Dereceli Gözlük Nedir?

Dereceli gözlük, göz kusurlarının tedavi edilmesi için reçete edilen gözlüklerdir. Bu göz kusurları genellikle miyopi (uzağı görememe), hipermetropi (yakını görememe), presbiyopi (yaşa bağlı yakın görememe) ve astigmatizm (bulanık görme ) gibi bilinen kırma kusurlarıdır. Ayrıca bir uzman tarafından verilen bu gözlükler, gözleri fiziksel travmalardan ve zararlı radyasyondan korumada önemli bir rol oynarlar.  

Gözlükler, çeşitli malzemeler kullanılarak üretilmekte ve belirli uygulamalarda kullanımı optimize etmek için çeşitli optik profillerle tasarlanmaktadırlar. Dereceli gözlük için kapsamlı bir göz muayenesinin en temel kısmı, temel görme testidir ve bu testte kontrol edilen ana koşullardan biri kırılma kusurudur. Kırılma kusuru, gözün şeklinde bir anormallik olduğu anlamına gelir ve gözün ışığı doğrudan retinaya odaklayabilme yeteneğini değiştirir ve görmede bozukluğa neden olur. Genellikle dereceli gözlükler, kontakt lensler, ortho-k kontakt lensler veya lasik gibi refraktif cerrahi gibi tedavi seçenekleri uygulanır.

Dereceli Gözlük Çeşitleri

Gözlük camları üretildiği maddeye göre cam(mineral) ve plastik(organik) olmak üzere ikiye ayrılır. Dereceli gözlüklerde kullanılan camlar, keskin ve net görmeyi sağlayan cam veya plastikten üretilen gözlük camlarıdır. Gözün görme kusurunda kullanılan odak özelliğine göre 4 çeşit gözlük camı vardır ve bunlar şu şekilde sıralanabilir:

Tek odaklı(Monofokal) Gözlük Camları: Odak uzaklığı azaldıkça   merceğin optik gücü (diyoptri) artar. Bu tür merceklerde tek bir odak noktası,odak uzaklığı ve optik güç vardır. Miyopi, hipermetropi, astigmatizma ve presbiyopi gibi kırma kusurlarının tedavisinde bu tür mercekler kullanılabilir. Bu gözlükler uzak meafe, yakın mesafe gibi gibi görme alanları için kullanılabilir.

İki Odaklı(Bifokal) Gözlük Camları: Miyopi, hipermetropi ile birlikte presbiyopi kırma kusuru olan kişilerin uzak ve yakın mesafe için iki ayrı gözlük kullanmasınıı önlemek için geliştirimiş camlardır. Hem yakın hem de uzak görme sorunları için kullanılır ve ayrıca çizgili bifokal, d-Bifokal veya yönetici bifokal gibi farklı türleri bulunur.

Üç Odaklı(Trifokal) Gözlük Camları: Yakını uyum yeteneği bozulmuş gözlerde bazen iki odaklı camlar yeterli görüşü sağlayamaz. Bu ihtiyacı gidermek için trifokal gözlük camları geliştirilmiştir. Trifokal camlarda uzak ve yakın görme alanı arasındaki orta mesafeyi görmeyi sağlayan ara   bölme vardır. Ancak uzak görme alanından yakın görüşe geçişte ani görüntü değişimleri olması nedeniyle kullanımı pek avantajlı değildir.  Ayrıca cam bölme yapısından dolayı kozmetik anlamda da pek kullanışlı değildir.

Çok(Çoklu) Odaklı(Multifokal) Gözlük Camları: Multifokal gözlük camı bir diğer adıyla progresif gözlük camı çok odaklı gözlük camı demektir. Bu gözlük camları hem uzak mesafe hemde yakın mesafe için kullanılır. Bifokal ve trifokal gözlük camlarında görülen uzak ile yakın mesafe arasındaki kesintili geçiş bu gözlüklerde yoktur. Progresif gözlük camları mesafeler arasında kesintisiz geçiş sağlamasından dolayı oldukça kullanışlıdır.

Dereceli Gözlük Hangi Göz Kusurlarında Kullanılır?

Dereceli gözlük kullanımını gerektiren göz kusurları, gözün hangi kısmının etkilediğine bağlı olarak birkaç farklı kırılma kusuru ile tanımlanmaktadır.  Bunun yanında kişinin aynı anda birden çok göz kusuruna sahip olması mümkündür. Bu göz kusurları şu şekilde sıralanabilir:  

Miyopi veya Uzağı Görememe

Miyopide göz küresinin uzunluğu çok uzundur, bu durum ışığın retina yerine retinanın önüne odaklanmasına neden olur. Bu, bireyin nesnelere yakın olduğunda daha iyi görmesini sağlar, ancak nesnelere uzaktan bakıldığında netlik kaybolur ve bu durumlarda dereceli gözlük kullanılmalıdır.

Hipermetrop veya Yakını Görememe

Hipermetrop, göz küresinin normalden daha kısa olduğu bir durumdur ve bu göz koşulu yakındaki nesnelerin bulanık görülmesine neden olur. Bununla birlikte, kişiler hipermetropiyi farklı şekillerde yaşarlar. Bazen uzaktaki nesneler net görülebilirken, bazen yakını ve uzağı bulanık görebilirler. Bunun yanında bazen de hiç sorun yaşanmayabilir. 

Özellikle dereceli gözlük kullanmayan çocuklar, net görmeye izin verecek şekilde hayata uyum sağlayabilirler, ancak bu göz yorgunluğuna, bazen kaymaya veya şaşılığa neden olabilir. Hipermetrop, özellikle yakın nesnelere bir süre bakıldığında göz yorgunluğuna veya tembelliğine neden olur. bu yüzden göz yorgunluğunu gidermek ve konsantrasyonu iyileştirmek için dereceli gözlüklere ihtiyaç duyabilirler. 

Astigmatizm

Astigmatizm genellikle düzensiz şekilli korneadan kaynaklanmaktadır.  Normalde yuvarlak olan kornea, astigmatı olan bir gözde daha yuvarlak şekildedir. Bu durum retinanın önünde, arkasında veya her ikisinde de birden fazla odak noktası oluşmasına neden olur. Astigmatı olan kişiler, yakın ve uzak tüm mesafelerde genellikle bir dereceye kadar bulanık veya bozuk görme kabiliyetine sahip olduklarından dolayı dereceli gözlük kullanmalıdırlar.

Presbiyopi

Presbiyopi, genellikle 40 yaşından sonra ortaya çıkmaya başlayan yaşla ilgili bir durumdur. Göz yaşlanmaya başladığında göz mercekleri sertleşir ve yakın nesnelere net bir şekilde odaklanamaz. Bunun yanında her ikisi de yakın mesafelere odaklanma sorunlarına neden olduğu için presbiyopinin sıklıkla hipermetropi ile karıştırıldığını unutmamak önemlidir. Bununla birlikte, yüksek hipermetropi, özellikle loş ışıkta uzak mesafelerde de bulanıklığa ve derinlik algılama sorunlarına neden olabileceğinden dolayı motorlu araç kazalarına neden olabilir. Bu gibi durumlarda hipermetropu olan kişiler dereceli gözlükleri kullanmaları gerekir. Presbiyopi görme kusuruna sahip olan kişiler de daha iyi görebilmek  gözlük kullanabilirler.

Dereceli Gözlük Kullanmamanın Etkileri

Kişinin sahip olduğu göz kusurları yaşam koşullarını zorlaştırabilir. Bu yüzden reçete edilen dereceli gözlükleri kullanmak gerekir. Kullanılmaması durumunda kişiye bazı zararlar verebilir. Dereceli gözlüklerin takılmaması durumunda etkileri veya zararları şu şekilde sıralanabilir;

• Gözleri kısmak, baş ağrısı ve yorgunluk yapar.
• Dereceli gözlük takmamak, bir şeylere çarpmak, takılıp düşmek veya geceleri görmekte zorluk çekmek gibi günlük yaşamı sekteye uğratabilir.
• Bir kişinin araç kullanırken tepki verme yeteneğinin neredeyse yüzde 90'ı görme yetisine dayandığından, gözlük takmadan direksiyona geçtiğinde, kendisini ve başkalarının hayatını riske sokabilir. 
• Dereceli gözlük takmamak uzun vadede gözlerin gelişimini olumsuz yönde etkileyebilir.
• Uzağı göremeyen biri dereceli gözlük takmadığında göz tembelliği gelişme  riski ile karşı karşıya kalır.
• Yakını göremeyen çocukların ortak şikayeti okumayı sevmemeleridir. Çünkü nesnelere odaklanmak için gözlerini kısmak zorunda kalırlar.

Dereceli Gözlük Muayenesi Nasıl Yapılır?

Kapsamlı bir dereceli gözlük muayenesi oldukça basit ve rahat bir prosedürdür. Bu muayene genellikle 45 ila 90 dakika arasında sürmektedir. Muayene sırasında uygulanması gereken bazı testler yapılabilir ve bunlar aşağıdaki gibidir:

• Hastanın tıbbi geçmişi hakkında bilgi alımı,
• Hastanın ailesinin tıbbi geçmişi hakkında bilgi alımı,
• Hangi ilaçları kullandığının tespiti,
• Daha önce dereceli gözlük kullanıp kullanmadığı,
• Hastanın çeşitli mesafelerde ne kadar iyi gördüğünü belirlemek için göz çizelgesi okutulmasını içeren görme keskinliği testi yapılması,
• Foropter adı verilen bir cihaz aracılığıyla bir göz çizelgesine bakılması istenir. Foropter farklı mercekler içerir ve kişi için en iyi dereceli gözlük veya kontakt mercek reçetesinin belirlenmesine yardımcı olur.
• Göze parlak bir ışık huzmesi tutularak, gözlerin ışığa nasıl tepki verdiği kontrol edilir ve bu durumda gözler genellikle kısılırlar. Gözler genişler veya yanıt vermezse, bu altta yatan başka bir sağlık problemini açığa çıkarabilir.
• Yan görüş kaybı (periferik görme), glokomun bir belirtisi olabilir. Bu test, hastanın farkında olmadan yan görüşü kaybedebileceği için bilinmeyen göz problemlerini bulabilir.
• Dereceli gözlük muayenesinde göz hareketi, oküler hareketlilik denen bir testtir ve gözlerin hareketini değerlendirir. Hastanın gözlerinin hizalı olup olmadığına bakılır,  ayrıca göz kaslarının düzgün çalışıp çalışmadığı da kontrol edilir.
• Tonometri adı verilen göz tansiyon testi, gözdeki basıncı ( göz içi basıncı veya GİB ) ölçer. Yüksek GİB, glokomun bir işaretidir ve bu test, göze hızlı bir hava üflemeyi, basınca duyarlı bir ucu gözün yakınına veya karşısına hafifçe uygulamayı içerebilir. Ayrıca hastanın daha rahat olması için dereceli gözlük muayenesinde gözü uyuşturan göz damlaları kullanılabilir.
• Gözün ön kısmını aydınlatmak için lambalı bir mikroskop kullanılır. Buna göz kapakları, kornea, iris ve mercek dahildir. Bu test, korneada katarakt veya herhangi bir yara izi veya çizik olup olmadığını kontrol eder.
• Göz bebeğini genişletmek veya büyütmek için göz bebeğinin büyümesini sağlayan göz damlaları uygulanır. Bu retinanın ve  optik sinirinin hastalıktan kaynaklanan hasar belirtileri açısından incelenmelerine olanak tanır.

Bununla birlikte görme sorunu için yapılan göz muayenesinde gözün daha ayrıntılı incelenmesi için başka testler de uygulanabilir ve bu testler özel görüntüleme tekniklerini içerebilir:

• Optik koherens tomografi (OCT) (göz tomografisi)
• Fundus fotoğrafları (renkli fotoğraf)
• Floresan anjiyografi (FA) (göz damarı tetkiti)
• Kornea yüzeyinin taraması olan topografi
• Otomatik görsel alan

Dereceli gözlük kullanımını gerektirecek bir görme bozukluğu olup olmadığını anlamak için yapılan bu testler, gözdeki hastalıkların erken teşhisi için gözün arkasındaki, göz yüzeyindeki veya göz içindeki sorunların tespit edilmesine yardımcı olur. Bununla birlikte kapsamlı göz muayenesinin her bölümü gözlerin sağlığı hakkında önemli bilgiler sağlar.

Dereceli Gözlük Muayenesi Kimler Yapılması Gerekir?

Doğumdan ergenlik yıllarına kadar çocukların gözleri hızla büyür ve değişir. Sağlık Bakanlığı tarafından çocukların bu kusurlarının teşhisi için periyodik olarak taranmasını gerektiren yönergeler vardır.  Bu taramalar, çocukların dereceli gözlük ihtiyacı olup olmadığını belirlemesine yardımcı olur. Yetişkinler için temel göz muayeneleri ise, 30- 40’lı yaşlardan sonra düzenli olarak yaptırılmalıdır.  Bunun haricinde eğer şu problemler söz konusu ise, daha sık göz muayenesine gidilmelidir:

• Bir enfeksiyon, yaralanma ve göz ağrısı varsa veya ani uçuşmalar, parlamalar veya ışık desenleri fark ediliyorsa acil göz doktoruna gidilmelidir.
• Dereceli gözlük kullanıldığında, kontrol için her yıl gidilmelidir.
• Diyabet varsa veya ailede göz hastalığı öyküsü varsa, gözlerin ne sıklıkla muayene edilmesi gerektiği hakkında bir uzman bilgi alınmalıdır.

 Bir göz hastalığı veya görme sorunu olduğunda veya aşağıdaki gibi risk faktörleri varsa bir göz doktoruna gidilmelidir:

• Diyabet (şeker hastalığı) 
• Yüksek tansiyon
• Ailede göz hastalığı öyküsü

Ayrıca 65 yaşında veya daha ileri yaşta her iki yılda bir dereceli gözlük kullanımı için gözler kontrol ettirilmelidir.  Aşağıdaki gibi yaşa bağlı göz hastalıkları belirtileri kontrol edilmelidir:

• Katarakt (göz merceğinin saydamlığını kaybetmesi)
• Diyabetik retinopati (gözleri etkileyen diyabet)
• Yaşa bağlı makula dejenerasyonu (sarı nokta hastalığı)
• Glokom (göz tansiyonu)

Dereceli Gözlük Takmanın Yan Etkileri

Dereceli gözlük kullanmanın faydalarının yanı sıra yan etkileri de bulunmaktadır ve bunlar aşağıdaki gibidir:

• İlk dereceli gözlük kullanımlarında göz alışana kadar hafif rahatsızlık hissedilebilir. 
• Baş dönmesi ve derinlik algısı ile ilgili sorunlar olabilirken,  bu sorun gözlerin alışması için 2 haftayı bulabilir.
• Gözlük takmak görme yeteneğini anında iyileştirebilirken, görme sorununun temel nedenini ele alan bir çözüm değildir. Gözlük kullanmak göz numarasının artmasını yada azalmasını etkilemez.
• Yıllar geçtikçe, görme yeteneğini iyileştirmek için daha yüksek derecelerde gözlük ihtiyacı olabilir. 
• Uygun olmayan  dereceli gözlük kullanımı kişinin görme sorununu gidermez, görme netliği kazanılamaz   ve kişinin görme problemi devam eder. Bu yüzden iyi bir muayene olunmalı ve doktorun reçete ettiği gözlük alınmalıdır. Hasta mutlaka göz kontrollerine gitmelidir.
• Doktor önerisi veya reçetesi olmadan dereceli gözlük kullanılmamalıdır.