Bildirimi Zorunlu Hastalıklar

Bildirimi Zorunlu Hastalıklar Nedir?

DSÖ – Dünya Sağlık Örgütü ya da uluslararası ismi ile WHO – World Health Organization’ın yaptığı tanımlamaya göre; sağlık kavramı yalnızca hastalık ya da engellilik durumunun olmayışı hali değil, aynı zamanda da kişinin bedensel, sosyal ve ruhsal açılardan tam anlamı ile iyi olması halidir.

Bulaşıcı hastalık ise;

• Bir mikroorganizma veyahut onun toksik (zehirli) nitelikli ürünlerine bağlı bir şekilde ortaya çıkan hastalıktır.
• Etken maddenin enfekte halde olan bir kişiden, hayvandan ya da herhangi bir kaynaktan, direkt ya da indirekt bir şekilde duyarlı haldeki bir organizma üzerine geçişi ile baş gösterir. 

Bu nitelikteki hastalıklar halk sağlığını toplu bir şekilde tehlikeye attığı için bildirimi zorunlu hastalıklar adı altında da ele alınabilmektedir.

Bildirimi Zorunlu Hastalık Tipleri Nelerdir?

Bildirimi zorunlu hastalıklar 4 ana grup altında ele alınmaktadır. Bu sebeple bildirimi zorunlu hastalıklar listesi aşağıdaki her grup adı altında ayrı ayrı verilmektedir.

A Grubu Bildirimi Zorunlu Hastalıklar

Ülke genelindeki bütün sağlık kuruluşlarından (resmi ya da özel) ve de özel olarak muayenehane işleten hekimler tarafından bildirimi yapılması gereken hastalıklar olarak tanımlanır.

A grubu bildirimi zorunlu hastalıkların büyük bir kısmı için genellikle ilk başvuru noktası birinci basamak sağlık kuruluşlarıdır. Birinci basamak sağlık kuruluşunda görevli olan hekim, standart vaka tanımını baz alarak hastayı tanımlamaya çalışır ve bildirimini yaparak gerekli araştırma işlemlerini başlatır. Sonrasında gerekli görülmesi durumunda ikinci basamak sağlık kuruluşuna sevk yapılır. İkinci basamak sağlık kuruluşunda hastaya tanı konulur ve tedavi sürecine başlanır. Bununla birlikte 014 kodu ile bilinen form doldurulur ve bağlı bulunan ilin sağlık müdürlüğüne mutlaka gönderilmelidir.

Bu süreçte hedeflenen amaç; hasta ile aynı çevrede yaşayan kişiler arasında benzer nitelikte vakalar olup olmadığının ya da hastalığa sebebiyet veren kaynağın araştırılabilmesini mümkün kılmaktır.

Bu hastalıklar;

• Akut gastroenterit enfeksiyonu
• Boğmaca
• Botulismus
• Bruselloz
• Difteri
• Gonore
• HIV enfeksiyonu
• Kabakulak
• Kızamık
• Kızamıkçık
• Kolera
• Kuduz – kuduz riskli temas
• Meningokoksik hastalığı
• Tetanoz - neonataltetanoz
• Sarı humma
• Sifiliz
• Sıtma
• Suçiçeği
• Şarbon
• Şark çıbanı
• Tifo
• Tüberküloz
• Akut viral hepatitler (Hepatit A, B, C, D ve E) şeklinde listelenebilir. 

B Grubu Bildirimi Zorunlu Hastalıklar

Ülke genelindeki bütün sağlık kuruluşlarından (resmi ya da özel) ve de özel olarak muayenehane işleten hekimler tarafından tespit edildiği an itibariyle rutin bildirim sürecini beklemeksizin ivedilikle, kuşku duyulur duyulmaz zaman kaybetmeden bildirimi zorunlu bir şekilde yapılması gereken hastalıklar olarak tanımlanır.

Bu hastalıklar;

• Çiçek
• SARS adı ile bilinen akut solunum yetmezliği sendromu
• Poliomiyelit
• Human Influenza ismi ile bilinen insan gribi
• Karar aracına göre değerlendirilen durumlar şeklinde listelenebilir.

C Grubu Bildirimi Zorunlu Hastalıklar

Ülke genelinde bulunan bütün sağlık kuruluşlarından değil, yalnızca seçilmiş nitelikteki merkezler aracılığı ile bildirimi yapılması gereken hastalıklar olarak tanımlanır. Genellikle bildirim sistemine yeni dahil olan hastalıklar bu gruptadır. Bu hastalıkların en önemli ortak özelliği birinci basamak sağlık kuruluşlarından bildirim istenmemesidir. Sentinal sürveyans ismi verilen anlayış içerisinde takip edilmektedirler.

Bu hastalıklar;

• AIDS
• H5N1 ismi ile bilinen avian influenza
• Batı Nil virüs enfeksiyonu
• Chikungunya ateşi
• Ekinokokkoz
• Epidemik tifüs
• Hanta virüs enfeksiyonu
• HIB adı ile bilinen b tipi influenza enfeksiyonu
• İnfluenza
• Kala – azar
• Tick Borne ismi ile bilinen kene kaynaklı ensefalit
• Kırım Kongo kanamalı ateşi
• Konjenital Rubella
• Lyme hastalığı
• Lejyoner hastalığı
• Lepra
• Leptospiroz
• İnvaziv Pnömokokal hastalık
• SSPE
• Şistozomiyaz
• Toksoplazmoz
• Trahom
• Tularemi
• Jakop hastalığı
• Veba
• Viral Hemorajik ateş
• Q ateşi şeklinde listelenebilir. 

D Grubu Bildirimi Zorunlu Hastalıklar

Ülke genelinde bulunan seçilmiş nitelikteki bütün kamu kurum ve kuruluşlarına ait olan laboratuvarlar tarafından bildirimi yapılması gereken hastalıklar olarak tanımlanır. A, B ve C grubu hastalıklardan farklı olarak enfeksiyon etkenlerinin bildirimi yapılmaktadır. Burada hedeflenen amaç ise; halk sağlığı sorunu niteliğinde olarak önemini koruyan bulaşıcı hastalıkların etiyolojik ajanları ile ilgili olarak bilgi toplanması ve gerekli görülmesi durumunda bu bilgiler kullanılarak epidemiyolojik araştırmaların yapılmasıdır.

Bu hastalıklar;

• Campylobacter Jejuni
• Cryptosporidium SP
• Entamoeba histolytica
• Enterohemorajik e coli
• Giardia intestinalis
• Salmonella sp.
• Shigella sp.
• Trişinoz
• Listeria monocytogenes
• Yersinia sp.
• Norovirüs
• Rotavirüs şeklinde listelenebilir. 

Bildirimi Zorunlu Hastalıkların Belirtileri Nelerdir?

Bildirimi zorunlu olan hastalıklar genellikle bulaş yolları aracılığı ile bulaşan ve toplum sağlığını tehlikeye atma niteliğinde olan hastalıklardır. Her hastalıkta farklı belirtiler görülebilmektedir. Çünkü hastalıkların kendine has semptomları bulunmaktadır. Ancak ortak belirtilerini ele almak gerekirse birçok bulaşıcı nitelikteki bildirimi zorunlu hastalığın genel işaretlerinden bahsedilebilir.

Bunlar ise;

• Kas ağrılarının varlığı, kırgınlık hali, yorgunluk durumu
• Yüksek seyreden ateş
• Öksürük (kuru veya balgamlı bir şekilde)
• Bağırsak sisteminde bozulmalar (ishal - diyare)

Bildirimi Zorunlu Hastalıkların Nedenleri (Risk Faktörleri) Nelerdir?

Bildirimi zorunlu hastalıkların nedenleri oldukça farklı şekillerde ortaya çıkabilmektedir. Ortak bazdaki risk faktörleri ise aşağıdaki gibidir:

• Ekonomik gelişim, barajlardaki değişiklikler, toprak kullanımı, iklimde meydana gelen değişiklikler gibi ekolojik açıdan meydana gelen değişiklikler
• Nüfusta meydana gelen artışlar, göçler ve buna bağlı kentleşme, savaşlar, madde kullanımı, cinsel tercih değişiklikleri gibi insanın demografik ve davranışsal açıdan değişiklikleri
• Uluslararası ticaret faaliyetleri (uluslararası bildirimi zorunlu hastalıklara ana sebeplerdendir)
• Uluslararası seyahat yapılması (uluslararası bildirimi zorunlu hastalıklara ana sebeplerdendir)
• Mikrobiyolojik açıdan meydana gelen uyum sorunları ve değişimler
• Halk sağlığı programlarında meydana gelen korumada ihmal, tedbirsizlik, yetersiz sanitasyon gibi faktörler

Bildirimi Zorunlu Hastalıkların Teşhisi          

Bildirimi zorunlu olan hastalıkların teşhis sürecinde, duyulan rahatsızlıkların dile getirilmesine istinaden muayene işlemini gerçekleştiren hekim belirtilerin hangi nedenler ile ortaya çıktığını anlayabilmek amacı ile görüntüleme yöntemlerinden, laboratuvar tetkiklerinden ya da biyopsiden faydalanabilir.

• Görüntüleme yöntemleri: Sık sık kullanılan bilgisayarlı tomografi, manyetik rezonans ve X-ışınları ile gerçekleştirilen röntgen taraması gibi yöntemler tanı koyma aşamasında oldukça önemli bir rol oynamaktadır. Bu sayede diğer ihtimaller elenebilmektedir. 
• Laboratuvar testleri: Genellikle benzer belirtiler gösteren bulaşıcı nitelikteki bildirimi zorunlu hastalıklar vücut sıvı örneklerinin incelenmesi ile mikrop tespiti yapılması noktasında etkilidir. Böylelikle izlenecek olan tedavi yöntemi daha kolay bir şekilde belirlenebilir.  Omurilik sıvı örneğinin alınması, gaita tahlili, kan tahlili, idrar tahlili, boğaz kültürü bunlara örnek olarak gösterilebilir. 
• Biyopsi: Test yapılmak istenen organdan küçük bir doku örneğinin alınması işlemi olarak tanımlanabilir. 

Bildirimi Zorunlu Hastalıkların Tedavisi

Bildirimi zorunlu nitelikteki hastalıkların tedavi sürecinde; öncelikle hastalığa sebebiyet veren durumun belirlenmesi en önemli noktadır. Mikropların hangi türden olduğunun belirlenmesi, kullanılacak olan tedavi yönteminin belirlenmesini de mümkün hale getirecektir. Belirlenen etmene göre, tedavi süreci hekim tarafından belirlenecektir.

• Antiviral nitelikte ilaç kullanımı: Her virüse karşı etkili nitelikte olan bir antiviral henüz geliştirilememiştir. Bu sebeple bazı virüslere karşı antiviral kullanımı uygun görülmesi halinde mümkündür.
• Antibiyotik nitelikte ilaç kullanımı: Antibiyotikler genel anlamda bakterilere karşı etkili ilaçlardandır. Ancak sadece bakteriler üzerinde etki mekanizmalarını gösterebildikleri için viral enfeksiyonlar söz konusu olduğunda reçete edilmemektedir. Aynı zamanda antibiyotikler bilinçsiz bir şekilde, reçete edilmeksizin kullanıldıklarında; yanlış kullanıma bağlı olarak bakterilerin uygulanan tedavi yöntemine karşı direnç geliştirmesine sebebiyet verilebilir. Bu durum da tedavinin zor bir hal almasına neden olabilir. 
• Anti parazitik nitelikli ilaçlar: Birçok hastalığın tedavisinde kullanılmaktadırlar.
• Antifungal nitelikli ilaçlar: Özellikle topikal antifungaller, mantarların sebebiyet verdiği ve cilt üzerinde meydana gelen hastalıkların tedavisinde tercih edilmektedirler. Akciğerler ya da mukoza üzerinde meydana gelen enfeksiyonlar ise yine oral yolla alınan bir antifungal kullanımı ile tedavi edilebilir. Genellikle kişilerin bağışıklık sisteminde meydana gelen zayıflamalar ve çökmeler ile intravenöz olarak bilinen damar içi ilaç kullanımı söz konusu olabilir. 

Bildirimi Zorunlu Hastalıklar Tedavi Edilmezse Ne Gibi Komplikasyonlara Yol Açar?

Bir toplumun sağlıklı olarak nitelendirilebilmesi için; öncelikle toplum içerisinde yaşayan bireylerin mevcut sağlık durumlarının korunması ve iyileştirme çalışmalarının (hastalıklardan korunma, erken tanı, tedavi) yapılması gereklidir. Fakat bulaşıcı nitelikteki hastalıklar; farklı formlar halinde sağlıklı olan kişilere bulaşıp bir anda bütün toplumu tehdit eder niteliğe bürünebilir.  Bazı durumlarda bildirimi zorunlu hastalıkların bildirilmemesine bağlı olarak, ortaya çıkmasından sonra tedbir alınması yetersiz olabilmekte ve bu durum da ciddi kayıplar ile sonuçlanabilmektedir.

Bildirimi zorunlu hastalıkların bildirilmemesi ve tedavi edilmemesi durumunda;

• Toplumun sosyal düzeninde bozulmalar
• Sağlık hizmetlerinde yetersizlik ve aksamalar
• Ölüm ve sekellerin meydana gelmesi
• Ekonomik nitelikte kayıplar
• Uluslararası alanda yayılım gibi sonuçlar ortaya çıkabilir. 

Bildirimi Zorunlu Hastalıklar için Hangi Doktora Gidilir?

Bildirimi zorunlu hastalıklar için herhangi bir sağlık kuruluşuna zaman ya da hekim ayırt etmeksizin ivedilik ile başvurulmalıdır. Hastalığın gidişatının ve niteliğinin belirlenmesinin ardından gerekli olan sağlık kuruluşuna hastanın sevk işleminin yapılması ve tedavi sürecinin başlatılması sağlanır.

Saha inceleme çalışmaları kapsamında ise;

İlgili sağlık kuruluşları tarafından bulaşıcı hastalıklara ait bildirimlerin yapılması sonrasında; özellikle hastalığın başka kişilere yayılmasının önlenebilmesi için saha inceleme çalışmaları kapsamında;

• Hastalığın kaynağının tespit edilmesi
• Meydana gelen vakanın incelenmesi
• Temaslı olan kişiler var ise belirlenerek takip edilmesi
• Hastalıkla ilgili koruma ve kontrol önlemlerinin alınması gereklidir. Gerekli görülür ise filyasyon çalışması yürütülebilir.  

Bu makaledeki yazılar bilgilendirme amaçlıdır. Eğer bir bildirimi zorunlu hastalık durumunuz söz konusu ise detaylı bilgi için hemen bir sağlık kuruluşuna başvurunuz!