Böbrek Taşı Ameliyatı Nedir?

Çoğu böbrek taşı kendiliğinden geçse de üreterlerde (idrar borusunda) ve böbreklerden mesaneye idrarı taşıyan tüplerde tıkanıklık yaratacak düzeyde taşlar da oluşabilir. Böbrek ve idrar yollarında oluşan bu taşların alınması için uygulanan cerrahi işleme böbrek taşı ameliyatı denir.   Yapılacak olan ameliyatla, özellikle büyük veya ağrılı olan, idrar akışını engelleyen, kanama veya enfeksiyonla sonuçlanan böbrek taşları alınır.

Böbrek Taşı Ameliyatı Türleri

Böbrek taşları idrarla atılamayacak kadar büyükse genellikle ameliyatla alınmaktadır. Böbrek taşlarını kırma ve çıkarma için taşların boyutuna ve konumuna göre farklı teknikler kullanılır. Kullanılan başlıca ameliyat türleri şunlardır:

Şok Dalgası Litotripsi (SWL)

Ses dalgasıyla böbrek taşı kırma (SWL), böbrek taşının nerede olduğunu belirlemek için ultrason (yüksek frekanslı ses dalgaları) kullanılarak yapılan böbrek taşı ameliyatıdır. Bu teknikle ultrason şok dalgaları böbrek taşına yansıtılır ve böbrek taşlarının idrardan geçecek boyutlarda parçalanması sağlanır. Daha sonra üretere stent adı verilen bir tüp yerleştirilir ve bu şekilde idrar böbreklerden mesaneye akar. Böbrek taşı ameliyatında stent takılması ise taş parçalarının geçmesine yardımcı olma amacıyladır. 

Üreteroskopi (URS)

Üreteroskopi tekniğinde, üreteroskop adı verilen uzun ince bir teleskopla, idrar borusu içinden geçirilerek böbreğe gidilir. Bu teknikte hiçbir kesi yapılmazken lazer kullanarak taşlar küçük parçalara ayrılır. Lazerle böbrek taşı kırma işlemi ile böbrekteki taş parçalarının doğal olarak idrardan atılması sağlanır.

Kapalı Cerrahi (Perkütan nefrolitotomi (PCNL) veya Perkütan Nefrolitotripsi)

Perkütan böbrek taşı ameliyatı olan PCNL, nefroskop adı verilen ince teleskopik bir alet kullanılarak yapılan bir işlemdir. Bu işlem esnasında, sırtta küçük bir kesi yapılır ve nefroskop içinden geçerek böbreğe ulaşır. Öncelikle tespit edilen taş, lazer veya yüksek frekanslı ses dalgalarıyla parçalanmak üzere küçük bir tüp kullanılarak daha küçük parçalara ayrılır. Daha sonra doğal şekilde idrardan atılır. Bu ameliyat laparoskopik böbrek taşı ameliyatıdır ve ameliyat iki teknikten biriyle yapılabilir:

• Nefrolitotomi: Taş, bir tüp aracılığıyla alınır.
• Nefrolitotripsi: Taşı kırmak için ses dalgaları veya lazer kullanılır, ardından parçalar bir emme makinesi ile vakumlanır.

Perkütan böbrek taşı ameliyatı 20-45 dakika sürerken, sonrasında genellikle hastaların bir gün gözetim altında tutulması gerekir. İdrarın boşaltılmasına yardımcı olmak için böbreğe birkaç gün kalacak şekilde bir stent veya tel takılabilir.

Açık Cerrahi

Günümüzde böbrek taşları tedavisinde, açık böbrek taşı ameliyatı nadiren yapılmaktadır. Fakat taşlar çok büyükse veya diğer tedavilerle çıkarılamıyorsa veya parçalanamıyorsa bu ameliyat bir tedavi seçeneği olabilir. Bu işlem esnasında böbreğe bir kesi yapılır ve elde edilen açıklıktan taş çıkartılır. Sonrasında İdrarın boşaltılmasına yardımcı olmak için üretere bir stent veya tel yerleştirilir.

Böbrek Taşı Ameliyatı Endikasyonları

Böbrek taşı ameliyatları ilaç veya farklı tedavilerle çözülemeyen böbrek taşı problemleri için uygulanmaktadır. Bu ameliyatların nedeni olan böbrek taşı, farklı nedenlerle oluşabilirken nedenlere bağlı olarak taş türleri de değişmektedir.

Böbrek Taşı Nedir?

Böbrek taşları genellikle böbreklerden kaynaklanan, kristal bir yapıya sahip mineral partiküllerinin birleşmesiyle oluşan taş benzeri bir oluşumdur. Böbrekler, üreterler, mesane ve üretra da oluşabilen bu taşlar, en acı verici tıbbi durumlardan biri olarak tanımlanmaktadır.  Tüm böbrek taşları aynı yapıda değildir, dolayısıyla değişik böbrek taşı türleri vardır. Yaygın görülen böbrek taşı türleri şunlardır;

• Kalsiyum: Yüksek oksalatlı patates cipsi, yer fıstığı, çikolata, pancar gibi yiyeceklerin tüketilmesinden kaynaklı oluşan böbrek taşlarıdır. 
• Ürik asit: Genellikle kemoterapi tedavisi görenlerde ve gut hastalığı olanlarda görülen böbrek taşı türüdür. Ayrıca balık, ürin bakımından zengin kabuklu deniz ürünleri ve et gibi hayvan proteinleri tüketenlerde oluşan böbrek taşı çeşididir ve erkeklerde daha fazla görülür.
• Strüvit: Bu tip taş, genellikle idrar yolu enfeksiyonundan mustarip kadınlarda bulunmaktadır. 
• Sistin: Sistin taşları nadirdir ve hem kadınlarda hem erkeklerde genetik sistinüri bozukluğu olanlarda görülmektedir. Bu tür taş, vücudun doğal olarak ürettiği bir çeşit olan sistin’in böbreklerden idrara sızdığı zaman oluşmaktadır.

Böbrek Taşı Risk Faktörleri

Böbrek taşı oluşumunda farklı faktörler rol oynayabilir. Bu faktörler şu şekildedir;

• Böbrek taşı oluşumunda en büyük risk faktörü, idrar üretiminin günde 1 litreden az olmasıdır.
• 20 ila 50 yaş arasındaki insanlarda böbrek taşı oluşması daha muhtemeldir. 
• Kişinin cinsel hayatı böbrek taşı oluşumunda rol oynamaktadır.
• Erkeklerde görülme sıklığı kadınlardan daha fazladır.
• Ailede böbrek taşı rahatsızlığı olması riski yüksektir.
• Gastrik bypass ameliyatı yaşayanlarda risk daha yüksektir.

Ayrıca;

• Obezite sorunu
• Dehidrasyon (vücut için gerekli su miktarının karşılanamaması)
• Diyette yüksek düzeyde protein, tuz veya glikoz içeren besinler tüketilmesi
• Hiperparatiroid durumu (paratiroid bezinin aşırı çalışması)
• Kalsiyum emilimini çoğaltan iltihaplı bağırsak hastalıkları
• Kalsiyum içeren ilaçlar, kalp yetmezliği ve nöbet önleyici kullanılması durumunda böbrek taşı oluşma riski artmaktadır.

Böbrek Taşı Semptomları

Böbrek taşları şiddetli ağrıya sebep olan bir sağlık sorunu olmasının yanında, belirtileri taş üreterlerden aşağıya doğru inmeye başlayana kadar fark edilmeyebilir. Bu şiddetli ağrıya renal kolik denilmektedir ve genellikle sırt veya karında hissedilen bir ağrıdır. Ancak erkeklerde genellikle kasık bölgesine yayılan bir ağrı şeklindedir. Renal kolik ağrıları gelip geçici bir ağrıdır ancak zaman zaman şiddetli olabilir. Böbrek taşlarının bu belirtiler haricinde başka semptomları da bulunmaktadır. Diğer semptomlar şu şekilde sıralanabilir;

• Sık idrara çıkma ihtiyacı
• İdrarda kan 
• Mide bulantısı
• Kötü kokulu ve normal dışı renksiz idrar
• Kusma
• Titreme
• Ateş
• İdrarın az yapılması

Küçük bir böbrek taşı olması durumunda, bu taş idrar yolundan geçtiği için semptom ya da ağrı hissedilmeyebilir. Bunun yanında taşlar her zaman böbrekte kalmayabilir, yani bazen böbrekten üreterlere geçebilirken, üreterler dar ve hassas bir yapıya sahip olduğundan dolayı, üreterlerde kasılmalara ve tahrişe neden olabilir. Bu durum, idrarda kan görünmesinin nedenidir.

Bazen ise taşlar idrar akışını bozarak akışı engeller ve tıkanıklığa sebep olur, buna idrar yolları tıkanıklığı denir. İdrar tıkanıklıkları böbrek enfeksiyonuna ve böbrek hasarına neden olabilirken, idrar kanalından böbrek taşı ameliyatı gibi farklı tekniklerle bu sorunların çözülmesi mümkündür.

Böbrek Taşı Ameliyatı Nasıl Yapılır?

İlaçlar veya farklı tedavilerle çözülmeyen böbrek taşı şikayetlerinde son çare olarak ameliyat yapılır. Her cerrahi prosedür öncesi uygulanacak tekniğe göre bazı özel hazırlıklar yapılması gerekebilir. Ameliyat öncesinde yapılması gereken hazırlıklar şunlardır;

Ameliyat Öncesi

• Öncelikle böbrek ve taşın yapısını belirleyebilmek için bazı görüntüleme testleri yapılır. (Bilgisayarlı tomografi, röntgen filmi veya böbrek ultrasonu)
• Böbrek fonksiyon testi, idrar kültürü, kan tahlili gibi tanı testleri yapılır.
• Genel anestezi uygulanacağından dolayı işlem öncesi 6 saat yeme içme kesilmelidir.
• Kan sulandırıcı gibi ilaçların alımına doktor kontrolünde ara verilmelidir.
• Uyku apnesi gibi şikayetlerin kontrolü sağlanır. Bu konu hakkında uzman doktora bilgi verilmelidir.
• Anesteziye karşı alerji veya kanama bozukluğu ile ilgili aile öyküsü olup olmadığı belirlenir.
• Orta akım idrar testi ile idrarın steril olup olmadığı kontrol edilir.
• Ateş, solunum sayısı, kalp atım sayısı ve tansiyon gibi yaşamsal değerler kontrol edilir.
• İdrar sondası takılır.
• Tüm kontroller sağlandıktan sonra genel anestezi verilir.

Ameliyat Sırasında

Sırtta küçük bir kesi yapılarak uygulanan prosedürde işlem basamakları şu şekildedir;

• Anestezi altındaki hasta, ameliyat koltuğuna yüz üstü yatırılır.
• Yaklaşık 1 cm çapındaki tüpün girmesi için sırta kesi yapılır.
• Kesi yapılan alandan bu tüp böbreğe yönlendirilir.
• Nefreskop (teleskop) ile görüntülenerek tespit edilen taşlar lazer veya ses dalgaları ile parçalanır. 
• Alandaki drenajı dışarı atacak olan bir drenaj kateteri böbreğe takılır ve ucu cildin yüzeyinde kalması sağlanır. (Genelde 24-48 saat sonra çıkarılır)
• İşlem tamamlandıktan sonra işlem alanı zımba veya sütür (emilebilen cerrahi iplik) dikiş ile kapatılır.

Böbrek Taşı Ameliyatı Yan Etkileri

Kapalı yapılan böbrek taşı ameliyatlarında yan etki yaşanması oldukça düşüktür. Ancak her cerrahi işlemde olduğu gibi bazı yan etkiler görülebilir. Bu yan etkiler şu şekildedir;

• Anestezi maddesine ters reaksiyon
• Ateş 
• Kesi yerinde acı ve ağrı 
• Dehidrasyon (su kaybı)
• Kesi alanında morarma
• İdrarda kan 
• Mide bulantısı ve kusma
• İdrar kaçırma

Böbrek Taşı Ameliyatları Riskleri

Kapalı böbrek taşı ameliyatı günümüzde tıp alanında yaşanan teknolojik gelişmeler sayesinde minimum riskle yapılmaktadır. Ancak her cerrahi işlemde olduğu gibi bazı riskler bulunmaktadır. Bu riskler şu şekildedir;

• Taş parçalarının idrar borusunu tıkaması
• Üreterde (idrar borusu) bir yaralanma
• İdrar yolları enfeksiyonu (İYE)
• Ameliyat sırasında kanama
• İdrar kanalında daralma, zedelenme veya delinme
• Ağrı
• Tercih edilen lazer veya şok tekniğinin yol açabileceği doku hasarı
• İşlemin yetersiz olmasından kaynaklı birden fazla işlem yapılma ihtiyacı

Böbrek Taşı Ameliyatı Sonrası İyileşme ve Bakım

Kapalı böbrek taşı ameliyatı sonrası iyileşme süresinde hastanede genellikle 1 ile 3 gün arası kalınması gerekir. Ayrıca iyileşme sürecinin hızlı ve sağlıklı olabilmesi için bazı koşullara dikkat edilmesi gerekir. Kapalı böbrek taşı ameliyatı sonrası dikkat edilmesi gerekenler şu şekildedir;

• Taburcu sonrası birkaç gün idrar kanlı olabilir ancak, kanamanın yoğun olup olmadığı takip edilmelidir.
• Enfeksiyonu önlemek için verilen ilaç ve antibiyotikler belirlenen şekilde kullanılmalıdır.
• Böbrekteki drenajı dışarı atmak için takılan kateter 24 veya 48 saat sonra çıkarılmalıdır.
• Yapılan işlemin başarılı olup olmadığını kontrolü için genelde bir hafta sonra verilecek kontrol randevusuna özen gösterilmelidir.
• Açılan kesi ve yapılan işlem nedeni ile gelişebilecek olası ağrılar için ağrı kesici alınmalıdır.
• Ateş titreme ve aşırı kanama durumlarında acil servise müracaat edilmelidir.
• İdrar stenti ve teli takıldıysa, doktorun belirlediği zaman çıkartılmalıdır.
• Sigara ve alkol kullanılmamalıdır.
• Günlük en az 2 litre su tüketmeye dikkat edilmelidir.
• Tuz alımını azaltmalıdır.
• Yapılacak taş analize göre, taş oluşumu tekrarlanmaması için belirlenen ilaç alımına, beslenme ve yaşam koşullarına uyulmalıdır.
• İdeal kilo korunmalı ve egzersiz yapılmalıdır.

Böbrek taşları herkeste oluşabilecek bir sağlık sorunudur ve uygulanan tedaviler sonuç vermiyorsa ameliyat gerekebilir. Bu ameliyatlar 16-65 yaş arası herkese uygulanabilirken, genellikle taşların büyük olması durumunda yapılması tercih edilir.