Deli dana hastalığı (Bovine Spongiform Encephalopathy – BSE), sığırlarda beyin ve sinir sistemini tahrip eden ölümcül bir nörodejeneratif hastalıktır. İlk kez 1986’da İngiltere’de tanımlanan bu hastalık, prion adı verilen anormal proteinlerin neden olduğu bir enfeksiyondur. İnsanlara bulaştığında Creutzfeldt-Jakob Hastalığı (CJD) benzeri semptomlarla seyreden varyant formu ortaya çıkar. Bu yazıda, deli dana hastalığının bulaşma yolları, belirtileri ve korunma stratejilerini detaylıca ele alacağız.

Deli Dana Hastalığının Nedenleri ve Bulaşma Yolları
Hastalığın temel nedeni, normal prion proteinlerinin (PrP) anormal şekle (PrPSc) dönüşmesi ve beyin dokusunda birikerek hücre ölümüne yol açmasıdır. Bu süreç, sığırların enfekte hayvan artıkları içeren yemlerle beslenmesi sonucu tetiklenir. İnsanlara bulaşma, kontamine sığır eti veya sakatat tüketimiyle gerçekleşir. Özellikle beyin, omurilik gibi sinir dokuları yüksek risk taşır.

Deli Dana Hastalığının Belirtileri

• Hayvanlarda Görülen Semptomlar:

  • Davranış değişiklikleri (agresiflik veya aşırı ürkeklik)
  • Koordinasyon kaybı ve dengesiz yürüme
  • Kas titremeleri ve yere düşme
  • Kilo kaybı ve süt veriminde düşüş

• İnsanlarda Görülen Semptomlar (vCJD):

  • Depresyon, kaygı ve kişilik değişiklikleri
  • Kas seğirmeleri ve istemsiz hareketler
  • Yürüme güçlüğü ve denge kaybı
  • İlerleyen dönemde demans ve bilinç kaybı

Teşhis Yöntemleri
Hastalığın kesin tanısı postmortem (otopsi) beyin dokusu incelemesiyle konulur. Ancak şüpheli vakalarda şu yöntemler kullanılır:

• Manyetik Rezonans Görüntüleme (MRI): Beyindeki spongiform değişiklikleri tespit eder.
• BOS (Beyin Omurilik Sıvısı) Analizi: 14-3-3 protein varlığı araştırılır.
• Elektroensefalografi (EEG): Beyin dalgalarındaki anormallikleri gösterir.

Tedavi Seçenekleri
Ne yazık ki, deli dana hastalığının bilinen kesin bir tedavisi yoktur. Mevcut yaklaşımlar semptomları hafifletmeye odaklanır:

• Antipsikotik İlaçlar: Davranışsal bozuklukları kontrol altına almak için kullanılır.
• Fizik Tedavi: Kas koordinasyonunu desteklemek amacıyla uygulanır.
• Palyaçı Bakımı: İlerlemiş vakalarda ağrı yönetimi ve konfor sağlanır.

Korunma ve Önlemler

• Hayvancılıkta Yem Kontrolü: Ruminant proteinleri içeren yemlerin yasaklanması (1997’den beri AB’de uygulanıyor).
• Et Ürünlerinin Güvenli Tüketimi: Beyin, omurilik gibi yüksek riskli dokuların gıda zincirinden çıkarılması.
• Kesim Standartları: Sığırların kesim öncesi veteriner kontrolünden geçirilmesi.
• Kan Bağışı Kısıtlamaları: Riskli bölgelerde bulunan bireylerin kan bağışı yapmasının engellenmesi.

Dünya Genelinde Alınan Önlemler
İngiltere’de 1996’da başlatılan sığır itlaf programları, hastalığın yayılımını %99 azaltmıştır. ABD’de ise 2003’ten beri tüm sığırlar BSE taramasından geçirilmektedir. Türkiye’de 2010’da revize edilen Hayvan Sağlığı Yasası, ithal hayvan ürünlerinde sıkı denetimler öngörür.

İnsan Sağlığı İçin Kritik Uyarılar

• Az pişmiş et ürünlerinden (özellikle köfte ve sosis) kaçının.
• Sığır eti tüketirken iç sıcaklığın en az 72°C olmasına dikkat edin.
• Nörolojik semptomlar geliştiğinde zaman kaybetmeden nöroloji uzmanına başvurun.

Bilimsel Araştırmalar ve Umut Vadeden Gelişmeler
Son yıllarda prion proteinlerini hedef alan monoklonal antikor çalışmaları deneysel aşamadadır. Ayrıca CRISPR-Cas9 teknolojisiyle prion genlerinin susturulması üzerine araştırmalar devam etmektedir.