Biyopsi

Biyopsi Nedir?

Biyopsi, mikroskop altında incelenebilmesi için küçük bir doku örneğinin alınmasını içeren tıbbi bir prosedürdür. Deri, karaciğer, rahim, böbrek, akciğer ve mide dahil olmak üzere vücudun hemen hemen her yapısından ve organından bir doku örneği alınabilir. Biyopsi terimi genellikle hem numuneyi alma eylemini, hem de doku örneğinin kendisini ifade etmek için kullanılan bir terimdir.

Biyopsi Çeşitleri

Biyopsi, bir dokunun hastalık açısından incelemesi için vücuttan çıkarılmasıdır. Vücudun herhangi bir noktasından doku örneklemesi yapılabilirken, farklı tekniklerle uygulanabilir. Bazı biyopsiler, biyopsi iğnesi ile az miktarda dokunun alınmasını içerirken, bazıları şüpheli olan yumruyu veya nodülü cerrahi olarak çıkarmayı içerir.

Çok farklı sağlık koşullarını tanımlanması için yapılabilecek farklı biyopsi türleri bulunmaktadır. Bu biyopsi çeşitleri şu şekilde sıralanabilir; 

Açık Cerrahi Biyopsi

Açık biyopsi, tümörü açığa çıkarmak, bir doku örneğinin kesilmesine veya kazınmasına olanak sağlamak için ciltte bir kesi yapılarak uygulanan yöntemdir. Bu işlemde laboratuvar bulgularına bağlı olarak daha fazla ameliyat yapılması gerekebilir. Bu biyopsi çeşidi iki teknikle yapılır;

• İnsizyonel biyopsi: İnsizyonel biyopsi sırasında, doktor küçük bir cilt alanını çıkarmak için bir neşter kullanır. Biyopsi bölgesini kapatmak için dikiş yapılması gerekip gerekmediği, çıkarılan deri miktarına bağlıdır. 
• Eksizyonel biyopsi: Eksizyonel biyopsi, deride bir kesi yapılarak tüm tümörün çıkarıldığı biyopsi türüdür. Tümörün konumuna (yerine) bağlı olarak, lokal veya genel anestezi gerekebilir. Eksizyonel biyopsiler genellikle melanom gibi deri kanserleri için yapılmaktadır.

İğneli Biyopsi

İğneli biyopsi daha az cerrahi işlem gerektiren bir biyopsi türüdür. Tümör bölgesinden ince bir iğne yardımı ile doku örnekleme alınır. Cildi uyuşturmak için biyopsi öncesinde lokal anestezi uygulayabilirken, bu tip biyopsi genellikle tiroid ve meme tümörleri için uygulanmaktadır. Bu biyopsi çeşidi iki teknikle yapılır;

• İnce iğne aspirasyonu:  İnce iğne veya diğer ismiyle perkütan biyopsisinde, dokudan küçük içi boş ince bir iğne ile örnekleme alınır. Tiroid bezi ve prostat bezinin biyopsisinde yoğun olarak kullanılan bir tekniktir.
• Kalın iğne biyopsi: Tru cut biyopsisi olarak bilinen bu teknikte kitlenin içinden silindirik doku örnekleri alınmaktadır.

Fırça Biyopsisi

Mikroskobik inceleme için hücre ve doku alınmak üzere lezyon yüzeyinin bir fırça ile aşındırılmasıyla elde edilen endoskopik (ucunda kamera bulunan endoskop denilen araçla) olarak yapılan bir biyopsi tekniğidir. 

Koryonik Villus Biyopsi

Koryon villus biyopsisi (CVS), hamilelik sırasında doğum kusurlarını, genetik hastalıkları ve diğer sorunları tespit etmek için kullanılan doğum öncesi bir biyopsi tekniğidir. Test sırasında, plasentadan küçük bir hücre örneği (koryon villus adı verilir) alınır.

Koni Biyopsi

Koni biyopsisi, serviksten (rahmin vajinaya bağlandığı boğaz benzeri yapı) koni şeklindeki bir doku parçasını çıkarmak için yapılan küçük bir işlemdir. Genellikle rahim ağzı kanserinin neden olabileceği semptomları olanlarda uygulanır.

Endoskopik Biyopsi

Bu tür biyopsi, bir fiberoptik endoskop (görüntüleme için ucunda yakın odaklama teleskopu olan uzun, ince bir tüp) aracılığıyla ağız gibi doğal bir vücut açıklığından (ya da rektum) veya küçük bir kesiden yapılmaktadır. 

Sentinel Lenf Düğümü Biyopsisi

Sentinel lenf düğümünün (kanserin yayılma olasılığı yüksek olan ilk lenf düğümü) çıkarılması için yapılan biyopsi tekniğidir. Lenfatik haritalama adı verilen bir işlemle ameliyattan önce tümörün yakınına radyoaktif bir izleyici veya mavi boya enjekte edilerek biyopsi yapılır.

Shave Biyopsi (tıraş biyopsisi)

Tıraş biyopsisi, deri katmanlarından ya da yüzeyde bulunan hücrelerden örnekleme yapılmak için kullanılan bir cilt biyopsisi türüdür.   Cildin en üst tabakasından doku örneği alınması için jilet benzeri bir aletle kazıma işlemi yapılarak doku alınır.

Stereotaktik Biyopsi

Stereotaksik biyopsi uygulanırken stereotaktik denilen üç boyutlu koordinatlama tekniği kullanılır. Genellikle beyin ve meme dokusunda örnekleme yapmak için kullanılır.

Tel Lokalizasyonlu (stereotaktik) Biyopsi

Tel yerleştirme biyopsisi de denen bu teknikte mamografi veya ultrasonografi eşliğinde anormal yapının tam yerini işaretlemek için ince bir tel kullanılır ve bu telle örnekleme yapılmak istenen doku çıkartılır.

Sternal Biyopsi

Kemik İliği biyopsisi olarak bilinen sternal biyopsi, kalça kemiği veya göğüs kemiğine bir iğne sokularak kemik iliği, kan ve küçük bir kemik parçasının çıkarılmasını içerir. Bu biyopsi çeşidinde ya iliak krest kalça kemiğinden (alt sırt bölgesindeki pelvisin her iki tarafındaki kemik alanı) ya da sternumdan (göğüs kemiği) örnek alınır.

Kesi Biyopsisi

Kesi biyopsisi ile tümörün sadece küçük bir kısmı çıkarılır. Yine tümörün bulunduğu bölgeye göre lokal veya genel anestezi uygulanabilirken, bazı yumuşak doku tümörleri için insizyonel biyopsi yapılması gerekebilir.

Çekirdek İğne Biyopsi

Bu biyopsi tekniğinde, tümörden küçük doku parçaları almak için büyük bir iğne kullanılır. Çekirdek biyopsisi için kullanılan iğne, ince iğne aspirasyonu için kullanılan iğneden daha büyüktür. İşlem genellikle lokal anestezi altında yapılır.

Punch Biyopsi

Punch biyopsileri, hedeflenen dokudan silindirik yapıya daha derin bir örnek almak için, özel bir alet kullanılarak yapılır.  Bu işlemde lokal anesteziden sonra kullanılan alet, deri yüzeyinde, dermis, epidermis ve subkutan (yağ) en yüzeysel kısımları dahil olmak üzere tüm katmanları kesene kadar döndürülmektedir.

Sıvı Biyopsi

Sıvı biyopsi minimal invaziv (az cerrahi) prosedürdür ve kan örneğini kanser açısından kontrol etmek için uygulanır. Sıvı biyopsi sırasında alınan kan örneği bazı tekniklerle analiz edilir. Bir doku biyopsisine kıyasla, daha az risk taşıyan bir tekniktir ve birden fazla kez kolayca gerçekleştirebilir. Ayrıca doktorların bir tümörün ilerlemesini kontrol etmesi ve bir tedavinin ne kadar etkili olduğunu görmesi için etkilidir. Bu biyopsi türü nispeten yeni bir biyopsi türüdür.

Vakum Destekli Biyopsi

Bu tür biyopsi, özel olarak tasarlanmış bir iğneyle doku örneği almak için bir emme cihazı kullanır. Bu yöntemle aynı biyopsi bölgesinden birden fazla veya büyük numune alınabilir. Vakum destekli biyopsi bazen görüntü rehberliğinde gerçekleştirilir.

Biyopsi Neden Yapılır?

Çoğunlukla bir dokuda hastalık olup olmadığını belirlemek için biyopsi yapılmaktadır. Birçok tetkik yapıldığı halde hastalık tanısı koyulamıyorsa biyopsi yapılması gerekebilir.  Tanı koyulması için biyopsi yapılan sağlık koşullarından bazıları şunlardır;

• Kanser
• Ağız içi yaraları
• Sert şişlikler
• Sistemik hastalıkları
• Enfeksiyon hastalıkları
• Tanı koyulamayan hastalıklar
• Hormon bozuklukları
• Organ nakli sonrası organın ret koşulları
• Ülseratif kolit ve Crohn hastalığı teşhisi
• Akciğerin sertleşmesine neden olan hastalıklar

Biyopsiler vücudun birçok bölgesinde ve pek çok nedenle yapılabilen bir prosedürdür.  Biyopsinin yaygın olarak uygulandığı teknikler ve uygulama alanları şu şekildedir:

• Karın biyopsi: Karında görülen anormal bir yapının kanserli ya da iyi huylu bir kitle olup olmadığının teşhis etmek için yapılmaktadır.  Topak veya yumru benzeri anormallikler karın bölgesinin iç kısımlarındaki yağlarda görülebilir. Ultrason rehberliğinde bu anormal yapıdan, doku örneği alınma işlemdir.
• Kemik biyopsi: Kemik enfeksiyonu ya da kanseri gibi sağlık koşullarının teşhisi için uygulanır. Bu tip biyopsi perkütan olarak  yani deri yoluyla yapılırken, cerrahi veya iğne ile yapılması tercih edilebilir.
• Kemik iliği biyopsi: Kan kanseri olan lösemi teşhisi için uygulanmaktadır. İğne ile küçük bir kemik iliği ve kemik örneklemesi yapılırken, bazı durumlarda yalnızca kemik iliği çıkartılması tercih edilebilir.
• Meme biyopsi: Memede anormal bir oluşumun kanserli veya kansersiz olup olmadığının tespiti için uygulanır. Birkaç teknikle bu işlem gerçekleştirilebilirken, memede biyopsi sonrası ağrı oluşabilir.
• Endometrial biyopsi: Endometrial biyopsi rahim içine yerleştirilen bir tüp kullanılarak endometriyal (uterus astarı) doku örneğinin elde edildiği bir prosedürdür. Doku örneği, kanser veya diğer anormal hücrelerin varlığının belirlenmesi için analiz edilir. Endometriyal veya endometrium biyopsi prosedürü aynı zamanda rahim biyopsi olarak bilinir. 
• Böbrek biyopsi: Böbrekte iltihap, yetmezlik ya anormal oluşum olduğunda durumun tespiti için yapılmaktadır. Ayrıca böbrek naklinde, red belirtileri olup olmadığının gözlenmesinde kullanılabilir.  Böbrek biyopsileri, ultrason rehberliğinde böbrek dokusundan iğne ile örnekleme alınarak yapılmaktadır. 
• Karaciğer biyopsi: Karaciğer biyopsisi, cerrahi veya iğne ile karaciğer dokusunun örneklemesinin yapılmasıdır. Karaciğer biyopsileri çoğunlukla karaciğerde anormal oluşumlar (tümör gibi) varsa ya da siroz gibi sağlık koşullarının aşamalarını izlemek için uygulanır. 
• Lenf düğümü biyopsi: Lenf düğümü biyopsisi, bir lenf düğümünün tamamının veya bir kısmının çıkarılmasıdır.  İnsizyonel (kesi) biyopsi sırasında bir lenf düğümünün yalnızca bir kısmı çıkarılırken, bazı durumlarda lenf düğümünün tamamı da çıkarılması gerekebilir. 
• Deri biyopsi: Deri biyopsileri, melanom olup olmadığını belirlemek için mikroskop altında incelenmek üzere bir deri örneğinin çıkarılmasını içerir. Genellikle bu biyopsi türü lokal anestezi altında yapılır.  
• Prostat biyopsi: Prostat biyopsisi, iğne ile prostat dokusundan örnekleme alınması işlemidir. Günümüzde birçok teknolojik tanı tekniği gelişse de prostat kanseri teşhisinde hala biyopsi yapılmaktadır.  
• Tiroid biyopsi: Tiroid bezindeki nodülün nedenini bulmak için yapılan işlemdir. Bu tür biyopsi tipik olarak ultrason rehberliğinde bir iğne kullanılarak gerçekleştirilir. 
• Kardiyak biyopsi: Kalp biyopsisi şu anda kalp naklinden sonra reddini teşhis etmenin tek güvenilir yoludur. Ameliyattan sonra düzenli aralıklarla, ara sıra ret şüphesinin olduğu zamanlarda ve anti-ret tedavisinin yeterliliğini değerlendirmek için yapılır.  
• Akciğer biyopsi: Akciğerde görüntüleme teknikleri ile anormallik saptandığında tam teşhis için akciğer biyopsi yapılmaktadır. Biyopsi yapılacak bölgeye ulaşmak için hastanın ağzından bronkoskop adı verilen bir aletle hava yolu içerisinden akciğere ulaşılır ve doku örneklemesi alınır. 
• Kas biyopsi: Kas kusurları, enfeksiyonları, bağ doku sorunları ve kan damarı rahatsızlıkları teşhisinde uygulanmaktadır. Bu tür biyopsi, cerrahi ya da iğne ile farklı şekillerde uygulanabilmektedir.
• Sinir biyopsi: Küçük sinir hasarını, sinir dejenerasyonunu, yıkımını ve iltihaplı sinir gibi farklı sinir koşullarının tespiti için uygulanmaktadır. Ve genellikle cerrahi olarak yapılan bir biyopsi türüdür. 
• Mide biyopsi: Tanısal endoskopide mide mukozasından biyopsi örneklemesi, başka yollarla elde edilemeyen bilgiler sağlar. Antrum biyopsi de denilen mide biyopsisi yapılması için en yaygın neden, hastanın Helicobacter pylori ile enfekte olup olmadığını ve midenin gastritik olup olmadığının bilinmesi amacıyla yapılmasıdır. 
• Kolposkopik biyopsi: Kolposkopi rahim ağzını, vajinayı ve vulvayı hastalık belirtileri açısından yakından incelemeye yönelik yapılan bir araçtır. Bu araç eşliğinde yapılan biyopsi türüne servikal biyopsi veya serviks biyopsi de denmektedir.
• Guatr biyopsi:  Boğazın içindeki guatr bölgesindeki dokudan örnekleme yapılmasıdır.  Bu işlemde guatrın içindeki sıvı veya dokudan bir örnek iğne yoluyla alınır. Bu boğazdan biyopsi işlemi sırasında alınan sıvı analiz ettirilir.
• Testis biyopsisi:  Erkek kısırlığının altında yatan nedenleri belirlemek için yapılır. Testislerdeki bir yumrunun kanserli ya da kansersiz olduğunu tespit etmek için uygulanmaktadır. 

Bunlar yanında mesane, boyun, paratiroid bezleri vb. Dahil hemen hemen her organda biyopsi yapılabilmektedir.

Biyopsi Nasıl Yapılır?

Her ne kadar pratik ve risksiz bir işlem olarak değerlendirilse de biyopsi olma düşüncesi kişilerde endişe ve kaygı verici bir durum olabilir. Bu prosedür hakkında bilgi sahibi olunması bu duygu durum bozukluğunun giderilmesinde yardımcı olur.

İşlem Öncesinde

Çoğu iğne biyopsisi genellikle ayakta tedavi prosedürü ile yapılırken minimum düzeyde hazırlık yapılması gerekir. Doku alınacak organa ve koşullara göre belirlenecek teknikle, yapılan biyopsi işlemi için gereken hazırlıklar şu şekildedir;

• İşlem öncesi 6 saat bir şey yenilip içilmemelidir.
• Kan sulandırıcı gibi ilaçların alımı kesilmeli, bunun yanında insülin alınmasını gerektiren bir sağlık koşulu varsa insüline ara verilmelidir.
• Bitkisel takviye ve vitamin alımı varsa kesilmelidir.
• Kişinin kanama bozukluğu veya anestezik maddelere karşı alerjik reaksiyon öyküsü varsa belirlenmelidir.
• Kadınlarda hamilelik veya hamile olma ihtimali varsa belirtilmelidir.
• Görüntüleme cihazlarından etkilenebilecek kalp pili ve implantların varsa çıkarılması,
• Kan ve idrar gibi testlerinin yapılması,
• Kişilerin ateş, kalp atım sayısı, solunum sayısı ve tansiyon gibi yaşamsal değerlerin kontrolü,
• Biyopsi tekniğinin durumuna göre (BT), floroskopi, ultrason veya MRI görüntüleme testlerinin yapılması,
• Tüm bu kontroller sağlandıktan sonra lokal anestezi yapılması.

İşlem Sırasında 

Biyopsi tekniğine göre değişebilecek genel işlem basamakları şu şekildedir;

• Biyopsi türüne göre değişiklikler olsa da hasta, genelde ameliyat koltuğuna, doku alınacak bölge üstte kalacak şekilde yatırılır. 
• Biyopsi şayet içerideki bir organa yönelik ciltten girilerek yapılacaksa, işlem yapılacak yerin cilt yüzeyi dezenfektanla temizlenir.
• İşlem anında ağrı ve sızıyı önlemek için antiseptik krem ya da ilaç uygulanır.
• İğnenin gireceği yere mini bir kesi yapılır.
• İşlemin türüne göre ultrason gibi görüntüleme eşliğinde biyopsi iğnesinin hangi açıdan gireceği belirlenerek biyopsi iğnesi doku alınacak bölgeye batırılır.
• Dokunun alımından sonra iğne çıkarılır ve alana bandaj yerleştirilir.

İşlemin türüne göre 15-30 dakika arası sürecek biyopsi işleminden sonra hasta genelde taburcu edilir. Ancak bazı biyopsi türlerinde biyopsi süresi 1 saate kadar uzayabilirken, hastanın daha uzun süre izlenmesi veya hastanede yatması gerekebilir.

Biyopsi Sonrası Yan Etkiler

Biyopsi sonrası yan etkiler oldukça nadirdir, ancak her tıbbi işlemde olduğu gibi bazı yan etkiler görülebilir. Biyopsi sonrası yan etkiler şu şekilde sıralanabilir;

• Anestezi maddesine ters reaksiyon
• Ateş 
• Kesi yerinde acı ve ağrı 
• Kesi alanında morarma
• Kanama

Biyopsi Riskleri

Günümüz tıp teknolojileri sayesinde biyopsi anında risk ve komplikasyon yaşanma oranı oldukça düşüktür. Ancak biyopsi de her tıbbi prosedür gibi kendine has riskler içerebilir. Bu riskler ve biyopsinin zararları şu şekilde sıralanabilir;

• Biyopsi yerinde kanama 
• Enfeksiyon
• Kanama
• Yanlış teşhis
• Ek tetkik yapılma ihtiyacı
• Kızarıklık ve akıntı
• İşlem yapılan alanda doku hasarı 
• Çok nadir de olsa ölüm riski 

Biyopsi Sonrası İyileşme ve Bakım 

Yapılan biyopsi türüne göre işlem sonrası iyileşme prosedürü değişebilir. İnvaviz olmayan (cerrahisiz) veya az cerrahi gerektiren biyopsi sonrası kesi yerine bandaj takılarak, hasta rutin hayatına dönebilir. Bunun yanında daha invaziv prosedürler daha uzun bir iyileşme süresi gerektirebilir. Biyopsi sonrası dikkat edilmesi gerekenler şu şekilde sıralanabilir;

• Tru cut biyopsi yaptıranlar kişilerin işlem sonrası izleme süresi birkaç saat gibi daha uzun sürebilir.
• Cerrahi biyopsi yapılan alana konulan bandaj genelde bir iki gün sonra çıkartılır.
• Biyopsi yapılan alanda bir iki gün ağrı ve acı hissedilebilirken, bu ağrılar genelde zamanla azalır ve geçicidir. Ancak ağrı ve acı azalmıyorsa, aksine gittikçe şiddetleniyorsa müdahale edilmesi gerekebilir.
• İşlem sonrası birkaç gün sonra duş alınabilirken duş suyu ılık olmalıdır.
• Memeden biyopsi yaptıranlar da kesi alanının mikrop kapmaması için yüzme havuzu, sauna, hamam gibi alanları birkaç gün kullanmaktan kaçınılmalıdır.
• Birkaç gün ağır egzersiz ve aktivitelerden kaçınılmalıdır. Bu süre biyopsi tekniğine göre daha uzun olabilir.

Biyopsi Sonuçları

Biyopsi sonucu durumun ne kadar acil olduğuna ve biyopsi yapılan yerin yoğunluğuna göre değişebilmektedir. Sonuçlar genellikle birkaç gün içinde alınabilirken, daha karmaşık analiz gerektiren biyopsilerde 7-10 gün arası sürebilir. Sonuçların alınma süresini kesin olarak söylemek zordur, çünkü numunenin ilk incelemesinden sonra daha fazla analiz yapılması gerekebilir.

Biyopsi sonuçları değerlendirilirken, yapılma amacına göre hangi hastalığın teşhisi için kullanılacaksa, o konu uzmanı tarafından değerlendirme yapılır. Sonuçları değerlendirebilen uzmanlar şunlardır;

• Cerrah 
• Radyolog (tanı testlerini yorumlayan uzman)
• Onkolog (kanser hastalıkları uzmanı)
• Gastrolog (sindirim sistemi hastalıkları uzmanı)
• Patolog (hastalık bilimi uzmanı)
• Sitolog (Yaş ve hücre bilimi uzmanı)
• Dermatolog (cilt hastalıkları uzmanı)
• Jinekolog (kadın hastalıkları uzmanı)

Bir biyopsi bazen sonuçsuz kalabilir ve bu biyopsinin kesin bir sonuç vermediği anlamına gelmektedir. Bu durumda, biyopsinin tekrarlanması gerekebilir veya tanının doğrulanması için başka testler yapılma ihtiyacı olabilir. Ayrıca biyopsi sonucu negatif olduğunda örnekleme yapılan dokuda şüphelenilen hastalığın veya kanserin olmadığı anlamına gelir.