Böbrek Ameliyatı Nedir?

Böbrekler, karın bölgesinde bulunan, kandaki suyu ve atık maddeleri temizlemesi yanında belirli hormonları üreten iki küçük fasulye şeklindeki organlardır. Bu organlarda, gelişen enfeksiyon veya kanser gibi hastalıklardan dolayı tedaviler faydasız olduğu durumlarda ameliyat yapılması gerekebilir. İşte böbrek ameliyatı yani nefrektomi, böbreğin tamamını veya bir kısmını çıkarılması için uygulanan cerrahi bir işlemdir.

Böbrek Ameliyatı Türleri

Böbrekle ilgili tedavi edilmesi gereken pek çok hastalık olduğu gibi, birçok farklı böbrek cerrahisi türü de bulunmaktadır. Yaygın olarak kullanılan böbrek ameliyatlarından bazıları şunlardır:

Radikal (Tam) Nefrektomi

Nefrektomi, böbreğin cerrahi olarak çıkarılmasıdır. Radikal nefrektomi, tüm böbreğin, çevredeki lenf düğümlerinin ve böbrek üstü bezinin çıkarılmasıdır ve genellikle böbrek kanserinin tedavisinde ilk adım olarak gerçekleştirilir. 

Kısmi(Parsiyel) Nefrektomi 

Kısmi nefrektomi veya nefron koruyucu cerrahi (NKC) ile sadece tümör ve tümörü hemen çevreleyen doku çıkarılır. Bu tür böbrek cerrahisi, genellikle belirli böbrek kanserlerinde ilk adım olarak ve böbrek fonksiyonunu sürdürmenin önemli olduğu durumlarda yapılır.

Böbrek Kanseri Ameliyatı

Tümörün boyutu ve yeri gibi faktörlere göre durumu değerlendirilerek kanserli dokunun böbrekten çıkarılması için yapılan böbrek cerrahidir. Bu işlem duruma bağlı olarak, açık böbrek ameliyatı, laparoskopik böbrek ameliyatı veya minimal invaziv (cerrahi) bir teknik kullanılarak yapılabilir.

Böbrek Nakli Ameliyatı

Böbrek nakli ameliyatı, son dönem böbrek hastalığı olan bir hastanın vücuduna, böbrek fonksiyonlarını yerine getirmesi için sağlam bir böbreğin transferi işlemidir.

Böbrek Taşı Ameliyatı

Böbrek taşlarını çıkarmak için yaygın olarak dört tür ameliyat prosedürü vardır. Bu prosedürler;

• Ekstrakorporeal şok dalgası litotripsi (ESWL veya litotripsi): Litotripsi, böbrek, mesane veya üreterdeki (böbreklerden mesaneye idrarı taşıyan tüp) taşları kırmak için şok (ses) dalgaları kullanan bir işlemdir.
• Perkütan nefrolitotomi/nefrolitotripsi (tünel cerrahisi): Perkütan nefrolitotomi ve nefrolitotripsi böbrek taşlarını çıkarmak için kullanılır. Her iki prosedürde de arkadaki küçük bir kesiden böbreğe erişilirken delikten bir nefroskop (minyatür bir fiberoptik kamera) ve diğer küçük aletleri geçirilerek işlem yapılır.
• Üreteroskopi(URS) ile taş çıkarma: Bu prosedürde, üreter sistemdeki taşlar şok dalgası üreten bir ekipman kullanılarak parçalanır veya kafes benzeri bir cihaz kullanılarak çıkarılır.
• Açık Cerrahi: Bu işlemde enfekte olan bölge kesilerek açılır ve böbrek taşları tamamen çıkarılır.

Böbrek Kisti Ameliyatı

Böbrek kisti, böbreklerden birinde veya her ikisinde gelişen sıvı dolu bir kesedir. Bu keseler ciddi bir durumla ilişkili olabilirlerken çoğu durumda zararsızdırlar ve basit böbrek kistleri olarak adlandırılırlar. Cerrahi olarak çıkarılması gereken durumlarda kullanılan bazı yaklaşımlar vardır, bu yaklaşımlar şu şekildedir;

• Perkütan Aspirasyon: Cilt üzerinden bir iğne ile girilerek ultrason eşliğinde kistin boşaltılmasıdır. Ayrıca kistin içerisine birtakım sklerozan maddeler enjekte edilerek tekrar kist oluşumu önlenmeye çalışılır. Perkütan aspirasyon  minimal invaziv bir işlemdir.
• Laparoskopik cerrahi ile kistin çıkarılması: Genellikle birden fazla veya büyük bir kist olduğunda uygulanan bir işlemdir. Laparoskopik cerrahide cilt üzerine birkaç küçük kesi yapılıp özel aletler ve kamera yardımı ile kistin alınması işlemidir.

Bu böbrek ameliyatı çeşitleri uygulanırken hastanın durumuna ve ihtiyacına göre farklı teknikler seçilerek uygulanabilir. Kullanılan teknikler şu şekildedir;

• Laparoskopik böbrek ameliyatı: Bu minimal invaziv (cerrahi) prosedürde, karında birkaç küçük kesi yapılarak, kamera ve küçük cerrahi aletlerle donatılmış değnek benzeri cihazları kullanılarak işlem yapılır. Bu işlem halk arasında kapalı böbrek ameliyatı olarak bilinmektedir ve kapalı böbrek ameliyatı sonrası iyileşme kesi alanı daha az olduğu için daha hızlıdır.
• Robotik böbrek ameliyatı: Laparoskopik cerrahinin bir çeşidi olan bu işlemde robotik bir sistem kullanılarak işlem yapılır. 
• Açık böbrek ameliyatı: Açık nefrektomide yanda veya karında bir kesi (kesi) yapılarak işlem yapılırken, geleneksel böbrek ameliyatı olarak bilinir.

Böbrek Ameliyatı Hangi Durumlarda Yapılır?

Börek ameliyatının yapılmasının birçok farklı nedeni olabilirken, en yaygın nedeni, böbrekten bir tümörün çıkarılmasıdır ve bu tümörler genellikle kanserlidir. Ancak bazı durumlarda iyi huylu(bening) tümörlerinde çıkarılması gerekebilir. Böbrek ameliyatı yapılmasının gerektiren diğer nedenler şu şekilde sıralanabilir;

Böbrek Kanseri

Böbrek kanseri olarak da adlandırılan kanser türünde, böbrek hücrelerinde kanserli dokuların bulunmasıdır. Bu hastalıktan mustarip olan kişiler için tek çare böbrek ameliyatı yapılmasıdır, çünkü cerrahi uygulanmadan böbrek kanserinden kurtulma şansı çok düşüktür.  

Kronik Böbrek Hastalıkları ve Fonksiyon Bozukluğu

Kronik böbrek hastalığının nedeni, böbreklere zarar veren ve vücudun toksinlerden arınma yeteneklerini azaltan durumların oluşmasıdır. Eğer böbrek hastalığı kötüleşir, vücudun atık kandaki yüksek seviyelere çıkarsa kişi hastalanırsa böbrek ameliyatı yapılması gerekebilir.

Böbrek Taşlarının Çıkarılması

Böbrek taşı, idrarda bulunan kalsiyum ve ürik asitten oluşan tuz ve minerallerden oluşan sert bir kütledir. Bu sert kitle böbrekte kalabilir veya kişinin idrar yolundan üretere doğru hareket edebilirken böbrek fonksiyonlarını bozabilir. Farklı tekniklerle çıkarılamadığı durumlarda böbrek ameliyatı yapılması gerekebilir.

Böbrek Enfeksiyonu(iltihabı)

Böbrekler, idrarı üreten ve onu vücuttan atan idrar yolunun bir parçasıdır. İdrar yolu böbreklerden, mesane, üreter ve üretradan oluşmaktadır. Bu parçalardan herhangi biri bakteriye maruz kalırsa, idrar yolu enfeksiyonuna (İYE) neden olabilir. İlaçla veya farklı tedavilerle iyileştirilemediği veya yapısal bozukluk durumlarında böbrek ameliyatı yapılması gerekebilir.

Böbrek Hipertansiyonu

Renal hipertansiyon olarak da bilinen renal hipertansiyon, böbrek hastalığının neden olabileceği yüksek kan basıncıdır. Böbrek hipertansiyonu, böbreklere kan sağlayan arterler daraldığında da ortaya çıkar. Bu durumda bir veya iki böbreğin arterleri daralabilirken, bu duruma böbrek ameliyatı ile müdahale edilebilir. Uygulanan tedavi yöntemlerinden biri de Renal Denervasyon ameliyatıdır.. Renal Denervasyon yöntemi ile hastalarda tansiyon kontrolünün sağlanabildiği çalışmalarla kanıtlanmıştır.

Travmatik Böbrek Hasarı

Böbrek bir darbeye maruz kaldığında yaralanmalar meydana gelebilirken cerrahi işlemle müdahale edilmesi veya böbreğin alınması gerekebilir.  Böbrek yaralanması iki şekilde meydana gelebilir;

• Künt travma, cilde zarar vermeyen bir nesnenin çarpmasından kaynaklanabilecek zarar verici bir durumdur.
• Penetran travma, cildi delerek vücuda giren bir nesnenin neden olabileceği zarar verici bir durumdur.

Böbrek Bağışı

Böbrek bağışı olması durumunda hem alıcıya hem de vericiye böbrek ameliyatı yapılması gerekir.

Böbrek Ameliyatı Nasıl Yapılır?

Farklı pek çok böbrek sorununun tedavisi için uygulanan böbrek ameliyatları farklı tür ve tekniklerle uygulanabilir. Geleneksel böbrek ameliyatı olarak bilinen açık böbrek ameliyatı öncesi yapılması gereken hazırlıklar vardır. Bu hazırlık aşaması şu şekildedir;

Öncesinde

• Böbrek ameliyatı öncesi, yapılması gereken görüntüleme, idrar ve kan testleri tamamlanır. (Böbrek karaciğer testleri, HIV, hepatit, kan vb. testler)
• Kan sulandırıcı benzeri ilaç ve takviyelere ara verilir,
• Kanama bozukluğu, alerji ve kronik hastalık öyküsü varsa belirlenir.
• İşlemden önce en az 6 saat yeme içme kesilir.
• Sigara ve alkol kullanılıyorsa ameliyattan birkaç hafta önce bırakılır.
• Takı ve implant benzeri metal aksesuarlar çıkartılır.
• Kesi alanı sterilize edilir.
• Damar yolu açılır.
• Sonda takılır.
• Lavman yapılır.
• Solunum destek cihazı takılır.
• Nabız, ateş gibi hayati değerler kontrol edildikten sonra genel anestezi uygulanır.

Sırasında 

Genel anestezi altında yapılan açık böbrek ameliyatı 2-4 saat arası sürmektedir. Karmaşık bir ameliyat olarak tanımlanan böbrek ameliyatında hangi tür ve tekniğin kullanıldığı ve işlemin içeriği de sürenin belirlenmesi açısından önemlidir. Açık böbrek ameliyatı şu işlem adımları ile gerçekleştirilmektedir;

• Genel anestezi altında olan hasta ameliyat koltuğuna yan yatırılır. (Bazı durumlarda sırt üstü)
• Kaburgaların hemen altından 25-30 cm civarı bir kesi yapılır.
• Kas, yağ ve doku kesilerek böbrek görünür hale getirilir. (Bazı durumlarda bu işlemin yapılabilmesi için bir kaburga kemiğinin çıkarılması gerekebilir.)
• Böbrekten mesaneye (üreter) idrarı taşıyan tüp ve böbrekten çıkan kan damarları kesilir ve daha sonra böbrek çıkarılır. Bazen böbreğin sadece bir kısmı alınabilirken (parsiyel nefrektomi) bazı durumlarda böbrek tamamen alınabilir. 
• Böbrek ameliyatı sonrası takılan stent gibi ek bir prosedür gerektirmiyorsa kesi dikiş ve zımbalarla kapatılır.
• Pansuman yapılarak hasta izleme odasına alınır.

Açık böbrek ameliyatı sonrası hastanede 1-2 gün kalınması gerekebilirken genellikle 3-4 gün sonunda taburcu olunur. Bu süre hastanın durumuna ve ameliyatın karmaşıklığına göre değişebilmektedir.

Böbrek Ameliyatı Sonrası Oluşabilecek Etkiler

Böbrek ameliyatı genellikle güvenli bir işlem olmasının yanında karmaşık bir prosedür olarak da tanımlanmaktadır. Dolayısıyla bazı yan etkiler görülebilirken, bu yan etkiler şu şekilde sıralanabilir;  

• Ateş
• Anestezi ilacına ters reaksiyon, alerji
• Kesi yerinde kanama
• Kesi alanında kızarıklık, akıntı ve şişlik
• Kusma ve mide bulantısı
• Ağrı ve acı

Böbrek Ameliyatı Riskleri 

Böbrek ameliyatın da yapılacak işlemin içeriği, prosedürü basit veya karmaşık hale getirebilir. Mesela işlem sırasında tümörün alınması, bir yapısal bozukluğun düzeltilmesi, taş alınması, kısmi veya böbreğin tamamının alınması gibi farklı işlemler yapılabileceği için, işlem süreleri ve kullanılan teknikler farklıdır. Ayrıca tümörlü alanda kanserli dokuyu küçültmek için işlemde yapılabilir. Böbrek ameliyatı sonrası yaşanacak riskler ameliyatın tekniğine, gerçekleştirilecek işleme ve hastanın durumuna göre değişebilmektedir.

Böbrek ameliyatı riskleri veya komplikasyonlar şu şekilde sıralanabilir;

• Omuz ağrısı
• Çevre doku ve yapılarda hasar
• Kalan böbrek fonksiyon bozukluğundan dolayı diyaliz ihtiyacının doğması 
• Böbrek ameliyatı sonrası ağrı ve acı hissi
• Karın içi doku yapışıklığı 
• İşlem sonrası kesi yerinde apse, 
• Bağırsak yaralanması, bağırsak hareketlerinde yavaşlama veya durma
• Yara yerinde geç iyileşme
• Kanser sebebi ile yapılan bir ameliyat ise nüksetme
• İşlemin yetersiz olması ve tekrarlanması ihtiyacı
• Akciğerde sönme ve bazı dokularda çökme 
• Böbrek ameliyatı sonrası şişlik
• Kan pıhtısı atması
• Nefes darlığı
• Karında fıtık oluşumu
• Enfeksiyon 
• Hipertansiyon
• Nadiren de olsa her cerrahi işlem gibi böbrek ameliyatında ölüm riski bulunmaktadır. 

Böbrek Ameliyatı Sonrası İyileşme ve Bakım

Böbrek ameliyatı sonrası iyileşme süresi yapılan işlemin içeriğine, kullanılan tekniğe, hastanın durumuna ve gelişen komplikasyonlara göre değişmektedir. İyileşme sürecinin hızlı ilerlemesi için dikkat edilmesi gerekenlere harfiyen uyulması şarttır. Böbrek ameliyatı sonrası yapılması gerekenler şu şekilde sıralanabilir;

• İşlem sonrası bir iki gün kanlı idrar gelebilir, idrardaki kan yoğunluğu takip edilmelidir.
• Enfeksiyon riskini önlemek için doktor önerdiyse antibiyotik alınmalıdır.
• Böbrek ameliyatı sonrası duruma göre kateter takılabilir, genellikle hastaneden çıkmadan önce çıkarılır. (24-48 saat) 
• Böbrek ameliyatı sonrası ağrıların yönetilmesi için önerilen ağrı kesiciler kullanılmalıdır
• Böbrek ameliyatı sonrası beslenme öncelikle sıvı ve yumuşak besinlerle yapılmalıdır, sonrasında bol lifli besinler tüketilmelidir. Ayrıca tuz alımı azaltılmalı ve enerji veren besinler almaya dikkat edilmelidir, bu iyileşme sürecini hızlandıracaktır.
• Sigara ve alkol kullanılmamalıdır.
• İşlem sonrası böbrek dokusu veya kalan böbrekte fonksiyon kaybı yaşanabileceğinden ilk dönemler diyaliz ihtiyacı olabileceğinden, gerektiğinde diyalize girilmelidir.
• Günlük olarak en az 2 litre su tüketmeye dikkat edilmelidir.
• Böbrek ameliyatı sonrası iyileşme döneminde ideal kilo korunmalı ve önerilen egzersizler yapılmalıdır.
• Kan pıhtısı atma riskine karşı gerekirse varis çorabı giyilmeli ve yürüme egzersizleri yapılmalıdır.
• Açık böbrek ameliyatı sonrası 5-6 haftaya kadar ağır kaldırmamaya dikkat edilmelidir. 
• İşlemden sonra ilk haftalar araç kullanılmamalıdır. (Kişinin durumuna göre 2-3 hafta sonra araç kullanılabilir.)
• Kesi alanı tam iyileşinceye kadar sauna, havuz gibi alanlar kullanılmamalıdır.
• Enfeksiyon riskinin yüksek olduğu kalabalık alanlara girmekten ilk dört hafta kaçınılmalıdır.
• Belirtilen dönemlerde rutin kontrollere gidilmelidir. (İşlem sonra ilk ay 15 günde bir kontrole gidilirken, sonraki kontroller genellikle 3-6 ay ve 1 yıl şeklindedir.)
• İşlemden sonra böbrek fonksiyonları dikkatle izlenmeli ve takibi yapılmalıdır..

Böbrek ameliyatı sonrası çoğu kişi yalnızca bir böbrekle veya fonksiyonlarını yitirmiş böbrekler ile hayatına devam etmek zorunda kalmaktadır. Bu yüzden böbrek fonksiyonuyla ilgili bazı faktörlerinizlemesi çok önemlidir. Dikkat edilmesi faktörler kısaca şu şekildedir;

• Tansiyon: Kan basıncının dikkatli bir şekilde izlenmesi gerekir, çünkü böbrek fonksiyonlarında azalma kan basıncını artırabilir ve yüksek tansiyon böbreğe zarar verebilir. Bu yüzden iyileşme sürecinde rutin olarak izlenmesi gerekir.
• Protein idrar seviyeleri: Yüksek protein idrar seviyeleri (proteinüri) böbrek hasarını ve kötü böbrek fonksiyonunu gösterebilir. Bu yüzden takibinin yapılması gerekir.
• Atık filtreleme: Glomerüler filtrasyon hızı, böbrek filtrelerinin ne kadar verimli şekilde çalıştığının bir ölçüsüdür. Test genellikle kreatinin düzeyini ölçmek için bir kan örneğiyle yapılır. Azalmış bir filtrasyon hızı, böbrek fonksiyonunun azaldığını gösterir.

Böbrek ameliyatı sonrası genellikle bir gün yoğun bakım ünitesinde yatılması gerekirken, 3-4 gün sonra hastaneden taburcu olunabilmektedir. Bu süre ameliyatın başarısına, tekniğine ve hastanın durumuna göre 7-10 gün kadar uzayabilir. Tam olarak iyileşme süresi kişiden kişiye değişse de 5- 6 hafta kadar sürmektedir.