Çene Genişletme Nedir?

Ağız içerisinde çeneler birçok sebepten dolayı gelişim geriliği gösterebilmektedir. Çenelerin dar kalması sonucunda dişler, çene üzerinde olması gerektiği yerde olamaz ve karşıt çene ilişkisi bozulur. Bunun sonucunda da ortodontik problemler meydana gelir. Bu ortodontik problemler iskeletsel problemler kategorisinde sınıflandırılır.

Ortodontide amaç bu problemlerin öncelikle büyüme – gelişim döneminde düzeltilmesidir. Çünkü bu dönemlerde çene kemiklerinin komşu kemiklerle birleşim yerleri henüz kaynaşmamıştır ve cerrahi ameliyata ihtiyaç duyulmadan tedavi edilebilir. Lakin çene kemiklerinin büyüme – gelişimi durmuş ise artık non invaziv tedavi yapılması mümkün değildir ve ortognatik cerrahi yapılması lazımdır.

Çeneler Neden Dar Olur?

Çenelerde birçok sebepten dolayı darlık gözükebilmektedir. Bunlar doğumsal olarak görülebildiği gibi sonradan da gelişme gösterebilir. Hastalarda daha çok üst çene darlığı gözükmektedir. Üst çene darlığının sebepleri şunlardır:

• Daimî dişler varken üst çene darlığının en sık sebebi ağız solunumudur.
• Süt dişleri döneminde üst çene darlığının en sık sebebi parmak emme alışkanlığıdır.
• Persiste süt dişleri (zamanında düşmemiş süt dişleri)
• Diş dizisindeki çapraşıklıklar
• Süt dişlerinin erken düşmesi veya çekilmesi
• Yanlış yutkunma alışkanlığı
• Dil ile dişleri itme
• Dudak damak yarıkları
• Bazı sendromlar;
• Craniosinostozisler
  1. Crouzen sendromu: üst çene arke ve üst süturlarının (komşu kemikle birleşim yeri, bir çeşit eklem) erken kapanması sonucu meydana gelir. Üst çene gelişim yetersizliği meydana gelir. Göz küreleri birbirinden uzaklaşmıştır. Kafa ve yüz yapılarında deformiteler gözükür.
  2. Apert sendromu: otozomal dominant geçiş gösteren bir genetik hastalıktır. Üst çenesi küçüktür. Kafa ve yüz süturları erken kapanır. Yüksek ve çıkık alın yapısı vardır. Crouzen sendromuna benzerdir.
  3. Carpenter sendromu: çok nadir görülen otozomal geçişli genetik hastalıktır. Kafa ve yüz yapısında deformiteler vardır. Zeka geriliği görülür. Doğumsal kalp hastalığı ve hipogenitalizm (genital organların yaşına göre yetersiz olması) görülür.
     • Klippel-feil sendromu: otozomal dominant geçişli genetik hastalıktır. Servikal vertebralarda (boyun omurları) gelişim geriliği ve birleşme gözükür. Bu yüzden boyun kısa ve hareketleri kısıtlıdır. Yüz asimetriktir ve damak yarığı görülebilir.
     • Marfan sendromu: anormal bağ dokusu gözlenen bir sendromdur. Aynı anda birçok vücut sistemi etkilenir. İskelet sistemi, kardiyovasküler sistem ve oküler sistemler aynı anda etkilenebilir. Parmaklar uzundur. Derin damak yapısı vardır.
     • Treacher collins sendromu: otozomal dominant geçiş gösteren bir genetik hastalıktır. Bu hastalarda alt çeneleri küçüktür. Dudak damak yarıkları gözükebilir ve buna bağlı üst çene darlığı da gözükür.
     • Kas hastalıkları
     • Genetik faktörler
• Yavaş üst çene genişletme: süt veya karma (süt + daimi dişler) dişlenme döneminde görülen üst çene darlık durumunda, büyüme devam ediyorsa ve genişletme miktarı 4 mm’nin altında ise kullanılmaktadır. Bu genişletmenin tercih edilmesinde hastanın yaşı maksimum 9-10 yaş olmalıdır.

Bu genişletme türünde üst çenenin arasında bulunan mid palatal sütur açılmaz. Ön bölgede diestamalar (dişler arası boşluk) görülmez.

Yavaş genişletme protokolünde üst çenede haftada 0,5 – 1 mm genişletme yapılır. Tedavinin süresi 10-12 haftadır. Bu genişletmede çenelere 1000 gram kuvvet uygulanır. Yavaş genişletme apareyleri şunlardır:

• Hareketli apareyler
• Konvansiyonel genişletme plakları: hawley apareyinin üzerine ekspansiyon vidası eklenerek üretilir. Hafif orta dereceli çapraşıklarda tercih edilir. Vida haftada 1 mm genişletme elde etmek için çevrilir. Vidanın ¼ tur çevrilmesi 0,25 mm genişletme sağlar.
• Fan-type ekspansiyon apareyi: üst çene ön bölge darlık durumunda kullanılır. Apareyin arka kısmı sabit kalır ve ışınsal tarzda genişletme meydana gelir. Arka bölgelerde genişletme olmaz.
• Telden yapılan genişletme apareyleri: sabit ekspansiyon apareyleridir. Üst çenede azı dişler bantlanır ve özel olarak önceden planlanan tel bükülür. Tel ağız dışında aktif edilir ve ağız içerisine yapıştırılır. Teldeki sıkışma kuvveti üst çenede yavaş genişletme yapar.
• Quad heliks
• Bi heliks
• W arch (poster ark)
• Coffin spring
• NiTi palatal ekspander
• Spring jet
• Hızlı maksiller ekspansiyon (RPE/RME): üst çenenin hızlı genişletilmesi işlemidir. Karma dişlenme (süt + daimi dişler) döneminde 4 mm ve üzerinde genişletme gerekiyorsa veya iskeletsel üst çene darlıklarında kullanılır. Burada kullanılan apareyler sabittir ve kesikli kuvvetler uygulanır.

Bu apareylerin etkisi üst çene kemiğinedir fakat az da olsa dişlere etki de gösterebilmektedir. Genişletme sırasında mid palatal süturda (üst çene kemiğini tam ortadan ayıran ve birleştiren eklem, sütur) açılmaya meydana gelir ve ön dişler arasında boşluk meydana gelir. Daha sonra bu boşluklar kapatılır.

Genişletme sonucunda ön bölge, arka bölgeye göre daha fazla genişler. Üst çene hafif öne ve aşağı hareket eder.

Bu apareylerde vida günde 2 kez çeyrek tur çevrilir. Tedavinin toplam süresi hastanın yaşı ve genişletme miktarına göre değişir. Ortalama 2-4 haftadır. Apareyin çene kemiğine uyguladığı kuvvet 4-9 kg arasında değişmektedir. Bu apareyler en uygun 12-15 yaşlarında kullanılır. Tedavi bitiminde de retansiyon (tedavi bitiminden sonra oluşan durumun geri dönmemesi için uygulamalara verilen ad) için 3-6 ay gereklidir. RPE’nin (rapid palatal ekspansiyon) uygulandığı durumlar şunlardır:

• Üst çenedeki transversal (sol-sağ şeklinde) darlıklar
• Yüz maskesi tedavisi öncesi
• Ağız solunumu varsa düzeltmek amacıyla
• Dudak damak yarıklarında segmentlerdeki çapraz kapanışın düzeltilmesi
• Dişler için çene kemiğinde yer elde etmek
• Foksiyonel kaymaya eşlik eden çapraz kapanış durumlarında tercih edilmektedir.

RPE amacıyla kullanılan apareyler şunlardır:

• Dişe yapıştırılan
• Haas
• Hyrax
• Minne
• Issacson
• Derichsweiler
• Azı dişlerine bant takılarak, banta sabitlenen
• McNamara
• Akrilik cap splint
• Cast cap splint

Çene Genişletme Ameliyatı

Yetişkin hastalarda üst çene darlık durumunda artık büyüme gelişim dönemi durduğundan sadece ortognatik cerrahi ile çene genişletmesi yapılır. Bu ameliyatlar SARPE (cerrahi destekli hızlı maksiller genişletme) ve distraksiyon osteogenezidir. Ortognatik cerrahi ameliyatlarından önce hastaların hazırlanması gereklidir. Hastanın hazırlanma aşamaları şunlardır:

• Ortognatik cerrahi planlanır. Ayrıntılı hasta hikayesi alınır.
• Hastanın ağız içi muayenesi yapılır ve bulgular anamnez (hasta hikayesi) formuna yazılır. Hastalardan sefalometrik ve panaromik föntgen, ağız içi ve dışı fotoğraflar, alçı modeller oluşturulur. Gerekli durumlarda 3 boyutlu CBCT radyografileri kullanılır.
• Hastadan cerrahi öncesi ortodontik tedavisine başlanılır. Dişlere braket yapıştırılarak dişler kendi içlerinde uygun pozisyona seviyeye getirilmeye çalışılır. Buradaki süre; eğer hastanın büyüme gelişim dönemi henüz bitmemişse 10-12 ay kadar olabilmektedir.
• Cerrahiden önde diş telleri en az 4 hafta öncesinden sabitlenir.
• Hastadan tekrardan kayıtlar alınır (fotoğraflar, röntgenler ve modeller).
• Model cerrahisi ile alınan modeller üzerinde cerrahi planlanır.
• Daha sonra alt ve üst çenelere gerekli cerrahiler yapılır.

Çene genişletmek amacıyla yapılan ortognatik cerrahilerde şu işlemler yapılır:

• SARPE (cerrahi destekli hızlı maksiller genişletme): büyüme dönemi bittikten sonra üst çenede mid palatal süturun direncini kırmak amacıyla yapılan ameliyatlardır. Ameliyatta öncelikle ayrıntılı hasta hikayesi alınır. Ortodonti – cerrahi ilişkisi ile ameliyata karar verilir. Daha sonra şu işlemler yapılır:
• Üst çenenin tamamına lokal anestezi yapılır. Bisturiler ile dudak ve yanağa bakan yüzeylerden yumuşak doku kaldırılır.
• Üst çenenin süturları özel cerrahi ekipmanlarla ayrılır ve üst çeneye damak bölgesine RPE apareyi takılır.
• 4-7 gün beklenildikten sonra RPE’nin vidalı çevrilerek genişletme yapılır. Vidalar günde 0,5 – 1 mm genişletme olacak şekilde çevrilir.
• Genişletme işlemi bitince kemikte olgunlaşma dönemine bırakılır. RPE 1-3 ay vidası aktive edilmeden ağız içerisinde bırakılır.
• Distraksiyon Osteogenezisi: çene kemiklerinin cerrahi olarak kırılıp veya kesilmesinden sonra ya yeni pozisyon verilip sabitlenir ya da genişletme apareyleri kullanılarak belli periyodlarda çene kemikleri genişletilir. Bu cerrahi teknik sayesinde çene kemikleri 7-10 mm’den fazla hareket ettirilmiş olunur. Bu işlem ile hem üst çene hem de alt çene genişletme yapılır. Lakin çenelerin planlanan konumlandırmada güçlük çekilir. Distraksiyon osteogenezisindeki aşamalar şunlardır:
• Planlama; hangi oranda ve hangi yönde çene kemiği genişletilecekse veya hareket ettirilecekse cerrahi öncesi planlama yapılır.
• Ostemotomi; cerrahi kısımdır, kemik bölümleri birbirinden ayrılır. Özel cerrahi ekipmanlar kullanılarak önceden planlanan yerlerden kemikler kesilir ve distraksiyon cihazı yerleştirilir.
• Latentdönem; cerrahiden sonra 5-7 gün sürer. Osteotomi işlemi ile kesilen kemikler iyileşme dönemine bırakılır. Yeni, olgunlaşmamış kemik oluşur ve distraksiyon için hazırlanır.
• Distraksiyon; yerleştirilen distraksiyon cihazındaki vidalar aktive edilir ve kesilen bölümler birbirinden uzaklaştırılır. Kemik bölümleri birbirinden uzaklaştıkça oluşan yeni boşluklara olgunlaşmamış kemik üretilir. Bu dönemde istenilen genişletme veya uzatmaya ulaşılıncaya kadar vida günde 0,5-1 mm genişletme oluncaya kadar çevrilir.
• Konsolidasyon; üretilen olgunlaşmamış kemiğin olgunlaştığı dönemdir. Bu dönemin süresi distraksiyon süresinin iki katı kadar uygulanır.
• Remodeling; yeni kemiğin kendini şekillendirmesi aşamasıdır. Kemik boyut ve şekil değişikliğine uğrar.

Alt Çene Nasıl Genişletilir?

Alt çenede genişletmeler apareyler ile olacaksa 9-10 yaşlarına kadar yapılmalıdır. Aparey olarak schwarz apareyi sıklıkla kullanılmaktadır. Hafif ve orta dereceli ön bölge çapraşıklıklarında tercih edilir. Bu aparey yavaş genişletme ile haftada 0,25 mm genişletme yapılır. Alt çene genişletmede büyüme ve gelişim durmuş ise artık ortognatik cerrahilere ihtiyaç vardır. Alt çenede kullanılan ortognatik cerrahiler şunlardır:

• Bilateral sagittal splint osteotomisi; alt çene ramusuna kesi orta kısmından dik olarak başlayıp, yan bölgeye geçerek 1. Büyük azı dişlerine kadar uzanır.
• Vertikal ramus osteotomisi; alt çenenin uzayan bölümünün (ramus) dik bir şekilde kesilip cerrahi olarak yeniden pozisyon verilmesidir.
• Vertikal subkondiler osteomi; alt çene ramusunda, kondil başının (eklem başı) altında dik bir şekilde yapılan kesilerdir.
• Ramusa yönelik L veya C osteotomi; nadir olarak uygulanır, alt çene uzayan bölümünün (ramus) C veya ters L şeklinde kesiler yapılarak yeniden pozisyon verilmesidir.
• Subapikal osteotomiler; ön veya arka grup dişlerin köklerinin biraz altından yapılan kesilerdir. Bu şekilde kesilen bölgeler yükseltilebilir.
• Total subapikal ostetomi; alt çenedeki tüm dişleri kapsayan, dişlerin kök ucunun biraz altından yapılan kesilerdir.
• Genioplastiler; alt çene ucunun her türlü bozukluğunu düzeltmek amacıyla yapılan cerrahilerdir.

Ortognatik Cerrahiler Kimlere Yapılmaz?

Çene genişletmek amacıyla ortognatik cerrahiler bazı durumlarda yapılamamaktadır. Bunlar;

• Çene hareket miktarı, ortognatik cerrahi ile elde edilmesi mümkün değilse
• Genel sağlığın kötü ve ameliyatın riskli olduğu durumlar
• İletişim güçlüğü olan hastalar
• Aşırı beklentisi olan hastalar, psikiyatrik bozukluklar
• Büyüme ve gelişimi devam eden hastalar.

Ortognatik Cerrahinin Zararları Var mıdır?

Her ameliyat gibi ortognatik cerrahinin de olası yan etki ve zararları olabilmektedir. Mümkün olan bir şekilde bunları en aza indirgenmesi amaçlanır. Doğru hasta seçimi ve planlama ile bu tedaviler güvenli ve sağlıklıdır. Olası yan etki ve zararlar şunlardır:

• Kanama
• Sinir hasarı
• İstenmeyen tedavi sonucu
• Hematomlar (kılcal damaların yırtılması sonucu kanın doku boşluklarında birikmesi)
• Yanlış kırık hatları oluşturulması
• Yanlış kemik iyileşmesi ya da iyileşmemesi
• Eklem problemleri
• Eski hale dönme
• Ağrı, şişlik
• Sinüs hastalıkları

Üst Çene Genişletme Ameliyatı Olanlar Nelere Dikkat Etmelidir?

Üst çene genişletme ameliyatı sonrasında ilk olarak yara bölgeleri korunmalıdır ve ağız hijyenine dikkat edilmelidir. Aksi takdirde yara bölgeleri enfeksiyon kapabilmektedir. Bu süreçte yumuşak gıdalarla beslenilmeli ve sonrasında ağız temizlenmelidir. Ameliyat günü kesinlikle tükürmek ve emmek yasaktır. Ağza gelen kan ve tükürük yutulmalıdır. Aksi takdirde dikişleriniz atabilir. 2. günden itibaren tuzlu su ile gargara yapabilirsiniz.

Diş hekiminiz sizlere İlaç önerebilmektedir. Enfeksiyonlara önlem amaçlı amoksisilin içerikli antibiyotikler, klorheksidin içerikli gargaralar ve dexketoprofen içerikli ağrı kesiciler önerebilmektedir. Diş hekiminiz ilaç önermediği sürece kesinlikle ilaç kullanmayınız.

Tedavi sürecinde ağız içerisine genişletme apareyleri yerleştirildiğinde diş hekiminin söylediği vakitlerde ve miktarda vida aktivasyonu yapılmalıdır. Vida aktivasyon zamanlarını kesinlikle aksatılmamalıdır. Tedavi sürecinde üst çenenin hareket ettiği hissedilmektedir. Bu belli sınırlar içerisinde normaldir.

Çene Genişletme Tedavisi Ne Kadar Sürer?

Çene genişletme tedavileri uzun süren tedavilerdir ve hastadan hastaya değişir. Bazı hastalarda daha az genişletme lazımken bazı hastalarda ise büyüme gelişim dönemi sonlandığından cerrahi teknikler yapılabilmektedir. Kullanılan tedavi seçeneklerine bakıldığında ortognatik cerrahi ile genişletme yapıldığı durumlarda sadece çenenin genişletilme süresi 3-6 aydır. Apareylerle çene genişletmesi yapıldığı durumlarda süre kullanılan protokole göre 2-12 hafta arası değişebilmektedir ve bundan sonraki süreçte çene kemiklerinde yeni oluşan kemiğin olgunlaşması içinde 3-6 ay gerekebilmektedir.

Çene genişletmenin dahil olduğu ortodontik tedavilerin süresi normalden uzun olabilmektedir. Ortalama 2-5 yıl arası değişebilir. Daha uzun tedavi süreleri olan hastalarda mevcuttur.