Böbrek Fonksiyon Testleri

Böbrek Fonksiyon Testleri Nedir?

Omurganın her iki yanında,   yaklaşık bir yumruk büyüklüğünde olan iki böbrek vardır. Karnın arkasında ve göğüs kafesinin altında bulunan bu iki organın sağlığının korunması çok önemlidir. Çünkü kandaki atık maddelerin süzülmesi ve idrar olarak atılması gibi hayati fonksiyonlara sahiptir.  Eğer böbreklerin düzgün çalışmadığı yönünde belirtiler varsa, böbrek fonksiyon testlerinin yapılmasına ihtiyaç duyulur. Bu testler, genelde böbreklerle ilgili problemlerin tanımlanmasında kullanılan pratik idrar ve kan testleri şeklindedir.

Böbrek Fonksiyon Testleri Nelerdir?

Böbrekler, sağlıklı olduklarında kandan fazla sıvı ve atıkları uzaklaştırırlar. Kan ve idrar testleri, böbreklerin işlerini ne kadar iyi yaptığını ve vücut atıklarının ne kadar hızlı atıldığını gösterir.  Böbrek fonksiyonunu ölçmek için idrar, kan ve görüntüleme testleri uygulanırken, kullanılan test çeşitleri şu şekildedir;

Kan Testleri 

• Serum kreatinin testi

Kreatinin,kasların günlük hareketler sonucu kas metabolizmasının oluşturduğu organik bir atıktır. Kandaki kreatinin seviyeleri yaşa, ırka ve vücut büyüklüğüne göre değişebilir. Kadınlar için 1,1'den büyük ve erkekler için 1,2'ten yüksek bir kreatinin seviyesi böbreklerin düzgün çalışmadığının erken dönemi işareti olabilir. Böbrek hastalığı ilerledikçe kandaki kreatinin seviyesi de yükselir.

• Glomerüler filtrasyon hızı (GFR)

Bu test, böbreklerin kandaki atıkları ve fazla sıvıyı ne kadar iyi attığının bir ölçüsüdür.  Normal GFR yaşa göre değişebilirken yaşlandıkça azalabilir. GFR için normal değer 90 veya üzeridir. 60'ın altındaki GFR değeri, böbreklerin düzgün çalışmadığının bir işaretidir. GFR 15'in altına düştüğünde, diyaliz veya böbrek nakli gibi böbrek yetmezliği tedavisine ihtiyaç duyma riski yüksektir.

• Kan üre azotu (BUN)

Üre azotu, yenilen gıdalardaki proteinin parçalanmasından gelir. Kan üre azotu normal değeri 6-20 arasındadır ve böbrek fonksiyonu azaldıkça, BUN seviyesi yükselir. Bununla birlikte, yüksek BUN testlerinin tümü böbrek hasarına bağlı değildir. Mesela yüksek dozlarda alınan bazı antibiyotik ve aspirin gibi yaygın olarak kullanılan ilaçlar da kan üre azotu değerinin yükselmesine neden olabilmektedir 

Ayrıca yapılan kan testlerinde bakılan diğer değer arasında şunlar bulunur;

• Serum ürik asit
• Serum Sodyum
• Serum Potasyum
• Klorür 
• Toplam protein

Görüntüleme Testleri

• Ultrason taraması

Ultrason taraması böbreğin görüntülerinin elde etmek için ses dalgalarını kullanır. Böbreklerin boyut veya pozisyonundaki anormallikleri yanında, taş veya tümör gibi tıkanıklık sebeplerini de belirler.

• CT taraması

CT görüntüleme tekniği, böbrekleri görüntülerini elde etmek için X ışınları kullanır. Yapısal anormallikleri ve tıkanıklıkların tespitinde kullanılan bu görüntüleme tekniği kontrast boya kullanımını gerektirir.

İdrar Testleri

• İdrar tahlili

İdrar tahlili mikroskobik inceleme yanında daldırma çubuğu ile de yapılabilir. Bu çubuk, idrar numunesine daldırılan kimyasal olarak işlenmiş bir şerittir. Şerit, fazla miktarda protein, kan, irin, bakteri ve şeker gibi anormalliklerin varlığında renk değiştirir. 

• İdrar Proteini

Bu test, idrar tahlilinin bir parçası olarak veya ayrı bir test ile yapılabilir. İdrarda fazla miktarda olan proteinin belirlenmesi için yapılır.

• Mikro albümin testi

Bu test idrarda albümin adı verilen küçük miktarda proteini tespit edebilen daha hassas bir daldırma çubuğu testidir. Diyabet veya yüksek tansiyonu olanlar gibi böbrek hastalığı geliştirme riski yüksek olan kişilere uygulanır.

• Kreatinin klirens testi

Kreatinin, vücut kaslarındaki normal aşınma ve yıpranmadan kaynaklanan atık bir üründür. Kreatinin klirens testi, böbreklerin her dakika ne kadar atık ürünü filtrelediğini göstermek için 24 saatlik idrardaki kreatininini kandaki kreatinin düzeyiyle karşılaştırır.

Böbrek Biyopsisi

Böbrek biyopsisi, mikroskop altında incelemek üzere küçük böbrek dokusu parçalarının keskin uçlu ince bir iğne kullanılarak alınma işlemidir.

Böbrek Fonksiyon Testleri Neden Yapılır?

Böbrekler atıkları süzemediğinde, toksik maddeler vücutta birikerek bazı böbrek sorunlarına yol açmaktadır. Ne zaman böbrek fonksiyon testi yaptırılması gerektiğini bilmek için bu belirti ve semptomları izlemek gerekir.  Böbrek testleri yapılmasını gerektiren sorunlar arasında şunlar bulunur;

• Özellikle göz çevresinde veya yüzde, bileklerde, midede, uyluklarda veya ayak bileklerinde şişkinlik
• Köpüklü, kanlı veya kahve renkli idrar
• İdrar miktarında azalma
• İdrar yaparken yanma hissi veya anormal akıntı gibi idrar yapma sorunları veya özellikle geceleri idrara çıkma sıklığında değişiklik
• Sırtın orta kısmında ağrı
• İdrara çıkma zorluğu
• Sık idrara çıkma dürtüsü
• Yüksek tansiyon
• Düzensiz kalp atışı
• Zayıflık
• Bilinç bulanıklığı
• Mide bulantısı
• Yorgunluk
• Nefes darlığı
• Ağır vakalarda koma veya nöbetler

Tek bir belirti ciddi bir durum olduğunu göstermezken, aynı anda birden fazla semptom görüldüğünde böbreklerde fonksiyon bozukluğu olduğu belirlenebilir.  

Böbrek Fonksiyon Testleri Nasıl Yapılır?

Böbrek fonksiyon testi için herhangi bir hazırlık yapılması gerekmezken, günün herhangi bir saatinde yaptırılabilir. Test için numune alınması şu adımlarla gerçekleşir;

1. Kan testi

Böbrek fonksiyonu kan testi genellikle kandaki üre, kreatinin ve bazı çözünmüş tuzların  seviyesini ölçer.  Kan testi yapılmak üzere koldaki bir damardan iğne yardımı ile kan örneği alınması gerekir. Kan örneği alınırken;

• Kolun üst tarafına turnike yapılır
• Damar belirlenir
• Gereken miktarda bir veya birkaç tüp kan alınır
• Enjeksiyon alanı pansuman yapılır ve bandaj uygulanır.
• Alınan numune analiz yapılmak üzere laboratuvara gönderilir.

2. İdrar Testi

Böbrek fonksiyon testleri genellikle 24 saatlik idrar örneği gerektirir. 24 saatlik idrar numunesi bir kreatinin klirensi testidir ve vücudun bir günde ne kadar kreatinin attığı konusunda fikir verir. İdrar testi alınırken;

• Normalde test başlama gününde hastalar uyandığı zaman ilk idrar tuvalete boşaltılır.
• Sonrasında 24 saat boyunca idrar, sağlık personeli tarafından verilen idrar kabına toplanır.
• Toplanan idrar örneği, soğuk zincirde(buzdolabı) saklanır.
• Ertesi gün hasta uyandığı zamanki ilk idrar, test kabına yapılır ve 24 saat tamamlanır.
• İdrar kabı analiz yapılmak üzere laboratuvara gönderilir. 

3. Görüntüleme Testi

Yapılacak olan ultrason veya CT taraması öncesi diş implantı veya takı gibi metal aksesuarların çıkarılması gerekir. Bazı durumlarda ise bu iki görüntüleme testi harici başka görüntüleme testlerinin de yapılması gerekebilir.

4. Böbrek Biyopsisi

Böbrek dokusunun analizinin yapılması için yapılan bu işlem lokal anestezi altında yapılır. Bu yüzden işlem öncesi 2-3 saat veya genel anestezi ile yapılacaksa 6-8 saat bir şey yenilip içilmemelidir. Bunun harici kan sulandırıcı ve takviyeler işlem öncesinde bırakılmalıdır. Böbrek biyopsisinde;

• Yüz üstü olarak işlem koltuğuna yatılır
• İşlem alanı sterilize edilir
• Ultrason eşliğinde sırt bölgesinden böbrek hizasına gelen alandan ince uzun bir iğne sokulur.
• Böbrek dokusu alınır.
• İşlem alanı pansuman yapılır ve bandajlanır.

Böbrek Fonksiyon Testleri Sonuçları

Yapılan her test farklı yorumlanırken, her test sonucuna göre bazı ilaçlar alınması gerekebilir. Böbrek fonksiyon testi normal değerleri ve yorumları şu şekildedir;

1. Glomerüler filtrasyon hızı (GFR)

Böbrek fonksiyonunu ölçmek için kullanılan bu test, glomerulus veya böbreklerdeki filtreleme birimini ifade eder.  GFR, bir kişinin serum kreatinin düzeyine, yaşına ve cinsiyetine göre hesaplanır.  Yaşa dayalı değerler şunlardır;

• 20-29 yaşları için 116
• 30 ila 39 yaşları için 107
• 40-49 yaşları için 99
• 50-59 yaşları için 93
• 60-69 yaş arası 85
• 70 yaş ve üstü için 75

60'tan düşük bir sonuç böbrek hastalığı olduğu anlamına gelebilirken, diğer testlerden elde edilen sonuçlarla birlikte daha düşük değerler böbrek hastalığının ciddiyetini belirler. Glomerüler filtrasyon hızının 15’ten düşük olması böbrek yetmezliği yaşandığının bir göstergesidir.  Bu durum, diyaliz veya böbrek nakli ihtiyacını gösterebilir. 

2. Kan üre azotu 

Sağlıklı çocuk veya yetişkinde normal BUN seviyesi 6 - 20 mg / dL'dir. Düşük BUN seviyesi, düşük protein tüketimini gösterirken, yüksek seviye, anormal bir böbrek fonksiyonunu gösterir. Yüksek BUN seviyesinin diğer nedenleri arasında kalp yetmezliği veya bağırsakta kanama gelir.

3. Serum kreatinin

Vücut kas kütlesi her cinsiyette farklılık gösterdiğinden, kadınlar için kreatinin seviyesi 0,5 - 1.1 mg / dL ve erkekler için 0.6 - 1.2mg / dL ‘dir. Yüksek düzeyde kreatinin, böbreklerin kandan kreatinini süzmediğini gösterirken, bu böbrek problemi olduğunun belirtisidir.

4. Serum ürik asit

Serum ürik asit seviyeleri kadınlarda ve erkeklerde farklıdır. Kadınlarda 1,5 - 6,0 mg / dL, erkeklerde 2,5 - 7,0 mg / dL'dir. Yüksek ürik asit seviyesi, artan hücre ölümü nedeniyle gut veya kanser hastalığını işaret eder. Diğer yandan, düşük seviye böbrek veya karaciğer bozukluğunu ifade etmektedir.

5. Serum sodyum

Kandaki normal sodyum seviyesi 135- 145 mEq / L arasında olması gerekir. Anormal derecede düşük veya yüksek sodyum seviyeleri böbreğin hasar gördüğünün bir belirtisidir.

6. Serum potasyum

Sağlıklı potasyum seviyesi yaşa göre değişir. Yetişkinlerde 3,5 - 5,1 mEq / L iken bu seviye, çocuklar için 3,4 - 4.7 mEq / L'dir. Kandaki potasyum seviyesi anormal derecede yüksekse, böbreğin düzgün çalışmadığı anlamına gelir.

7. Klorür 

Sağlıklı klorür seviyesi 97 - 107 mEq / L'dir. Anormal derecede yüksek veya düşük klor seviyeleri böbrek hastalığının bir belirtisidir. 

8. Toplam protein

Normal işleyiş için vücudun toplam protein seviyesi 6 - 8,3 g / dL olmalıdır. Anormal derecede düşük protein seviyeleri, böbreğin kusurlu olduğunu ve çok fazla protein attığını gösterir.

9. Böbrek ultrasonu ve Ct taraması

Böbrek ultrasonu ile böbreklerin tıkalı veya yaralı olup olmadığı yanında, taş veya kist gibi anormallikler belirlenir.

Böbrekler bozulduğunda, çok fazla sorun yaşamaya başlanır. Bu nedenle, böbrek fonksiyon testi ile sorunlu böbrekleri mümkün olan en kısa sürede tespit etmek, bu tür durumlardan kaçınmaya yardımcı olmaktadır. Bu testlerin genellikle böbrek sorunları riski daha yüksek olan kişiler tarafından düzenli olarak yaptırılması önerilir. Yüksek risk altındaki kişiler diyabet, yüksek tansiyon, böbrek sorunları ve kalp hastalığı aile öyküsü olanlardır.