Crush Sendromu, özellikle deprem, göçük veya travmatik kazalar sonrası uzun süreli basıya maruz kalan kas dokusunun hasar görmesiyle ortaya çıkan ciddi bir tıbbi durumdur. Kas hücrelerinin parçalanması (rabdomiyoliz) sonucu toksik maddelerin kana karışması, böbrek yetmezliği ve hayati organ disfonksiyonuna kadar ilerleyebilir. Bu sendrom, afet durumlarında en sık görülen ölüm nedenlerinden biridir.
Crush Sendromu Belirtileri
- Lokal Belirtiler: Ezilen bölgede şiddetli ağrı, şişlik ve morarma.
- Sistemik Belirtiler: Bulantı, kusma, bilinç bulanıklığı.
- İdrar Değişiklikleri: Koyu renkli (çay rengi) idrar (miyoglobinüri).
- Böbrek Yetmezliği İşaretleri: İdrar çıkışında azalma veya tamamen durma.
- Elektrolit Dengesizliği: Hiperkalemi (yüksek potasyum) nedeniyle kalp ritim bozuklukları.
Teşhis Yöntemleri
- Kan Testleri: Serum kreatin kinaz (CK) seviyesinde 5.000 U/L üzeri yükselme.
- İdrar Tahlili: Miyoglobin varlığının tespiti.
- Elektrokardiyografi (EKG): Hiperkalemiye bağlı T dalgası yükselmeleri.
Tedavi Yaklaşımları
- Acil Müdahale:
- Ezilen uzvun en kısa sürede baskıdan kurtarılması.
- Damar yolu açılarak sıvı resüsitasyonuna başlanması (saatte 1-1.5 litre izotonik sıvı).
- Hiperkalemi Yönetimi:
- Kalsiyum glukonat (kardiyoprotektif etki için).
- İnsülin+dekstroz veya salbutamol inhalasyonu ile potasyumun hücre içine geri alınması.
- Böbrek Koruma:
- Bikarbonatlı sıvılarla idrarın alkalize edilmesi (miyoglobinin böbrekte çökmesini önlemek için).
- Diyaliz ihtiyacı gelişirse hemodiyaliz uygulanması.
Risk Faktörleri ve Önlemler
- Yüksek Risk Grupları: Uzun süre enkaz altında kalanlar, kas kitlesi yüksek bireyler.
- Afet Senaryolarında Alınacak Önlemler:
- Enkaz altından çıkarılan hastalara sıvı desteğinin hemen başlatılması.
- Ezilen uzvun turnike uygulanmadan serbestleştirilmesi (ani potasyum yüklenmesini önlemek için).
- Hastaneye nakil öncesi EKG ile kardiyak durumun değerlendirilmesi.
Rehabilitasyon ve Uzun Vadeli Takip
Crush Sendromu sonrası akut böbrek yetmezliği gelişen hastalarda diyaliz ihtiyacı haftalarca sürebilir. Kas nekrozu nedeniyle uzuv kaybı riskine karşı ortopedik değerlendirme şarttır. Ayrıca, elektrolit dengesizliğinin tekrarlamaması için diyetisyen kontrolünde potasyum kısıtlaması önerilir.
Halka Yönelik Bilgilendirme
Deprem gibi afet durumlarında enkaz altında kalan kişilerin kurtarıldıktan sonra hemen su içirilmemesi gerekir. Yanlış sıvı yüklemesi, elektrolit dengesizliğini şiddetlendirebilir. Bunun yerine damar yoluyla sıvı verilmeli ve hasta en kısa sürede hastaneye ulaştırılmalıdır.