Demir Yüksekliği

Demir Yüksekliği Nedir?

Demir, vücutta en fazla bulunan eser elementlerden biri olup, önemli bir çok metabolizma olayına katılır. Demir kan yapımı, enerji üretimi, bağışıklık sistemi gibi pek çok önemli olay için gereklidir. Vücuttaki kullanımı ve depolanması elektron verip alabilme kapasitesi yardımı ile gerçekleşmektedir.

Normal şartlarda vücut demir düzeyini büyük bir hassasiyet ile dengede tutmaktadır. Çünkü insan vücudunda aktif olarak demirin atılımını sağlayacak bir mekanizma bulunmaz ve fazla miktarda alınan demir dokularda depolanır. 

Genellikle gıdalar ile 25–50 gr demir alınırken bu demir miktarının ancak 1–2 gr sindirim sisteminden emilir. Bu emilim miktarı, büyüme, gebelik, kan kaybı gibi ihtiyaç artışı varlığında artmaktadır.

Vücutta aşırı birikmiş demir, demir yüksekliğine yol açar ve bu demir özellikle karaciğer, pankreas, endokrin organlar ve kalp başta olmak üzere pek çok organda hasara yol açar.

Demir yükselmesi, vücutta depo demir miktarının normal değeri aşması olarak  ve terminolojik olarak Hemokromatozis olarak isimlendirilir. 

Demir yükselmesi temel olarak ikiye ayrılır. Primer ve sekonder hemokromatozis olarak ayrım yapılmaktadır.

• Primer demir yükselmesi (hemokromatozis) sebebi, vücudun besinlerden emdiği demirin miktarını ayarlayan genlerde sorun olmasıdır.
• Sekonder demir yükselmesinin (hemokromatozis) nedeni ise, demirin besinler ile fazla alınması ve ya demirin emilimini etkileyecek farklı bir hastalığın olmasıdır. Sekonder demir yüksekliğine sebep olan hastalıkların başını anemi (kansızlık) çeker.

Demir Yüksekliği Belirtileri Nelerdir?

Demir yüksekliği vücudun her bölümünü etkilediği için çok fazla belirti göstermektedir. Belirtiler sonucu erken teşhis hastalığın ilerleyişini etkileyen önemli bir durumdur.

Oluşabilecek yakınmalar şunlardır:

• Yorgunluk
• Güçsüzlük
• Eklem ağrıları
• Karın ağrısı
• Çarpıntı
• Libido kaybı
• Kilo kaybı
• Deride hiperpigmentasyon, yüzde boyunda ön kolda dirseklerde demir ve melanin birikimine bağlı renk değişimleri görülür.
• Karaciğer hastalıkları, karaciğer demir yüksekliğinde etkilenen ilk organdır. Aşırı yükselmiş demir alkolik karaciğer hastalığının gelişimini tetikleyebilir. Portal Hipertansiyon gelişebilir.
• Hipofiz bezindeki demir birikimine bağlı olarak, ereksiyon bozukluğu problemleri, kısırlık, adet düzensizlikleri, erken menopoz durumları görülebilir.
• Pankreas hücrelerinde demir birikimine bağlı olarak, kan şekeri yüksekliği nedeni ile Diyabet hastalığı gelişimi.
• Kalpte demir birikimine bağlı olarak, düzensiz kalp ritimleri, çarpıntı, kalp krizi durumları görülebilir.
• Bağışıklık sisteminin baskılanması nedeni ile hastalıklara yatkınlık artmıştır.

Demir Yükselmesi Nedenleri Nelerdir?

Demirin kan düzeyinde yükselmesi, doku ve organlara çökmesinin sebepleri şunlardır:

• Primer demir yüksekliği, Hepcidin adı verilen molekülün eksikliği veya mutasyonu ile ilişkilidir. Hepsidin, vücutta demirin azalması ve ya artması durumlarını kontrol eden bir moleküldür. Bu molekülün işlevsizliği vücutta aşırı demir birikimine neden olur. Biriken demir pek çok doku ver organa çöker ve hasar oluşturur.
• Sekonder demir yüksekliği, genellikle doğuştan kan bozukluğuna sebep olacak bir hastalığa bağlı olarak gelişir.
• Kan transferine bağlı hastalarda sürekli tekrarlayan transferler sonucu demir miktarı artar.
• Demir yüklenmesi olan anemiler (kansızlıklar), kan elemanlarının ve hücrelerin yıkımları sonucunda vücutta demir miktarı artar. Artan demir miktarı organ ve dokulara birikerek çöker. Çöken demir fonksiyon ve işlev kaybına neden olur ve kalıcı hasarlara yol açar.
• Besinler ile alınan demir miktarının çok fazla olması doku ve organlarda demir birikimine neden olabilir.

Demir Yüksekliği Teşhisi

Demir yüksekliği teşhisi yapılan basit kan testlerinde demirin kandaki varlığı hakkında bilgi veren parametreler ve uygun belirtilerin varlığı ile konulur.

Kan testlerinde kullanılan parametreler kan transferin saturasyonu ve serum ferritin düzeyidir.

Bu parametreler demir yüksekliği lehine olduğunda teşhisin doğrulanması için aile bireyleri taranır, gen mutasyonları araştırılır. Eğer bireyin karaciğer bulguları da mevcut olursa, hastanın karaciğerinden biyopsi alınabilir.

Manyetik rezonans görüntüleme yöntemi ile demir çöken organlar görüntülenebilir. Görüntüleme sonucunda hangi organda ne kadar demir çöktüğü tahmin edilir.

Karaciğerden alınan biyopsi sonucu demir yükünün gösterilmesi kesin teşhis anlamına gelir.

Demir Yüksekliği Tedavisi

Demir yüksekliği tedavisinde asıl amaç, fazla miktarda olan demiri vücuttan uzaklaştırabilmek ve demir düzeyini normal sınırlara indirmek, demir birikimine bağlı olarak gelişen organ hasarının önüne geçebilmek, hastalığın olumsuz sonuçlarını engelleyebilmek, yaşamın geri kalanında vücutta demirin normal seviyelerde olmasını sağlamaktır.

Tedavide uygulanan yöntemler şu şekildedir:

• Terapötik Filebotomi, vücuttan kanı geri alma işlemidir. Toplar damarlarımıza iğne ile girilerek steril bir torba kan alınır. Bağış amaçlı kan vermeye çok benzer bir işlemdir. İşlem düzenli aralıklar ile yapılır ve demirin seviyesini normale indirmek için bir miktar kan alınır.
• Demir Kolasyon Tedavisi, amaç vücuttaki fazla demiri damar yolu ile ilaç uygulayarak veya ağızdan alınan demir kolasyon tedavisi ilaçları ile yapılır.
• Diyet değişikliği, demir hapları, demir iğneleri, demir içeren multivitaminler de dahil olmak üzere demir alımı engellenir, C vitamini alınımı sınırlandırılır, pişmemiş balık ve kabuklu deniz ürünlerinin alımı durdurulur, alkol alımı sınırlandırılır.

Demir Yüksekliği Tedavi Edilmezse

Demir yüksekliği erken tanınıp tedavi edilmelidir. Aksi neden olacağı olumsuz sonuçlar şunlardır:

• Karaciğere demir çökmesine bağlı, karaciğer büyümesi, karaciğer yetmezliği, karaciğer kanseri, siroz dâhil birçok karaciğer hastalığı oluşur.
• Kalbe demir çökmesine bağlı, düzensiz kalp ritimleri ve atımları, kalp yetmezliği gibi kalp sorunları oluşur.
• Eklemlere demir çökmesine bağlı, şiddetli eklem ağrısı ve eklem hasarı görülür.
• Ailesinde kan şekeri yüksekliği hastalığı olan Diyabet olanlarda, Diyabet hastalığının oluşmasına neden olur.
• Üreme organlarına demir çökmesine bağlı olarak erkeklerde; ereksiyon fonksiyon bozukluğu (iktidarsızlık), testislerde küçülme, libido kaybı, kadınlarda; cinsel isteğin azalması, adet döngüsünün bozulması, erken menopoz gelişir.
• Deride melanin pigmenti ile beraber cilt lekelerinin oluşmasına neden olur.
• Hipofiz ve tiroit bezlerinin çalışmasını engeller.
• Böbreklere çökerek böbrek yetmezliğine ve böbrek üstü bezlerinin hasar görmesine neden olur.

Demir Yüksekliğine Ne İyi Gelir?

Diyet değişikliği yapmak demir yüksekliğine en iyi gelecek yöntemdir.

• Demir hapları, demir iğneleri, demir içeren multivitaminler de dâhil olmak üzere demir alımı engellenmeli.
• C vitamini alınımı sınırlandırılmalı.
• Pişmemiş balık ve kabuklu deniz ürünlerinin alımı durdurulmalı.
• Alkol alımı sınırlandırılır

Demir Yüksekliğine Ne İyi Gelmez?

Kanda demir seviyesinin yüksek olması birçok doku ve organda fonksiyon kayıplarına ve tahribata yol açmaktadır.

Demir Yüksekliği teşhisi almış bireylerde şu durumlar demir yüksekliğine iyi gelmez:

• Tedavinin geciktirilmesi
• Tedaviye uyumsuzluk
• Tedavi yöntemlerinin uygulanmaması ve ilaçların kullanılmaması
• Diyette aşırı demir içerikli besinler tüketilmesi.
• Aşırı C vitamini alımı.
• Alkol kullanımı ve sigara kullanımı.
• Önerilen ilaçları önerilen dozlarda kullanmamak
• Pişmemiş balık ve kabuklu deniz ürünlerinin fazla tüketimi
• Et ve süt ürünlerinin aşırı tüketilmesi
• Demir yüksekliğine ek olarak eşlik eden başka hastalıkların bulunması (diyabet gibi)

Demir Yüksekliği İlacı

Demir kelasyon (şelasyon) tedavisi için kullanılan ilaçlar flebotomi yöntemi kadar etkili olmasada, her bireye flebotomi uygulanmadığı için kullanılır.

Demir kelasyon yönteminde kullanılan ilaçlar şunlardır:

• Deferoksamin, idrar yolu ile demir atılımına yardımcı olur. Demir yükünü azaltmada yardımcıdır.
• Deferibron, oral olarak alınır, günde 3 defa kullanılır.
• Deferasiroks, oral yol ile alınır. Günde 1 defa kullanılır

Demir kelasyon tedavisi uygulanan hastalar kan değerlerinde bir problem olmaması için yakın takip edilirler.

Olası yan etkiler: Demir eksikliği anemisi, mide bulantısı, kusma

Gebelerde Demir Yüksekliği

Gebe bireyde demir yüksekliği hem anne sağlığını hem bebek sağlığını etkiler. Annede karaciğer, böbrek ve kalp problemlerine yol açar. Bebekte gelişim geriliği, zeka geriliği, erken doğum gibi durumlara neden olabilir.

Hamile bireyde teşhis edilmiş olan demir yüksekliği durumu Dâhiliye Hastalıkları Uzmanları ve Kadın Doğum Uzmanlarınca koordineli olarak tedavi edilir.

Eğer zamanında uygun tedavi verilmez ise anne ve bebek açısından bir çok sorun meydana gelecektir.

Çocuklarda Demir Yüksekliği

Çocuklarda ve bebeklerde görülen demir yüksekliği problemi, sıklıkla anne karnında iken başlar ve karaciğer içi ve dışı demir birikimi sonucu erken dönemde karaciğer yetmezliğinin görüldüğü nadir bir durumdur.

Uzun dönemde karaciğer problemlerinin yanında, kalp, böbrek problemleri de görülür. Erken tanınıp tedavi edilmesi çocuk ve bebeklerin fiziki ve zekâ gelişimleri açısından önemlidir.

Çocukluk ve bebeklik dönemi demir yüksekliği sebebi tam olarak bilinmemektedir. Albümin düşüklüğü, kan pıhtılaşma elemanlarında azlığı, karaciğer enzimlerinin azlığı, bilirubin değerlerinde yükselmelerin eşlik ettiği bir tablo meydana gelir.

Histolojik ya da manyetik rezonans görüntüleme yöntemi ve bu klinik tablolar ile teşhis konulan hastalığın tedavisi karaciğer transplantasyonudur.

Farklı tedavi yöntemleri çocuk ve bebeklerde çok fazla yanıt vermez.

Demir Yükselmesi için Hangi Doktora Gidilir?

Demir yükselmesi sonucu karaciğer, pankreas, kalp, beyin gibi birçok hayati organda demir çökmesi meydana gelir. Meydana gelen çökme bu organların işlev kayıplarına neden olur ve bu organlarda kalıcı hasarlar bırakır.

Diyabet, siroz, karaciğer kanseri, böbrek yetmezliği, körlük, kalp yetmezliği gibi birçok olumsuzluk görülebilecek olan demir yükselmesi probleminin teşhisinin konulması ve tedavisinin uygulanabilmesi için, Dâhiliye (İç Hastalıkları) bölümü uzmanlarına başvurulmalıdır.

Belirtiler hissedildiğinde başvuru yapılmalıdır. Erken teşhis tedavinin iyi seyrini etkilemektedir.