Bulaşıcı Hastalıklar

Bulaşıcı Hastalıklar Nedir?

Özellikle Covid 19 hastalığından sonra önemi daha net bir şekilde hissedilen bulaşıcı hastalıklar toplum sağlığını ilgilendiren oldukça ciddi bir sorundur. Birçok farklı şekilde kişiden kişiye veya hayvanlardan kişilere bulaşarak hastalık belirtilerinin ortaya çıkmasına neden olan bulaşıcı hastalıklar bakteri, virüs, mantar veya parazitler tarafından meydana gelmektedirler. 

Bulaşma zinciri, bulaşıcı hastalığın kişiler arasında yayılımı ifade eden bir kavramdır. Bulaşma zincirine göre enfeksiyon kaynağının kişiler arasında hastalığa yakalanmış olanlardan hastalığa yakalanmamış olanlara hava yoluyla, ağız yoluyla, cinsel temasla veya hayvanlar aracılığıyla bulaşmaktadır.  

Bulaşıcı Hastalık Tipleri (Çeşitleri) Nelerdir?

Bulaşıcı hastalıklar birçok etmene bağlı olarak meydana gelebilmektedir. Hastalık etmenlerinin çeşitliliği yanında hastalığın yayılma şekilleri de oldukça çeşitlidir. Hastalığın yayılma şekillerine bağlı olarak;

• Hava yoluyla bulaşan hastalıklar
• Ağız yoluyla bulaşan hastalıklar
• Hayvanlar aracılığıyla bulaşan hastalıklar
• Vektörler aracılığıyla bulaşan hastalıklar
• Temas, deri yoluyla bulaşan hastalıklar
• Cinsel yolla bulaşan hastalıklar

Yukarıda sayılan tüm bulaşıcı hastalıkların yayılma şekillerine bağlı olarak hastalık kişiler arasında yayılma fırsatı bulur. Bu da bulaşıcı hastalıkların dönem dönem salgın hastalıklar olarak ortaya çıkmasına neden olabilir. Bulaşıcı hastalıkların yayılma şekillerini şöyle özetleyebiliriz;

Hava yoluyla bulaşan hastalıklar: hava yoluyla bulaşan hastalıklar genellikle kişiden kişiye bulaşı daha hızlı olan hastalıklardır. Nezle, grip, verem, kızıl, suçiçeği, kızamık, kızamıkçık, kabakulak, boğmaca, difteri, menenjit gibi hastalıklar hava yoluyla bulaşan hastalıklardır. Bu hastalıkların meydana gelmesinde çok çeşitli mikroorganizmalar rol oynamaktadır. 

• Nezle (soğuk algınlığı): çoğunlukla virüsler nezleden sorumludurlar. Hasta kişinin öksürmesi veya hapşırması ile havaya saçılan virüs etmenleri sağlıklı kişinin ortama girmesiyle ona bulaşır. Hijyen eksikliği de hasta kişiden sağlıklı kişiye hastalık etmenlerinin bulaşmasına neden olur. 
• Grip: grip hastalığı da virüslere bağlı olarak ortaya çıkan hastalıklardan biridir. Çoğunlukla nezle benzeri şikayetlere neden olsa da nezlede kişide meydana gelen semptomlar(şikayetler) daha hafif atlatılırken gripte bu şikayetler daha ağırdır ve daha geç atlatılır. 
• Verem: bakterilerin neden olduğu ve hava yoluyla bulaşan hastalıklardan biri olan verem yani tüberküloz hastalığında şikayetler sıklıkla akciğer tutulumuna bağlı olarak ortaya çıkar. 
• Kızıl: bakterilere bağlı olarak meydana gelen hastalıklardan biridir. Hava yoluyla ve solunuma bağlı olarak meydana gelir. Hastalarda özellikle kırmızı çilek dil bulgusu denen ve dilin kızarıp nokta nokta göründüğü dil görüntüsü mevcuttur. 
• Suçiçeği: virüslerin neden olduğu ve oldukça bulaşıcı olan hastalıklardandır. Vücutta kaşıntı ve döküntülere neden olur. Çocukluk döneminde çocuğun vücut bağışıklığını oldukça fazla oranda düşürmektedir. Bu nedenle suçiçeği tespit edilir edilmez tedavisine başlanmalıdır. 
• Kızamık: virüslerin neden olduğu ve hava yoluyla bulaşan hastalıklardan olan kızamıkta kişide başlangıç olarak alın bölgesinde ardından yüzün geri kalanı, boyun ve tüm gövdede döküntüler meydana gelir. 
• Kızamıkçık: virüslerin neden olduğu ve solunum yoluyla bulaşan hastalıklardandır. Özellikle gebelikte meydana geldiğinde bebeğin kaybına veya sakat doğumuna neden olduğu için gebelik sürecinde daha fazla dikkat edilmesi gerekmektedir. 
• Kabakulak: virüslerin neden olduğu ve hava yoluyla bulaşan hastalıklardan bir diğeri de kabakulaktır. Tükürük salgılayan yapılardan olan parotis bezine yerleşerek özellikle kulak arkasında ağrı ve şişlik yapar. Ergenlik sonrasında erkeklerde görüldüğünde kısırlığa neden olabileceği için dikkatli yaklaşmak gerekmektedir. 
• Boğmaca: bakterilerin neden olduğu ve solunum yollarını tutan hastalıklardan olan boğmaca hastalığı çocukta yoğun öksürüğe neden olur. 
• Difteri: halk arasında kuşpalazı olarak bilinen difteri de bakterilerin neden olduğu hastalıklardandır. Solunum yoluyla bulaşan difteride ateş, boğaz ağrısı şikayetleri mevcuttur. 
• Menenjit: bakterilerin, virüslerin neden olabileceği hastalıklardan olan menenjitte bulantı-kusma, bilinç değişiklikleri görülür.

Ağız yoluyla bulaşan hastalıklar: ağız yoluyla bulaşan hastalıklarda hastalık etmeni kişiye kirli su ve besinler aracılığıyla bulaşır. Öpüşmeyle ve tükürükle bulaşan hastalıklar bu grup içerisindedir.  Gıda zehirlenmesi, tifo, kolera, bağırsak parazitleri gibi hastalıklar ağız yoluyla bulaşa bağlı olarak meydana gelir. 

• Gıda zehirlenmesi: kirli besinlerin yenilip içilmesi ile hastalık meydana gelir. Hastalık oluşumunda hijyen eksikliği oldukça önemli rol oynar. Kişide bulantı ve kusma, karın ağrısı, ishal, iştahsızlık gibi şikayetlere neden olur. 
• Tifo: bakterilerin neden olduğu ve kirli su ile besinler aracılığıyla bulaşan hastalıklardan olan tifo hastada yüksek ateşe, sıvı kaybına ve iştahsızlığa neden olur. 
• Kolera: bakterilerin enden olduğu ve kirli gıdalarla bulaşan kolerada hastada çok ciddi boyutta ishal ve buna bağlı sıvı kaybı meydana gelir. Yaşamsal minerallerin eksikliğine neden olarak ölüme kadar gidebilecek çok ciddi durumlar meydana getirebilir. 
• Bağırsak paraziti: parazitlerin neden olduğu bu hastalık da kirli su ve besinler aracılığıyla bulaşmaktadır. 

Hayvanlardan bulaşan hastalıklar: hayvanlar aracılığıyla kişiye bulaşan hastalıklar; şarbon, kuduz, bruselloz, kuş gribi, tüberküloz, veba, tularemi, salmonella ve tenyazis’tir. 

• Şarbon: bakteri kaynaklı olan şarbon hastalığı deri, bağırsak ve akciğer tutulumu ile seyredebilir. En sık olarak deri yoluyla bulaşır. Şarbonlu hayvanla temas sonrasında ciltte önce kabarık ve içi sıvı dolu şişlik ardından da şişliğin ortasının ölü doku nedeniyle siyahlaşmış hali meydana gelir. 
• Kuduz: virüs etmeninin kedi, köpek, kurt gibi hayvanlara bulaşması ve bu hayvan tarafından ısırılma veya hayvanın salyası ile temas halinde kişiye bulaşır. 
• Bruselloz: bakteri kaynaklı hastalıklardandır. İnek, koyun, keçi gibi hayvanların pastörize edilmemiş sütlerinden bulaşan hastalıkta kişide eklem ağrısı, iştahsızlık, sinirlilik gibi şikayetler meydana getirir. 
• Kuş gribi: virüs kaynaklı bulaşıcı hastalıklardandır. Hastalık etmenini taşıyan kanatlı hayvanlarla veya bu hayvanların dışkılarıyla temas sonrası meydana gelir. 

Vektörlerle bulaşan hastalıklar; bit, pire, kene veya sinek gibi vektörlerle bulaşan hastalıklardır. Sıtma, şark çıbanı veya kırım Kongo kanamalı ateşi hastalığı vektörlerle bulaşan hastalıklardandır. 

• Sıtma: parazit etmeninin sivrisinekte konaklaması ve bu sivrisineğin insanı ısırması ile meydana gelir. Nöbet şeklinde ateş, kas ağrıları, halsizlik gibi şikayetler yapar.
• Şark çıbanı: parazit etmeninin tatarcık adı verilen sinek türünde yayılması ve bu sineğin insanı ısırması ile hastalık bulaşır. 
• Kırım Kongo kanamalı ateşi hastalığı: virüs etmeninin keneler aracılığıyla insanlara bulaşmasıyla meydana gelen hastalıkta ateş, kas ve kemik ağrıları, vücutta yaygın kanamalar görülür. 

Cilt yoluyla bulaşan hastalıklar; bitlenme, uyuz, trahom veya deri mantarı gibi hastalıklar cilt yoluyla bulaşır. 

• Bitlenme: parazitlerden bulaşan hastalıklardandır. Kasık, gövde ve baş biti olarak üç bulaş yeri vardır. Parazitin bulaştığı kişilerle yakın temasa bağlı olarak bulaşıcılık olur. 
• Uyuz: uyuz da parazit kaynaklı hastalıklardandır. Kaşıntı, ısı artışı ile artan vücut kaşıntısı ön plandadır. Parazitin bulaştığı kişiyle yakın temasa bağlı bulaş olur. 
• Deri ve tırnak mantarı: mantarların bulaşıcılığıyla meydana gelir. Baş, genital bölge, parmak araları gibi nemli yerlerde daha sık görülür.
• Trahom: bakteri kaynaklı hastalıklardandır. Göze bulaşma sonucu gözde kızarıklık, şişlik, akıntı ve kaşıntı ile seyreder. 

Cinsel yolla bulaşan hastalıklar; korunmasız cinsel ilişki, kan yoluyla ve anneden çocuğuna doğum veya emzirme ile geçen hastalıklardır. Kandidiyazis, gonore, trichomonas vaginalis, sifiliz, bakteriyel vaginozis, hepatit b ve hepatit c, HIV, genital herpes, şankroid gibi hastalıklar cinsel yolla bulaşan hastalıklardır. 

• Kandidiyazis: bakteri kaynaklı, korunmasız cinse ilişki sonrasında ve hijyen eksiğinde ortaya çıkan enfeksiyonlardandır. Süt kesiği kıvamında beyaz akıntı ve vajinal kaşıntı görülür. 
• Trichomonas vaginalis: bakteriyel kaynaklı cinsel yolla bulaşan hastalıklardandır. 
• Bakteriyel vaginozis: kadınlarda en sık görülen vajinal enfeksiyondur.
• Gonore: bakteri kaynaklı cinsel yolla bulaşan hastalıklardandır. 

Bulaşıcı Hastalıklara Eşlik Eden Belirtiler Nelerdir?

Bulaşıcı hastalıklar toplumda kısa sürede hızla yayılma potansiyeli olan ve oldukça dikkatli bir yaklaşım gerektiren hastalıklardır. Birçok farklı şikayetin ortay çıkmasına neden olmaktadır. Bu şikayetleri saymak gerekirse;

• Kanamalar; birçok bulaşıcı hastalık vücutta belli bölgelerde kanamalara veya yaygın kanamalara neden olmaktadır. 
• Nefes darlığı; solunum yolu şikayetlerine neden olabilecek bulaşıcı hastalıklarda nefes almada güçlük ve nefes darlığı görülür.
• Öksürük
• Balgam
• Burun akıntısı, sık hapşırma
• Boğaz ağrısı, yutmada zorlanma
• Gözlerde sulanma
• Karın ağrısı, bulantı ve kusma
• İshal veya kabızlık
• İştahsızlık
• Baş dönmesi, baş ağrısı
• İdrar yaparken yanma ve ağrı, sık idrara çıkma
• Vajinal akıntı ve kötü kokulu akıntı
• Cinsel ilişki sırasında veya sonrasında ağrı
• Genital bölgede siğil ve yara
• Yüksek ateş, titreme
• Nöbet geçirme, bilinç bulanıklığı, sinirlilik

Bu şikayetlerin tek veya bir arada görülmesi akla bulaşıcı hastalık ihtimalini getirmelidir. 

Bulaşıcı Hastalıkların Nedenleri (Risk Faktörleri) Nelerdir?

Bulaşıcı hastalıklar mikrobal kaynaklı hastalıklardır. Yani virüs, bakteri, parazit ve mantar kaynaklı hastalıklardır. Bu mikroorganizmaların kişiden kişiye, hayvandan veya vektörden kişiye geçmesi sonucunda yayılma fırsatı bulurlar. 

Bulaşıcı hastalıkların meydana gelmesinde etkili olan risk faktörleri şunlardır;

• Hijyen eksikliği
• Sosyal mesafe kurallarına uyulmaması
• Ortak temizlik ürünlerinin kullanımı
• Seks işçileri ile veya birden çok partner ile korunmasız cinsel ilişki
• Emzirme ile bebeğe hastalık etmeninin geçişi
• Normal doğum esnasında vajinal geçişle bebeğin mikroorganizmayı alması
• Ortak enjektör kullanımı
• Sağlık çalışanlarının iş kazası sonucu hasta kişilerden enfeksiyon etmenini alması
• Hayvansal gıdaların uygun olmayan şekillerde pişirilmesi, kontamine olmuş yani mikroorganizmanın yerleştiği gıdaların ve suların tüketimi
• Son tüketim tarihi geçmiş besinlerin tüketilmesi

Bulaşıcı Hastalıkların Teşhisi

Bulaşıcı hastalıkların teşhisinde multidisipliner yaklaşım geçerlidir. Yani ayrıntılı bir anamnez almayla başlayan teşhis süreci muayene etme, laboratuvar tetkikleri, görüntüleme ve histolojik yöntemler ile netleştirilebilir. Kimi bulaşıcı hastalık için yalnızca anamnez ve fizik muayene yeterli olabilirken kimi bulaşıcı hastalık için yeterli gelmez. Bulaşıcı hastalıkların teşhis basamakları şöyledir;

• Anamnez: çoğu bulaşıcı hastalık için ayrıntılı anamnez almak yani hastalık öyküsünü sorgulamak teşhiste çok büyük öneme sahiptir. Şüpheli cinsel ilişki öyküsü, hasta kişilerle temas etme, çevrede hasta kişilerin olması ve hasta kişilerin eşyalarının kullanımı, çevrede başkalarının da benzer şikayetlerinin olması, kontamine besinin yenmesi veya kirli suyun içilmesi sonrasında hastalık belirtilerinin ortaya çıkması bulaşıcı hastalık hakkında fikir verir. 
• Fizik muayene; hastanın boğaz muayenesinin yapılması, karın muayenesi ile ağrı olan yerin saptanması veya nörolojik muayenesinin yapılması ile teşhis konabilir. Ayrıca akciğer seslerinin stetoskop ile dinlenmesi, kulak muayenesi yapılması önemlidir. 
• Laboratuvar tetkikleri; tam kan tahlili, biyokimya tahlili, CRP bakılması ve tam idrar tahlili istenmesi enfeksiyonların teşhisinde oldukça önemlidir. Ayrıca kanda Eliza tetkikleri ile hepatit hastalıklarının varlığı da belirlenebilmektedir. Koagülasyon tetkikleri ile kanama zamanının uzayıp uzamadığı ve gayta kültürü ile de dışkıda mikroorganizma varlığı belirlenebilir. 
• Görüntüleme yöntemleri; düz karın grafisi, USG, BT, MRI gibi görüntüleme tetkikleri ile bulaşıcı hastalıkların bazıları hakkında fikir sahibi olunabilmektedir. 
• Histokimyasal tetkikler; mikroskop ile incelemeler sonucunda dokuda mikroorganizma varlığı kesinleştirilebilir. 

Bulaşıcı Hastalıkların Tedavisi

Bulaşıcı hastalıklar kişiden kişiye bulaşıp salgın haline gelebilme potansiyeli olan hastalıklar olduğundan tedavisinin yapılmasının çok önemlidir. Bulaşıcı hastalıkların tedavisinde;

• İlaç tedavisi: mikroorganizmaların tedavisinde ilaç tedavisi oldukça önemlidir. Bakteriyel kaynaklı bulaşıcı hastalıkların tedavisinde antibiyotik tedavisi oldukça önemlidir. Antibiyotik tedavisinin etkililiğinde yeterli dozda ve yeterli sürece antibiyotik kullanımı önemlidir. Virüs kaynaklı hastalıkların tedavisinde antiviral ilaçların kullanımı hastalığın tedavisinde önemlidir. Aynı şekilde antiparaziter ve antifungal ilaçlar ile parazit ve mantar enfeksiyonu hastalıkları tedavi edilir. İlaç kullanırken doktora danışılması önemlidir. Ağrı kesiciler, ateş düşürücü ilaçlar, bulantı önleyişi antiemetikler de hastalık semptomlarının tedavisinde kullanılabilir. Döküntülü hastalıklarda cilde uygulanacak krem, pomad şeklindeki ilaçlar da döküntünün şiddetini azaltmaya yardımcı olmaktadır. Antimalaryal ilaçlar ile de sıtma tedavisi yapılmaktadır.
• Aşılama; özellikle bazı bulaşıcı hastalıklara karşı geliştirilen aşılar ile hastalığın önlenmesi mümkündür. Aşı takvimine uygun olarak uygulanacak aşılamalar ile kızamık, kızamıkçık, boğmaca, hepatit B, BCG(verem), difteri, tetonoz, grip hastalıkları henüz hastalığın bulaşmadığı aşamada önleyici olarak uygulanabilir. Covid 19 hastalığının da aşı ile bulaş riskinin azaltıldığı tespit edilmiştir. Aşılama çalışmaları devam etmektedir. 
• Hijyen koşullarının düzeltilmesi; bulaşıcı hastalıklarda özellikle hijyen kurallarına uyulması ve hasta kişinin karantinaya alınıp sağlıklı kişilerle temasının hastalık süresince kısıtlanması da çok önemlidir. 

Bulaşıcı Hastalıklar Tedavi Edilmezse Ne Gibi Komplikasyonlara Yol Açarlar?

Bulaşıcı hastalıkların en önemli komplikasyonları toplumda salgın (epidemi) haline dönüşerek daha fazla kişiyi enfekte etmeleridir. Bu durumda hastalığın kontrol edilmesi oldukça zorlaşır. Bu nedenle en kısa sürede teşhis ve tedavi edilmesi oldukça önemlidir. Hastada sakat kalmalara, vücutta yara izi halinde kalmaya neden olabilecek bulaşıcı hastalıklar bulunmaktadır. 

Kimi bulaşıcı hastalık da doku ve organ hasarı yaparak kişinin yaşamını tehlikeye sokmakta ve ölüme sebebiyet vermektedir. Bu nedenle bulaşıcı hastalıkların tedavi edilmesi çok önemlidir.  

Bulaşıcı Hastalıklar için Hangi Doktora Gidilir?

Bulaşıcı hastalıklar kişide birçok şikayete neden olarak ve toplum sağlığını etkileyerek ciddi sorunlara yol açtığı için kısa sürede teşhis ve tedavilerinin yapılması oldukça önemli olan hastalıklardır. Kişinin mikroorganizmalara herhangi bir yolla maruziyeti sonrasında şikayetleri kimi zaman dakikalar içerisinde ortaya çıkabilirken (besin zehirlenmeleri gibi) kimi zaman aylar hatta yıllar içerisinde ortaya çıkmaktadır. (hepatit B, HIV gibi) 

Bu nedenle bulaşıcı hastalık şüphesi olan kişilerin vakit kaybetmeden Enfeksiyon ve Klinik Mikrobiyoloji bölümüne başvurmaları önemlidir. Enfeksiyon hastalıkları doktoru tarafından yapılacak tetkikler sonucunda teşhis edilen hastalıkların tedavisine kısa sürede başlanması ve hastaya, bulaşıcılığı önlemek için gerekli tedbirlerin anlatılması oldukça önemlidir.