Beyin Ameliyatı

Beyin Ameliyatı Nedir?

Beyin ameliyatı, beyinde tümörler, kan pıhtıları, anevrizmalar, epilepsi ve Parkinson hastalığı gibi çeşitli sağlık koşullarını tedavi etmek için yapılan cerrahi bir işlemdir. Cerrah tarafından gerçekleştirilen bu operasyon hassas bir işlem olmasından dolayı, anestezi, izleme ve ameliyat sonrası bakım çok önemlidir.

Beyin Ameliyatı Türleri

Beyin cerrahisi; beyinde oluşan yapısal sorunların iyileştirilmesinde uygulanan farklı tıbbi işlemleri tanımlayan bir terimdir. Çok sayıda beyin ameliyatı çeşidi bulunurken, bu türler tedavi edilen ve işlem yapılan alana göre farklılıklar göstermektedir. Bunun yanında tıp teknolojisindeki ilerlemeler, beynin içerisinde ya da yakınında tek bir kesi yapılmasına gerek kalmadan işlem yapılmasını olanak tanır durumdadır.

Beyin cerrahisi karmaşık olduğu kadar kritik bir operasyondur ve kullanılan ameliyat türü tedavi edilen koşulla ilişkili olarak büyük ölçüde değişmektedir.  Mesela beyinde anevrizma söz konusu olduğunda kasıktan girilerek kateter yerleştirilebilir ve sorun çözülebilir. Eğer bu anevrizma yırtılmış durumdaysa, kraniyotomi olarak anılan açık ameliyat ile onarım yapılabilir. Bunun yanında titizlik ve dikkat gerektiren bu operasyonda, başarılı olunduğu takdirde çoğu sorun tedavi edilebilir. Beyin ve etrafındaki alanları içeren yaygın olarak kullanılan beyin ameliyatı türlerinden bazıları şu şekilde sıralanabilir;

Kraniyotomi

Kraniyotomi; beyindeki tümör, anormal dokular, kan veya kan pıhtılarının çıkarılmasına yönelik beyne ulaşmak için kafatasının bir parçasının çıkarıldığı bir cerrahidir. Bu işlem  bir yaralanma veya felçten sonra beyindeki basıncı hafifletmek, beyin anevrizmasını veya kafatası kırıklarını onarmak veya başka beyin rahatsızlıklarını tedavi etmek için uygulanır. Kafatasının parçası ameliyattan sonra yerine geri yerleştirilir. Bu beyin ameliyatı tipinde, beyin dokusuna ulaşmak için kafa derisi ve kemiğine bir kesi yapılması gerekir. Bu sebepten dolayı açık beyin ameliyatı olarak da tanımlanmaktadır

Biyopsi

Biyopsiler, tipik olarak görüntüleme ile potansiyel bir anormallik tespit edildikten sonra yapılan işlemlerdir. Bu işlem esnasında patolog tarafından incelenmek üzere beyin hücrelerini veya dokusunu çıkarmak için kafatasında bir kesi yapılırken, bir iğne ile de doku alınabilir.  Ayrıca tümörleri veya diğer anormallikleri tespit etmek için yapılan bir beyin ameliyatı sırasında da bir biyopsi işlemi yapılabilir.

Derin beyin uyarımı 

Derin beyin uyarımı işleminde, beyindeki belirli alanlara elektriksel stimülasyon sağlamak için pille çalışan bir cihaz yerleştirilir. Bu prosedür, yaygın olarak Parkinson hastalığı gibi hareket bozuklukları için kullanılır. Derin beyin cerrahisi, bir hastada normalde eksik olan sinir sinyallerini uyarmak için elektrotların beynin derinliklerine yerleştirilmesini içerir. Bu daha çok, beyin cerrahının elektrot uçlarını beyin dokusu içine yerleştirmesine izin veren minimal invaziv beyin cerrahisi prosedürleri aracılığıyla gerçekleştirilir. 

Nöroendoskopi

Bu minimal cerrahi tekniği, beyin dokusuna erişmek veya çıkarmak için ağız, burun veya küçük kesilerden endoskop adı verilen ince bir tüpün geçirilmesini içerir. Endoskopun ucunda ışık ve kamera bulunur ve ameliyat, endoskop içerisinden yerleştirilen aletlerle gerçekleştirilir. Endoskopik transsfenoidal cerrahi (endoskopik hipofiz cerrahisi) bir tür nöroendoskopidir. Burun köprüsünün hemen arkasında, hipofiz bezinin yakınındaki beyin tümörlerini ve lezyonları çıkarmak için burundan endoskop geçirilerek yapılır.

Endoskopik beyin ameliyatı genellikle beyindeki tümör oluşumlarını ele almak için kullanılır ve bu tip beyin ameliyatı sırasında açılan delikler çok küçük olduğu için anahtar deliği ameliyatı ya da kapalı beyin ameliyatı olarak da bilinir.

Arka fossa dekompresyonu

Bu tedavi beynin, beyincik ve beyin sapı adı verilen bölümlerini içerir. Örneğin, bir Chiari malformasyonunu tedavi etmek için cerrah, kafatasının altındaki kemiğin küçük bir bölümünü çıkarmak için hastanın başının arkasında bir kesi yapar. Bu işlemle, beyincik için kemik çıkarılmasına yönelik daha çok alan yaratılırken omurilik üzerinde oluşan baskı da azaltılmaktadır.

Trombektomi ve serebral anevrizma onarımı

Bu işlem yapılırken problemli kan damarını tanımlamak için kontrast boya kullanılırken kafatasının açılmasına gerek yoktur. İşlem esnasında hastanın kasıklarındaki büyük bir kan damarı içinden beyin damarlarına ulaşmak için kateter veya ince metal teller gibi cerrahi aletleri yönlendirir. Prosedür yaygın olarak, beyin arterinde kan pıhtısı, beyin anevrizması veya beyinde kanamaya neden olan yırtılmış bir anevrizma olan hastalarda kullanılır.

Endonazal endoskopik cerrahi

Endonazal endoskopik cerrahi işleminde, endoskop ile burun boşluğundan beynin ön bölgelerine kadar geçirilerek burundan beyin ameliyatı yapılır. Bu beyin operasyonu, beynin ön bölgelerinde ve omurganın tepesinde tespit edilen bazı tümör oluşumlarında uygulanır. İyileşme süresi kısadır ve herhangi bir endoskopik beyin ameliyatında olduğu gibi geleneksel açık ameliyata kıyasla enfeksiyon riski daha azdır.

Uyanık beyin ameliyatı

Uyanık beyin ameliyatı, lokal anestezi altında hasta uyanık ve yanıt verirken yapılan bir tür açık beyin ameliyatıdır. Bu beyin ameliyatı türü, bir hastanın beyindeki belirli alanlarının uyarılmasında verdiği tepkilerin belirlenmesi sağlar. Aynı zamanda tümörün çıkarılması veya epilepsinin düzeltmesi için yapılan ameliyat sırasında göz hareketi ve görme, konuşma, motor fonksiyon ve hafıza sinyallerinin etkilenip etkilenmediğinin kontrol edilmesine olanak tanır. Bu tür beyin operasyonu, anormalliğin beynin hareket, konuşma ve görme gibi kritik işlevlerden sorumlu bir bölgesinde olduğu kritik durumlarda gerçekleştirilir.

Gamma Knife

Bazı beyin kanseri hastaları, Gamma Knife adı verilen tekniğin kullanımını içerebilen stereotaktik radyocerrahi ile tedavi edilir. Bu teknik genel ameliyat anlayışına göre bir cerrahi işlem değildir ve bıçak gerçek bir bıçak değildir. Radyocerrahi, kesi içermeyen harici bir radyasyon tedavisidir.  Gamma Knife adı verilen özel ekipmanlarla, tümörleri veya diğer lezyonları hedef alan yüksek dozda radyasyon verilerek çevredeki sağlıklı dokuya verilen zararı en aza indiren bir tedavi yöntemidir.

Beyin Ameliyatı Neden Yapılır?

Beyin ameliyatı; beyinde tespit edilen yapısal anormalliklerin onarılmasına yönelik yapılır. Bu anormalikler yaralanma, hastalık, doğum kusuru veya farklı nedenlerle ilişkili olarak ortaya çıkabilir. Beynin içinde veya çevresinde beyin ameliyatı yapılmasını gerektiren durumlar şunlardır;

• Beyinde sıvı birikmesi
• Felç
• Anormal kan damarları
• Anevrizma
• Beyin tümörü
• Kafa travması sonrası basınç
• Kanama
• Kan pıhtıları
• Epilepsi
• Sinir hasarı veya sinir tahrişi
• Parkinson hastalığı
• Kafatası kırığı
• Dura adı verilen koruyucu dokuya verilen hasar
• Apse

Bu sağlık koşullarının tamamı beyin ameliyatı yapılmasını gerektirmezken, beyin ameliyatları özellikle daha ciddi sonuçlar doğurabilecek olan birçok beyin sağlık problemlerini tedavi edebilir. 

Beyin Ameliyatı Nasıl Yapılır?

Nöroşirürji veya beyin cerrahisi, beynin veya çevresindeki yapıların cerrahi prosedürlerini ifade ederken,  tümörler veya anevrizmalar gibi anormallikleri düzeltilmesi için yapılır. Kritik bir prosedürdür ve uzman beyin cerrahları tarafından gerçekleştirilir.

Öncesinde

Kraniyotomi yani açık beyin ameliyatı; her cerrahi prosedür gibi kendine has hazırlıklar gerektirir. Bu hazırlıklar şu şekilde sıralanabilir;

• Genel sağlık durumunun değerlendirilmesine ilişkin idrar, kan ve görüntüleme testleri tamamlanır. 
• Kanama bozukluğu, alerji veya hastalık öyküsü olup olmadığı belirlenir
• Kan sulandırıcı ve takviyeler gibi alınan ilaçlara en az bir hafta öncesinden ara verilir. 
• Sigara alkol kullanımı iki üç hafta öncesinden sonlandırılır.
• Ameliyat öncesi gece yarısından sonra yeme içme kesilir
• Hamilelik durumu veya şüphesi varsa uzmana bilgi verilir
• Ameliyat yapılacak alan tıraş edilir
• Takı, diş implantı gibi metal aksesuarlar çıkartılır 
• Lavman yapılarak sonda takılır
• Damar yolu açılır 
• Nabız gibi yaşamsal değerler alınarak genel anestezi yapılır ve solunum  destek cihazı takılır 
• Bu hazırlıklar yanında kişinin özel durumuna göre başka hazırlıkların yapılması da gerekebilir.

İşlem sırasında

Beyin ameliyatı hastanın genel sağlık durumu ve yapılacak işleme göre 5-14 saat arası süren uzun bir ameliyattır. Sonrası genellikle 3 ila 7 gün hastanede kalınması gerekir. Ayrıca hastanede kalırken ilk birkaç günden sonra rehabilitasyon tedavisi alınması gerekebilirken, uygulanacak prosedürler, hastanın genel durumuna ve uzmanın uygulamalarına bağlı olarak değişebilir. İşlem basamakları genelde şu şekilde ilerler;

• Hasta beynin operasyon yapılacak alanına göre ameliyat masasına yerleştirilir.
• Operasyon esnasında nefes, kan oksijen seviyeleri, kan basıncı ve kalp atış hızı devamlı olarak takip edilir.
• Tıraş edilen alan sterilize edilir ve bir cihaz ile baş sabitlenir.
• Beynin hangi alanında işlem yapılacağıyla ilişkili olarak farklı olarak belirlenen kesi çeşidi ile işlem yapılır. Bu kesi çeşitleri enseden, kulak saç çizgisinin arka kısmından ya da problemin yerine göre farklı bir alandan uygulanabilir.
• Beyne ulaşılırken, kanamanın önlenmesi için saç derisi yukarı çekilerek gerekiyorsa bir bölümü kesilir.
• Önce matkap benzeri tıbbi bir araçla kafatasına delik açılırken, testere yardımı ile kafatası  kemiği kesilir.
• Kemik kanadı çıkarılır.
• Beyin kemiği altında bulunan dura mater olarak adlandırılan kalın dış tabakasından sıyrılarak beyin açığa çıkartılır.
• Gerekirse beyindeki fazla sıvı dışarı atılır.
• Kafa ve kafatası içi basıncının izlenmesi için bir araç yerleştirilirken, beyin dokusuna da dren yerleştirilir.
• İşlem tamamlandıktan sonra, doku katmanları birbirine dikilir.
• Kemik kanadı sütür, tel ya da plakalar ile tekrar yerine yerleştirilir.
• Kafa derisi cerrahi zımba ya da dikişlerle kapatıldıktan sonra pansuman yapılarak bandajlanır. 

Beyin Ameliyatı Yan Etkileri

Beyin ameliyatı zor ve uzmanlık gerektiren bir prosedürdür.  Beyin ameliyatı olanlar anestezi ve ameliyat kaynaklı yan etkiler yaşayabilirler.

Olası yan etkiler şunlardır;

• Anesteziye ters reaksiyon 
• Kanama
• İşlem yerinde kızarıklık, şişlik ve akıntı
• Nefes darlığı
• Göz çevresinde şişlik ve morarma
• Kan basıncında dengesizlik
• Kan pıhtısı

Beyin Ameliyatı Riskler

Son derece uzmanlaşmış bir ortamda yapılan beyin ameliyatı, günümüzde açık ameliyat yerine hassas aletlerle gerçekleştirilen minimal cerrahi prosedürleri ile uygulanmaktadır. Bu uygulamalar sayesinde beyin ameliyatı riskleri daha da azalmıştır. Ancak bazı durumlarda hastanın problemi için tek seçenek açık ameliyat olabilir. Beyin ameliyatı sonrası komplikasyonlar ve riskler şu şekilde sıralanabilir;

• Koma
• Koordinasyon veya denge bozukluğu
• Beyinde veya yara bölgesinde enfeksiyon
• Beyin şişmesi
• Beyin ameliyatı sonrası nöbet
• İnme
• Sinir hasarına bağlı hafıza problemleri (amnezi)
• Konuşma ve görme bozukluğu
• Pnömoni (akciğer enfeksiyonu)
• Beyin omurilik sıvısı sızıntısı (beyni çevreleyen ve yastıklayan sıvı)
• Beyin ameliyatı sonrası psikoloji de duygu durum bozuklukları
• Her cerrahi prosedür gibi beyin ameliyatı da ölüm riski içermektedir.

Beyin ameliyatı sonrası bazı komplikasyonların oluşma riski, her cerrahi işlemde olduğu gibi vardır. Bu cerrahinin riski, işlemden etkilenecek alana bağlı olarak değişirken, bu riskler arasında beyin ameliyatı sonrası uyanamama da bulunur. Örneğin, beyindeki konuşma ile ilgili alanda bir operasyon yapılacaksa, kişinin konuşması etkilenebilir. Bunun yanında beynin hangi bölümünde ne işlem yapıldığına göre beyin ameliyatı sonrası karakter değişimi gibi bazı durumlarda görülebilir.

Beyin Ameliyatı Sonrası İyileşme Ve Bakım

Beyin ameliyatı sonrası iyileşme süreci çok hassas bir süreçtir. İlk 48 saat en kritik dönemdir ve yoğun bakım ünitesinde geçer.  Bu süreçte hastanın beyin ameliyatı sonrası uyanması sağlanarak yakından izlenir ve beyin şişmesini önlemek için ilaçlar verilir. Beyin ameliyatı sonrası yapılması gerekenler ve dikkat edilmesi gerekenler şu şekilde sıralanabilir;

• Beyin ameliyatı sonrası yoğun bakım 24-48 saat sürmektedir ve bu izlemeden sonra herhangi bir komplikasyon söz konusu değilse hasta normal odaya alınır ve burada yatış süresi 3-10 gün arasında değişir.
• Ameliyat sonrası en az bir hafta iyi dinlenilmeli ve stresten uzak durulmalıdır.
• Akciğer enfeksiyonunu önlemek için öğretilen derin nefes egzersizleri yapılmalıdır
• Beyin ameliyatı sonrası şişlik ve ödem işlemden 24 saat sonra oluşmaya başlarken, 3-5 günde zirve yapar ve sonra inmeye başlar.
• Duruma bağlı olarak, ameliyattan birkaç saat sonra sıvı içmeye başlanabilir.
• Beyin ameliyatı sonrası beslenmeye ilk günler sıvı ve yumuşak gıdalarla başlanmalıdır.
• Ameliyat sonrası birkaç gün sonda takılı kalması gerekebilirken, sonda sonrası ilk idrar ağrılı olabilir.
• Kan sulandırıcı gibi ilaçların ne zaman alınacağı uzman tarafından belirlenir.
• Yara alanına darbe, sürtünme içeren hareketlerden kaçınılmalıdır. Tam iyileşme sağlanana kadar peruk, türban, şapka kesinlikle kullanılmamalıdır
• Pıhtı atma riskini önlemek için kompres çorabı giyilmelidir.
• Beyin fonksiyonlarının kontrolü için sık sık nörolojik kontroller yapılmalıdır.
• Bacak ve kollarda güç kontrolü yapılmalıdır.
• Yüz ve başın şişmesini önlemek için yatak başı yükseltilebilirken, biraz şişlik normaldir.
• Beyin ameliyatı sonrası psikoloji, fiziksel ve motor becerilerinin iyileştirilmesi için rehabilitasyon tedavisi alınmalıdır.
• Ameliyattan ancak bir hafta sonra ılık duş alınabilir fakat kesi alanı kurulanmalıdır.
• Beyin ameliyatı sonrası bakım, ilaç ve diğer talimatlara tam uyulmalıdır. 
• İşlem yapılan alanda özellikle öksürme ve derin nefes alma esnasında ağrı oluşabilir. Bu ağrıların yönetilmesinde belirtilen ağrı kesiciler alınmalıdır.
• Enfeksiyon riski olan kalabalık alanlardan en az bir ay uzak durulmalıdır.
• Yüzme havuzu, sauna, solaryum gibi alanlardan tam iyileşene kadar uzak durulmalıdır
• Sigara ve alkol kullanılmamalıdır.
• Ameliyat sonrası birkaç hafta boyunca ağır kaldırma, cinsel ilişki ve araç kullanmaktan uzak durulmalıdır.
• Beyin ameliyatı sonrası epilepsi nöbetleri, nefes almada zorluk, akıntı, bilinç bulanıklığı, ateş ve titreme, kol ve bacaklarda güçsüzlük, konuşma bozukluğu gibi semptomlar fark ediliyorsa, acilen uzmana veya acil servise başvurulmalıdır.

Beyin ameliyatı sonrası hastanın durumu, yaşına, genel sağlık durumuna yapılan ameliyatın içeriğine ve büyüklüğüne, komplikasyonlar olup olmadığına göre farklılıklar göstermektedir. Beyin ameliyatı için hastanede yatma süresi bir haftadan on beş güne kadar uzayabilirken, bazı durumlarda çok daha uzun sürebilir. Tam iyileşme ise genelde bir aydır, ancak bu da belirtilen şartlarla ilişkili olarak çok daha uzun olabilir. Bundan sonraki süreçte sağlıklı beslenme, aktivite gibi yeni yaşam koşulları oluşturulması gerekebilir.