Damar Yolu Açma Nedir?

Damar yolu açma, hastalara olağanüstü hâllerde müdahale edilebilmesi amacıyla (genellikle) kol damarlarından bir tanesine takılan ve ucu açık şekilde olan iğnedir. Bu damar yolu açma işlemi, genellikle de serum bağlanabilmesi açısından yapılır. Bu amaçla kullanılan iğne sayesinde, hastanın damar yolu sürekli olarak açık kalır ve herhangi bir müdahale durumunda zaman kaybı önlenir. Çok daha kısa bir zaman içerisinde güvenilir bir şekilde ilacın damar içerisine enjekte edilmesi sağlanmış olur.

Hastanelerde sık sık kullanılan bir kavram olan “damar yolu açma” işlemi, genellikle müdahaleye başlamadan önce doktorun görevli hemşireden istediği bir işlemdir. Bu sayede hastaya yapılacak her bir iğne ve aynı zamanda her bir acil müdahale için hastada damar yolu aranmasına gerek kalmaz.

Damar Yolu Açma – Serum Takma Nasıl yapılır?

Damar yolu açma – serum takma işlemleri, sırasıyla gelen ve hem güvenli hem de hijyenik şartlarda yapılması gereken işlemlerdir. Bu iki tıbbi işlem, birlikte şu şekilde yapılabilmektedir:

• Damar yolu açma işlemi için öncelikle eller yıkanır ve kurulanır.
• Hastaya bu işlemle ilgili gerekli bilgi verilir.
• Steril eldivenler takılır.
• IV kateter takılacak olan toplardamar, parmak uçlarıyla hissedilerek giriş yapılacak nokta belirlenir. Giriş yapılacak noktanın ortalama 15 santim kadar yukarı kısmına turnike bağlanır. Turnike aşırı sıkı olmamalıdır çünkü atardamar dolaşımını tıkayabilir.
• IV kanül yapılacak yenin üstündeki deri, tek bir yönde bir antiseptik madde içermekte olan tampon kullanılarak yukarıdan aşağı şekilde veya dairesel biçimde silinir.
• Pasif olan elin başparmağı ile girilecek olan alanın hafif alt kısmından deri, aşağı şekilde çekilir ve gerdirilir.
• IV kanül iğnesinin açık olan ağız kısmı yukarı gelecek biçimde girilecek olan venin ortalama 0,5 ila 1 santim alt kısmından, öncelikle vene paralel şekilde 30 ila 45 derece açıyla giriş sağlanır.
• Deri geçildikten sonra IV kanülü, yine deriye paralel biçimde 3 ila 5 mm kadar ilerletilir. 15 derece bir açıyla ven içine girilir. Vene girildiği zaman ven ile deri arasındaki direnç, azalmış olarak hissedilir. 
• IV kanülü içerisinde ven, 2 ila 3 mm kadar iletilmesinin ardından kanın gelip gelmediğine bakılır. Buna bakılabilmesi için de Mandrin hafif bir şekilde geriye doğru çekilir.
• Kanül içine kan geldiyse o zaman ven içerisinde olunduğu anlaşılmış olur. Kan gelmezse ven içinde olunmadığı anlaşılır. Bu durumda işlemler yeniden yapılır.
• Kan geldikten sonra IV kanülün mandrini, yine kanül içinde mandrin çıkmayacak şekilde geriye çekilir. 
• Sonra turnike çıkarılır.
• IV kanül iyice yerleştirilmesinin ardından plaster veya yapışkan bir bant ile tespit edilir.
• Damar yolundan bir sıvı uygulaması gerçekleştirilecekse serum seti ile bir bağlantı yapılır. 
• Plaster veya yapışkan bant üstüne işlem tarihinin notu düşülür. 

Bebeklerde Damar Yolu Açma Teknikleri

Bebeklerde damar yolu açma teknikleri, şu noktalara dikkat etmek gerektiğini göstermektedir:

• Bebeğe kolayca damar yolu açılabilmesinin yöntemi, sakinleşmesini sağlamaktır. Bunun için emzik kullanılarak yatıştırma sağlanabilir. 
• Yürüme yaşı altında olan bebek ve çocuklar için en kullanışlı olan bölgeler, el üstündeki el damarlarıdır. Ancak ayak damarları da bazen kullanılır.
• Damarı gösterebilecek olan ışıklar kullanılabilir.
• Yeni doğmuş ve küçük bebeklerde, kan ilk katetere geldikten sonra bu iğnenin değil, kateterin ilerletilmesi tekniği denenmelidir.
• Yenidoğan bebeklerde damar yolu açma işlemi yapılırken neredeyse cilt ile paralel/aynı hizada bir giriş yapılır. Çünkü yenidoğan bebeklerde damarlar çok yüzeyel seyreder.
• Çocuklarda anestezik spreyler ya da kremler kullanma yöntemine başvurulabilir.
• Mümkün görünüyorsa turnike uygulamaktan uzak durulur ve bu aşamada sadece eller sıkılır.
• Hastanın kollarının bir yataktan aşağı sallanması ya da yatış durumunda kolun aşağı doğru sarkması, kan akışını hızlandırıp artıracaktır. Bu sayede de damarları görmek ve hissetmek çok daha kolay olabilecektir. 
• Ne zaman durulması gerektiğinin bilinmesi gerekir. Damar yolunu, 4 veya 5 defa arka arkaya şekilde zorlamak ve denemek, acı verici olduğu gibi sağlıklı bir hasta bakım şekli de değildir. 

Damar Yolu Açma Püf Noktaları

Damar yolu açma püf noktaları, hem damar yolunu açacak olan sağlık çalışanı (hemşire) hem de hasta açısından konfor sağlayacak noktalara işaret eder. Buna göre damar yolu açmanın püf noktaları şunlardır:

• Hemşirenin sakin olması ve işleme hazırlıklı olması gerekir. Acele edilmiş bir işlem, başarısızlıkla sonuçlanabilir.
• Hastaya güven verilmesi önemlidir. Hemşirenin kendine güvenmesi ve ne yaptığını gayet iyi bildiğini de hastasına göstermesi gerekir.
• İğne fobisi açısından hasta değerlendirmesi yapılabilir. İğne fobisi, aynı zamanda daha önceki damar yolu açılması tecrübelerinin bir neticesi olan yanıttır. İğne fobisi olanlarda belli semptomlar, hipertansiyon ve taşikardi (kalp çarpıntısı) görülebilir.
• Enfeksiyon kontrol tedbirlerine uyulması, önemli bir püf noktadır. Hastaya kanül takılırken kesinlikle eldiven kullanılması gerekir.
• Damar değerlendirmesi önemlidir. İyi hidratlanmış olan damarlar, biraz kabarık durumdadır. Bu da bu damarların kullanılmasının doğru ve uygun olacağını gösterir.
• Bakmaktan daha çok hissetme yöntemine başvurulmalıdır. Uygun olan bir damar görülemiyorsa, hemşire parmaklarıyla bu tespiti yapabilir.
• Hastaya sorulması önemlidir. Bu sayede hasta, daha önceki öyküsünden bahseder ve uygun damarlarını hemşireye söyleyebilir.
• Uygun olan bir kanül boyutu kullanılması gerekir. İğneden daha küçük bir damara giriş yapılabilir. Ama yaralanma olur ve iğne büyük geleceğinden dolayı damar patlar.
• Hasta açısından baskın kullanılmayan eline takılması önemli bir diğer detaydır. Bu sayede hasta, baskın olan eli ile diğer basit işlerini yapabilir.
• Turnike takılması, venöz akışı önleyecek kadar sıkı olmalıdır. Ama arteriyel akışını önleyecek kadar da sıkı şekilde olmamalıdır.
• Sıcak bir kompres uygulanabilir. Damar yolu açılmadan öncesinde nemli, ılık bir kompres ya da ılık olan bir havlu uygulaması yapılabilir. 
• Damarın stabilize edilmesi de önemli bir noktadır.
• IV kateteri direkt olarak damar üstüne yerleştirilmelidir. Bu noktada damarın yan kısmından bir delinme yapılması, el kısmına tutturulmuş olsa da yan tarafa doğru itebilir.