. Bacaktaki fazla doku liposuction ile veya cerrahi olarak kesilerek çıkarılmasıyla bacakların uygun kalınlığa kavuşması sağlanabilir.

İnce Bacak Ameliyatı

Gereğinden fazla kalın bacakların yanı sıra ince bacaklar da sorun yaşatabilir. Bacak kalınlaştırma amacıyla temelde 2 yöntem bulunmaktadır. Birincisi kişinin farklı vücut bölgelerinden elde edilen yağ dokusunun bacaklara enjekte edilmesidir. Bir diğer yöntem ise bacak kasları arasına silikon protezler yerleştirilmesi işlemidir. 

Uyluk Germe

Hızlı kilo kaybı, çeşitli bağ dokusu hastalıkları derinin sarkık bir görünüm kazanmasına sebep olabilir. Uyluk bölgesindeki sarkıklıkları gidermek amacıyla fazla deri cerrahi olarak çıkarılarak gerilme sağlanır.

Çarpık Bacak Estetiği

Düşük dereceli çarpıklıkların tedavisinde estetik uygulamaları kullanılabilmektedir. Vücudun farklı bölgelerinden alınan yağ bacağın iç kısmına enjekte edilerek çarpık görünümün önüne geçilmesi amaçlanmaktadır. İç bacak ameliyatı olarak da adlandırılan bu operasyonun çarpıklığı düzeltmeden ne denli etkili olacağı hakkında bilimsel görüşler bulunmamaktadır. Ayrıca bu uygulamalarının doğruluğu ile ilgili yapılmış bilimsel ve kanıta dayalı çalışmalar bulunmamaktadır. İnsan ihtiyaçlarına yönelik geliştirilmiş uygulamalardır.

Fasiyotomi

Bacak kas, kemik, bağ dokusu ve kan damarlarından oluşan ve çevresi özel bir dokuyla çevrili kompartmanlardan oluşmaktadır. Kemik kırıkları, kanamalar, yüzeysel bası ve travmalar kompartman basıncını artırır. Basınç yükseldiğinde kan akımının devamlılığı bozulur ve dokular beslenemez. Kompartman sendromu adı verilen bu durum doku ölümü ve geri dönüşümsüz hasarla sonuçlanabileceğinden dolayı cerrahi bir acildir. Fasiyotomi adı verilen işlemle kompartmanı saran zar yani bacak üzeri kesilerek açılır ve kontol altında kanatılarak kan akımının devamlılığı sağlanır. Bu duruma neden olan asıl sebep ortadan kaldırıldığında ve basınç düzenlendiğinde açılan cilt bölgesi dikilerek kapatılır.

Artroskopi

Artroskopi eklem problemlerinin teşhis ve tedavisinde kullanılan girişimsel bir işlemdir. Diz ve ayak bileği başta olmak üzere omuz, dirsek, kalça gibi eklemlerde hasar görmüş kıkırdakları, iltihaplı eklem astarlarını ve yırtılmış bağları ortaya koymak ve mümkünse tedavi etmek için uygulanır. Eklemi tamamen açmak yerine 1-2 cm’lik küçük kesiler kullanılarak fiber optik kamera ile eklem içeriği görüntülenebilir. Kurşun kalem boyutlarında kateterler kullanılarak sorunun çözümüne yönelik işlemler gerçekleştirilebilir.

Protez Bacak Ameliyatı

Diz protezi eklem kıkırdağının ileri derece ve geri dönüşümsüz olarak hasar gördüğü durumlarda tercih edilen tedavi yöntemlerinden biridir. Diz ekleminin zarar gören bölgeleri çıkarılarak anatomik yapısına uygun şekilde polietilen adı verilen plastik yapı ve titanyum veya farklı metal alaşımlı malzemeler kullanılarak yapılandırılması işlemidir. Platin bacak ameliyatı olarak adlandırılmaktadır. Tam veya kısmi protezler olarak uygulanmaktadır. İlerleyen dönemde hastanın hareketini sağlamaya yardımcı bir yöntem olmakla birlikte uzun bir iyileşme sürecine sahiptir. Hastanın uzun süreli yaşamsal değişiklikler yapması gerekecektir.

Bacak Ameliyatı Nasıl Yapılır?

Ameliyat Öncesi

Bacak ameliyatı öncesinde detaylı fizik muayene, laboratuvar tetkikleri ve görüntüleme yöntemleri ile (BT, Röntgen) asıl sorun belirlenerek tedavi planı hazırlanır. Protez ameliyatları için bazı ölçülerin alınması ve ameliyat öncesinde gerekli materyallerin hazırlanması gerekebilir. Hastanın kullandığı operasyon açısından risk oluşturacak ilaçlar bir hafta öncesinde kesilir ve hekimin reçete ettiği ilaçlar kullanılmaya başlanır. Uygulanacak operasyona göre hastane yatışı gerekip gerekmediği hakkında gerekli bilgiler verilecektir. 

Ameliyat öncesinde hekim tarafından aksi bildirilmediği sürece 8 saat öncesinden besin tüketimi kesilmelidir. Ameliyata rahat giysilerle gelmek taburculuk sırasında kolaylık sağlayacaktır. Ayrıca bazı bacak ameliyatlarından sonra hastanın kendi başına araç kullanmasına veya eve dönmesine izin verilmemektedir. Bundan dolayı hastaya bir kişinin refakat etmesi gerekir.

Ameliyat 

Operasyon için giysileri çıkarılarak ameliyathaneye alınan hasta anestezi için hazırlanır. Damar yolu açılır, monitörize edilir ve idrar sondası takılması gerekebilir. Ameliyatın türüne göre hasta tamamen uyutulabilir (genel anestezi) veya bölgesel olarak uyuşturulabilir. Ayrıca epidural anestezi ile hastanın belden aşağısının tamamen uyuşturulması bir diğer seçenektir. Anestezinin türü hastanın durumuna, ameliyatın çeşidine ve süresine göre farklılık gösterebilir.

Bacak ameliyatında sıklıkla açık cerrahi tekniği kullanılır. Çarpıklıkların düzeltilmesi, kemik parçalarının çıkarılması, kırık kemiklerin tekrar konumlandırılması gibi işlemler tüm cilt katmanları açılarak gerçekleştirilir. Bunun yanı sıra vücut yüzeyinden açılan küçük kesiler aracılığıyla, laparoskopik olarak da ameliyat gerçekleştirilebilir.

Ameliyat Sonrası

Ayrı bir odaya alınan hasta anestezi etkisinden kurtuluncaya kadar kontrol altında tutulur. Nefes alışverişi, kalp ritmi ve bilinç durumu normal bireyler servis odasına alınabilir. Ameliyat sonrası taburculuk süresi ameliyatın türüne göre değişir. Aynı gün eve dönülebileceği gibi 2-5 gün hastanede kontrol altında tutulması gereken hastalar olabilir.

Bacak Ameliyatı Riskleri Nelerdir?

Bacak ameliyatına bağlı ortaya çıkan riskler genel ameliyat riskleri ve operasyon türüne bağlı riskler olarak iki başlık altında toplanabilir. Hekim kontrollerine uyulması ve olası belirtilere dikkat edilmesi ile erken dönemde tespit edilerek önüne geçilebilir.

Şişlik ve Ağrı

Ameliyattan sonra en sık ortaya çıkan durumlar arasında ağrı ve şişlik yer almaktadır. Şişlik iltihap göstergesi olabileceği gibi ödeme bağlı veya yara iyileşmesinin normal bir parçası olabilir. Bacağı kalp seviyesinden yüksek tutmak ve buz uygulaması şişliğin giderilmesine yardımcı olabilir.

Anesteziye Bağlı Sorunlar

Bacak ameliyatı öncesinde uygulanan lokal veya genel anestezi ilaçları alerjik reaksiyonlara sebep olabilmektedir. Ayrıca ilaçların yanlış ve yüksek doz kullanılması durumunda çeşitli yan etkiler ortaya çıkabilir.

Kanama

Operasyon sırasında büyük damarların zarar görmesine bağlı olarak durdurulamayan kanamalar ortaya çıkabilir. Bu durum kan nakli gerektirebilir. Ameliyat sonrasında dikişlerin zorlanması ve yara ayrılmasına bağlı olarak postoperatif (operasyon sonrası) kanama ortaya çıkabilir. Bu durum iyileşme sürecini geciktirecektir.

Trombüs (Pıhtı) Oluşumu

Bacak ameliyatı ve diğer birçok girişimin ortak risklerinden biri pıhtı oluşumudur. Bacaklarda geniş çaplı ve kanın oldukça yavaş ilerlediği toplar damarlar bulunmaktadır. Kanın bu damarlar içerisinde pıhtılaşması (derin ven trombozu) ağrı ve bacakta şişme ile kendini gösterir. Bu pıhtılar bulunduğu bölgelerden ayrılarak ince damarlarda tıkanmalara yol açar. Akciğer damarlarını tıkayan pıhtılar hayati tehlikelere yol açabilir. Pıhtı oluşma riskini en aza indirmek amacıyla çeşitli ilaçlar kullanılmaktadır.

Enfeksiyon

Cilt bütünlüğünün bozulduğu her girişim ve sonrasında enfeksiyon riski bulunmaktadır. Özellikle bacaklar, enfeksiyon gelişimi açısından riskli bölgelerdir. Yara bakımına özen gösterilmesi ve antibiyotikler enfeksiyon gelişme riskini düşürmektedir.

Duyu ve Hareket Kaybı

Bacak ameliyatı sırasında sinir dokusunun zarar görmesi bacağın farklı bölgelerinden duyu veya motor fonksiyonların kaybına sebep olabilir. Ayrıca kan kaybını engellemek için uygulanan turnikelerde de sinir hasarına sebep olabilmektedir. Duyu ve motor fonksiyon kaybı genellikle geri dönüşümlüdür ancak hasara bağlı olarak kalıcı da olabilir.

Materyal ve Doku Reddi

Birçok bacak ameliyatında metal ve plastik başta olmak üzere farklı tür ve özellikte protezler ve diğer materyaller kullanılmaktadır. Vücuda yabancı bu maddeler iltihabi yanıt oluşmasına sebep olabilir. Ağrı, kızarıklık ve ödemle kendini gösteren bu durum protezin başarısızlığı ile sonuçlanabilmektedir.

Bacak Ameliyatı Sonrası Dikkat Edilmesi Gerekenler

Ameliyat sonrası kemiklerin stabil kalması, protezin doğru yerleşmesi amacıyla alçı, atel, askı, koltuk değneği gibi materyallerin kullanılması gerekebilir. Ameliyatın iyileşme süreci ameliyatın türüne göre farklılık gösterir. Her ameliyat türünde hastanın kendini zorlamaktan kaçınması, ev istirahatlerine devam etmesi ve yara bakımına özen göstermesi esastır. 

ORIF gibi ciddi ameliyatların iyileşme süreci 3-12 ay arasında değişmektedir. Bu süre zarfında hastanın hareket kabiliyetini tam olarak geri kazanmasını sağlamak amacıyla rehabilitasyon ve fizik tedavi gerekebilir. Benzer şekilde çarpık bacak ameliyatı öncesi ve sonrası hekim tarafından belirlenen bazı egzersizler kontrollü olarak uygulanır. 

Yürüme

Bacak ameliyatları yürüme fonksiyonları ile yakından ilişkilidir. Özellikle diz protezi gibi eklem ve kemiği doğrudan ilgilendiren ameliyatlarda ilk dönemde yürüme destekleyici yürüteçler ve koltuk değneklerinin kullanılması gerekir. Ameliyattan sonraki gün yürüteçle yürümeye başlanabilir. Hasta 1 hafta içerisinde tek koltuk değneği ile, 3 ay içerisinde de desteksiz yürüyebilir.

Banyo

Ameliyat bölgesine su temas ettirmek yara iyileşmesini bozar ve enfeksiyona zemin hazırlayabilir. Dikişler alındıktan 2 gün sonrasına kadar duş veya yara ile su temasına sebep olacak durumlardan kaçınmak gerekir. 

Fiziksel Aktiviteler ve Cinsellik

Bacak ameliyatı sonrası hafif egzersizler ve hekim tarafından tavsiye edilen hareketler ihmal edilmemeli, bacağı ve ameliyat bölgesini zorlayacak ağır egzersizlerden ise kaçınılmalıdır. Özellikle diz protezi gibi eklemleri ilgilendiren ameliyatların iyileşme süreci uzundur. Eklemi ilgilendiren hareketler kolay bir şekilde zarar görmesine sebep olabilir. Aynı şekilde cinsel yaşantı da bacağı veya ameliyat bölgesini zorlamayacak şekilde devam ettirilebilir.