Debridman

Debridman Nedir?

Açık yara üzerinde oluşan ölü dokuların temizlenmesi işlemine debridman denir. Yaranın çok daha hızlı bir şekilde iyileşmesini sağlamak amacıyla düzenli olarak debridman uygulamasının yapılması aynı zamanda yara üzerinde bakteri ve enfeksiyon oluşumunu da önler.

Özellikle bacak bölgesindeki derin yaraların iyileşme sürecinde kalın tabaka halinde zararlı dokular meydana gelir. Debridman işlemi ile yara kenarındaki cilt temizlenir ve yara yatağı iyileşme için hazırlanır.

Debridman ile Temizlenen Ölü Dokular

• Eskar (keskin bir şeyle açılan derin yara)
• Nekrotik materyal 
• Devitalize dokular (cansız doku) 
• Yara kabukları
• Apse materyali
• İnfekte dokular (enfeksiyon, iltihaplı doku)
• Hiperkeratoz (deri kalınlaşması)
• Hematom (kan damarlarını yırtılması ile kan damarlarını ortaya çıkması)
• Debris (deri döküntüsü)
• Yabancı cisimler
• Kemik parçaları
• Doku artığı

Debridman Tedavisinin Faydaları

Debridman yara yatağının temizlenmesi amacıyla yapılsa da yaranın iyileşmesi aşamasında çok önemli faydaları vardır. Yaranın hızlı iyileşmesini sağlayan debridman tedavisinin faydaları şöyledir;

• Yaranın iyileşmesini önleyen fiziki bir engele sebep olan dokuları temizler.
• Normal hücre içi matriks yapı oluşmasını önler.
• Yeni damar oluşumunu engeller.
• Geri emilmemiş doku kaybı oluşumunu engeller.
• Yara yüzeyinin hücre tabakası örtü ile kaplanmasını önler.
• Lokal tedavide kullanılan tıbbi malzemeler etkisini arttırır.   
• İnfeksiyonun maskelenmesini engeller. 
• Bakterilerin çoğalması için uygun beslenme ortamının oluşumunu önler.
• İnflamatuvar sitokinlerin (hücre çoğalmasını uyaran) üremesini önler.
• Septik bir sorunun ortaya çıkmasını engeller.
• Aşırı matriks metalloproteinaz (enzim türü) üremesini önler.
• Apseler drene edilir. (Drenaj/drene etme: apse içindeki sıvının boşaltılması)
• Kas ve sinir dokusuna uygulanan basınç çıkarılarak basınç azaltılır.

Dedridman Yapılması için Uygun Olan Yara Tipleri

Debridman yapılması için uygun olan 32 tip yara çeşidi vardır. Genellikle ileri yaştaki erkeklerde daha sık görülen derin yaraların iyileşme sürecini hızlandırmak amacıyla debridman yapılır. Ne kadar sık ve düzenli şekilde debridman yapılırsa iyileşme o kadar hızlanır. En ideal debridman yapma süresi haftada bir kezdir. Debridman yapılması uygun olan yara tiplerinden bazıları şunlardır;

• Arteriyel ülser
• Cilt grefti (hasarı) 
• Ciltte flebi (doku türü) kaybı
• Cerrahi yaralar
• Diyabet hastalarında görülen ayak yaraları 
• Bası yarası
• İnflamatuvar ülser
• İnfeksiyona sekonder (ülser ve enfeksiyonun bir arada görülmesi) ülser
• Venöz ülser (toplardamar ülseri) 
• Travma

Yüksek Risk Taşıyan ve Uygulama Esnasında Dikkat Gerektiren Yara Tipleri

• El, ayak, yüz ve genital bölge yaraları
• Pyoderma gangrenosum (ülserli deri hastalığı) ve damar iltihaplanması olan yaralar
• Bacaktaki atardamarda plak oluşması
• Muhtemel imlantları olan diyaliz amaçlı Av fitülü (iki organ arasındaki anormal bağlantı) olan hastalardaki yaralar
• Doku oluşumu olmayan yara tipleri
• Kan pıhtılaşması zorluğu yaşayana kişilerde olan yaralar
• Tümör şüphesi olan yara tipleri
• Nedeni bilinmeyen yaralar
• Sinir, tendon ve damara yakın bölgede olan yaralar
• Onay veremeyecek şekilde bilinci kapalı hastalardaki yaralar 

Yara Debridmanı Nasıl Yapılır?

Hastadaki yara derinliği ve konumuna göre debridman tedavisinde farklı metotlar uygulanır. Her yöntem farklı şekillerde uygulanır. Hastanın durumuna göre en uygun metot belirlenir. Zaman içerisinde yara üzerinde görülen iyileşme şekline göre metot değişikliği yapılabilir.

Debridman Çeşitleri

• Cerrahi
• Mekanik
• Otolitik
• Biyolojik
• Enzimatik

Otolitik Debridman Uygulaması

Yara yatağının kendi kendini ölü dokulardan temizlemesinin saplanması işlemidir. Tamamen doğal bir süreç olduğu için diğer metotlara göre daha yavaş iyileşme gösterir. Zararlı ölü hücreleri ile proteolitik enzimlerin (proteinleri sindiren) yara yatağını temizlemesi ile yapılır. Hiçbir yan etkisi olmayan her yerde yapılabilen bu yöntem oldukça kolaydır. Nemli yara ortamında bulunana zararlı dokuların iyileştirilmesi sağlanır.

Mekanik Debridman Uygulaması 

Monoflaman fibre mad (tıbbi keçe malzemesi), tülgre (yağlı pansuman malzemesi), ıslak ve kuru gaz pansuman malzemeleri kullanılarak yara yatağının temizlenmesi işlemidir. Direkt (DDT) ile indirekt (IDT) olmak üzere iki farklı yolla yapılır.

Su ile yıkama tekniğine bağlı olan hidrocerrahi direkt yara üzerine müdahale edilmesi ile yapılır. Dokulara daha fazla enerji sağlanabilmesi amacıyla hidrocerrahi güçlü ve hızlı bir şekilde yapılmalıdır. Modern cihazlar kullanılarak yara üzerindeki yabancı cisimler kolayca temizlenir. Doğrudan yara üzerine uygulama yapılan bir diğer yöntem ise ultrason tedavisidir. Doku ve hücrelerde değişiklik meydana gelmesini sağlayan ultrason tedavisi cihazlar yardımcı ile mekanik enerjinin ve proteinlerin yaraya iletilmesini sağlar.

Biyolojik Debridman Uygulaması

Yara üzerinde oluşan larvaların temizlenmesi amacıyla yapılan biyolojik debridman tedavisi maggot (kurtçuk), larva ya da kurtçuk tedavisi olarak adlandırılır. Seçilen bu uygulama yara alanını temizler.

Enzimatik Debridman Uygulaması

Kimyasal ajanların yara üzerine topikal olarak uygulanması ile yapılır. Nevrotik (uzun süre lezyon olan) dokuları uyararak doku yıkımını sağlamak amacıyla bu yöntem tercih edilir. Böylece yara doku kalıntılarından arındırılır.

Cerrahi Debridman Uygulaması

En agresif debridman yöntemi olan cerrahi debridman esnasında makas, küret, bistüri (tıbbi bıçak) gibi malzemeler kullanılır. Diyabetik ayak yaralarının tedavisinde uygulanan bu yöntem özellikle sert eskar dokular, kalın, yapışık ve devitalize dokuların temizliği için uygundur. Alanında uzman cerrahlar tarafından yapılması gereken bu yöntem ile yara kabuğu, nasır, tırnak gibi fazlalıkların temizlenir.

TİME Prensibi Nedir?

Nevrotik doku ve epitel doku oluşumunu önlemek, yara yatağını ve çevresini temizleyerek tedavi için hazırlanmasında TİME prensibi uygulanır. Bunlar;

• Tissue (Doku): Hücre artıkları, defektif matriks gibi iyileşmeyi önleyen dokuların temizlenerek debride edilmesi işlemidir. 
• İnfeksiyon: Uzayan inflamasyon süreci sonrasında yarada artan bakteri miktarının azaltılmasıdır. Bu süreçte hidrojen peroksit, betadin, Dakin’s solüsyonu ya da asetik asit gibi antiseptik ilaçlar kullanılmadan bakteri yükü azaltılır.
• Moistura (Nem): Derin yaralarda çoğu zaman ya aşırı kuruluk ya da aşı oranda nemlilik gözlemlenir. Aşırı kuruluk yarada ağrı ve kaşıntı gibi sorunlara yol açarken aşırı nemlilik ise ciltte kabuk oluşumuna neden olur. Her iki durumda da yara iyileşme süresi uzar. Negatif basınç, kompresyon ya da yara örtüleri ile yaradaki nemin dengelenmesi sağlanır. Yara çevresinde ise önerilen krem ve losyonlar kullanılarak nem oranı dengede tutulur. 
• Edge (Yara kenarı): Yara kenarında oluşan yaşlı, sert ve kirli hücrelerin temizlenmesi işlemidir. Böyle yara kenarında epitelyal ilerleme sağlanır. Yapılan tedaviye cevap vermeyerek epidermisin yara içine doğru ilerlemenin durması halinde yara çevresinde bulunan kabukların temizliği yapılır.

Artroskopik Debridman Nedir?

Genellikle diz bölgesinde görülen kireçlenmelerin sebep olduğu sorunların ortadan kaldırılmasında artroskopik debridman tedavisi uygulanır. Kamera ve modern cihazla kullanılarak kireç oluşumundan kaynaklı fonksiyon kaybı yaşayan ekleme kesi açılması ile yapılır.

Artroskopik Debridman Yapılan Durumlar

• Sinovyal (eklemin kendi kendine ürettiği) dokuların temizlenmesi 
• Biseps kirişi sorunları (kas ve kemik arasında bağlantı sağlayan tendonlar)
• Eklem içi kireçlenme 
• Kıkırdak sorunlarının tedavisinde
• Dizdeki çapraz bağların yırtılması
• Menisküs (uyluk kemiği ile kaval kemiği arasındaki bağlar) yırtıklarının tedavisinde
• Kalça ekleminde görülen yaralar
• Dirsekte görülen yaralar 
• Genellikle sporcuların yaşadıkları kazalar sonucu ortaya çıkan yaraların tedavisinde astroskopik debridman yapılır.