Direkt Üriner Sistem Grafisi

Direkt Üriner Sistem Grafisi (DÜSG) Nedir?

Direkt üriner sistem grafisi, üriner sistemdeki yapıları değerlendirmek ve düşünülen bir patoloji varsa tanıya yardımcı olmak için uygulanan bir röntgen çekimi uygulamasıdır. Üriner sistemde böbrek, üreter ve mesane gibi ana yapılar bulunmaktadır. Üriner sistemi değerlendirmek amacıyla uygulanan en önemli teşhis prosedürü, direkt üriner sistem grafisidir.

Direk üriner sistem grafisinde; kemiklerin, organların ve iç dokuların görüntülerinin elde edilebilmesi için X-ışınlarına ihtiyaç duyulur. X-ışınları görünmez elektromanyetik enerji kullanır. Grafide kullanılan X-ışınları, belirli vücut dokularından özel olarak imal edilmiş plakalara iletilir ve bu ışınlar sayesinde görüntülenen alanın bir negatifi çıkarılır.

Üriner sistem görüntülemesinde X-ışınlarının kullanıldığı grafiler dışında şu görüntüleme teknikleri kullanılabilir:

• Ultrason
• Manyetik rezonans görüntüleme (MR)
• Bilgisayarlı tomografi (BT veya CT)
• Radyonüklid 

Direkt Üriner Sistem Grafisine Başvurulan Durumlar

• İdrara çıkamama veya idrar yapmada zorluk 
• İdrar retansiyonu olarak bilinen mesaneyi boşaltmada zorluk
• Mesane kontrol sorunları veya idrar kaçırma 
• Sık idrara çıkma 
• Tekrarlayan idrar yolu enfeksiyonları 
• Karın bölgesinde, sırtta veya kasıkta ağrı
• Karında belirli bölgelerde şişlik veya kitle
• Böbrek yetmezliği belirtileri
• İdrarda kan görülmesi (hematüri)
• Yüksek tansiyon 

Sağlık uzmanı ayrıca bir hastalığı tespit etmek amacıyla da direkt üriner sistem grafisini isteyebilir. Farklı türde idrar yolu problemleri, benzer belirtilere neden olabilir. Örneğin idrar tıkanıklığı veya prostat büyümesi bu belirtilerden en sık karşılaşılanlarıdır. Direkt üriner sistem grafisi ayrıca şu sorunların tanımlanmasına, değerlendirilmesine ve izlenmesine yardımcı olabilir:

• Böbrek hastalıkları
• Tümörler
• Mesane kapasitesinin küçük olması
• Vezikoüreteral reflü olarak bilinen geriye doğru idrar akışı
• Gebelik sırasında şüpheli veya anormal görüntülemenin ardından yenidoğanlarda hidronefroz veya idrar tıkanması

Direkt Üriner Sistem Grafisi Öncesi Muayene

Direkt üriner sistem grafisi öncesinde doktor, herhangi bir önemli hastalık ve ameliyat dahil olmak üzere hastanın tüm tıbbi geçmişini değerlendirmektedir. Bunun yanında fiziki muayene ve belirli kan testleri de yapılmaktadır. Ardından hastadan şu konular hakkında bilgi alınır:

• İdrar yolu semptomlarının ne zaman başladığı ne sıklıkla ortaya çıktığı ve ne kadar şiddetli olduğu
• Reçeteli veya reçetesiz olarak kullanılan tüm ilaçlar
• Günlük sıvı tüketim miktarı
• Alkol ve kafein kullanımı
• Hastanın herhangi bir yiyeceğe veya ilaca alerjisinin olup olmadığı
• Hastanın kadın olması halinde hamile olup olmadığı veya yakın zamanda hamileliğin düşünülüp düşünülmediği

Direkt Üriner Sistem Grafisine Hazırlık

Direkt üriner sistem grafisine nasıl hazırlanılacağı, testin amacına ve türüne bağlı olarak değişmektedir. Testten önce sağlık uzmanı, hastaya uyması gereken talimatlar hakkında bilgi vermektedir. Genellikle şu talimatlara uyulması istenir:

• Ultrason testlerinden 2 saat önce birkaç bardak su tüketilmelidir.
• DÜSG çekiminde transrektal ultrason için müshil kullanılabilir ve testten yaklaşık 4 saat önce lavman (daha net görüntü alınabilmesi amacıyla, bağırsakların temizlenmesi için rektum yoluyla sıvı alımı) alınabilir. 
• Hastanın vücudunda kalp pili, rahim içi cihazlar, implante edilmiş cihazlar, kalça replasmanları, metal plakalar, pimler, vidalar, cerrahi zımbalar, vb. materyaller varsa bu durum teknik personele bildirilmelidir. 
• Gebelik ihtimali varsa görüntülemede röntgen kullanılması durumunda sağlık uzmanına bilgi verilmelidir. 
• Direkt üriner sistem grafisinden 12 saat önce yeme-içme aktivitelerine ara verilmelidir. 

Direkt Üriner Sistem Grafisi Görüntüleme Teknikleri

Sağlık uzmanı, hastanın genel tıbbi geçmişi ve idrar yolu belirtileri gibi faktörlere bağlı olarak birkaç farklı görüntüleme tekniği kullanabilir.

X-Işınları ile Direkt Üriner Sistem Grafisi

Direkt üriner sistem grafisi röntgenleri, idrar akışını engelleyen ve ağrıya neden olabilecek bir böbrek taşı veya tümörün bulunup bulunmadığının tespiti için önemli bir görüntüleme tekniğidir.

Geleneksel X-ışınları, bazı hücrelere zarar verecek kadar güçlü bir radyasyon türü olan iyonlaştırıcı radyasyonun kullanılmasını gerektirir. Direkt üriner sistem için kullanılan iki röntgen prosedürü vardır.

• İntravenöz Pyelografi: İdrar retansiyonu (mesaneyi boşaltmada zorluk) veya idrar reflünün neden olabileceği böbrek sorunlarının, üreterlerin veya mesanedeki diğer sorunların tespit edilmesine yardımcı olur. 
• Sistoüretrografi: Mesane doluyken uygulanan, alt üriner sistem ve mesanenin değerlendirilmesi için X-ışını görüntülemesi kullanılan bir tekniktir.  

X-Işınları ile Direkt Üriner Sistem Grafisi Nasıl Çekilir?

• Hasta; üzerindeki giysi, takı veya diğer nesneleri çıkarır.
• Eğer giysilerin çıkarılması isteniyorsa, giyilmesi için bir önlük verilir.
• Görüntülenecek bölüm, X-ışını yansıtan makine ile X-ışını filmi arasına konumlandırılır. Kimi durumda teknisyen hastadan dik durmasını, kimi durumda düz olarak masaya yatmasını, kimi zamanda masanın üzerinde yan tarafına yatmasını isteyebilir.
• Görüntülenmesi istenmeyen vücut bölümlerinin X-ışınlarına maruz kalmaması için kurşunla kaplı bir kalkan ile kapatılır. 
• Hastanın konumu belirlendikten sonra, hastadan poz için birkaç dakika hareketsiz kalması istenebilir.  
• Görüntüleme sırasında tamamen hareketsiz olmak oldukça önemlidir. En ufak bir harekette görüntünün netliği bozulabilir ve yeniden röntgen çekilmesi gerekebilir. 

Ultrason ile Direkt Üriner Sistem Grafisi

Ultrason ile direkt üriner sistem grafisinde, organların ve yapıların görüntülenmesi için ses dalgalarını yansıtan bir cihaz kullanılır. Son derece güvenli bir görüntüleme tekniğidir. Ultrason teknisyeni, organların ve yapıların görüntülerini incelemek için ses dalgalarını yansıtan cihazı farklı açılarda hareket ettirir.

Bu işlem ağrısızdır, radyasyon riski taşımaz, anesteziye ihtiyaç duymaz ve hastanın günlük aktivitelerinin aksamasına neden olmaz. Ayrıca intravenöz kontrast maddeye (damarların daha net görüntülenmesi için damara enjekte edilen bir sıvı) gerek duyulmaması da başlıca avantajlarındandır.  

Direkt üriner sistem grafisi oluşturmak üzere idrar yolunun çeşitli bölümlerinin incelenmesi için farklı türde ultrasonlar kullanılabilir.

• Mesane ultrasonu: Mesane duvarı, mesanenin divertikülü (keseleri), mesane taşları ve mesanedeki büyük tümörlerin incelenmesine olanak tanır. 
• Böbrek ultrasonu: Böbreklerin doğru yerde olup olmadığının incelenmesini mümkün kılar. Ayrıca böbrek tıkanıklığının, böbrek taşlarının veya böbrek tümörlerinin tespit edilmesine yardımcı olur. 

Manyetik Rezonans Görüntüleme (MR) ile Üriner Sistem Grafisi

Manyetik rezonans görüntüleme (MR), röntgen kullanmadan vücudun iç organlarının ve yumuşak dokularının fotoğraflarının çekilmesini sağlar. MR makineleri, bu görüntülerin elde edilmesi için radyo dalgaları ve mıknatıslar kullanır. Manyetik rezonans görüntülemede kontrast madde olarak bilinen özel bir sıvı, testten önce, genellikle intravenöz (IV) olarak elden veya kolun ön kısmından bir damar yoluyla kana enjekte edilir. Bu madde, radyoloğun belirli alanları daha net görmesine yardımcı olur .

• Manyetik rezonans anjiyografi: Böbreklere kan sağlayan damarların (böbrek arterleri) ayrıntılı olarak görüntülenmesini sağlar. Bu görüntüleme tekniğinde ayrıca renal arter darlığı (renal disfonksiyon veya hipertansiyona yol açan bir tür rahatsızlık) da tespit edilebilir. 
• Manyetik rezonans ürografi: Hematüri olarak da bilinen, idrarda kan görülmesi durumunu değerlendirmek için kullanılan bir üriner sistem grafisi görüntüleme tekniğidir. Ayrıca idrar yolu kanseri öyküsü olan hastaların periyodik kontrollerinde ve tekrarlayan idrar yolu enfeksiyonu olan hastalarda anormallikleri belirlemek için kullanılır. 

Radyonüklid Görüntüleme ile Üriner Sistem Grafisi

Nükleer tarama veya radyoizotop taraması olarak da adlandırılan bir radyonüklid görüntülemede, radyoaktif bir materyal kana enjekte edilir. Bu görüntüleme tekniği, böbreklerin nasıl çalıştığına dair bilgi edinilmesini sağlar. Bunun yanında kanserler, yaralanmalar ve enfeksiyonlar dahil birçok durumun teşhis edilmesine olanak sunar.  

• Radyonüklid böbrek taraması: Böbreklerin ve üriner sistemin kontrolü için kana az miktarda radyoaktif madde enjekte edilmesini içeren bir prosedürdür. Özel bir kamera ve bilgisayar yardımıyla görüntülemenin daha net elde edilmesi sağlanır. Bu görüntüleme tekniğinde, bilgisayarlı tomografi ve MR gibi diğer görüntüleme teknikleri birlikte uygulanır. Neticede diğer tekniklerde tespit edilemeyen durumlarla ilgili bilgi edinilebilir. 
• PET taraması: Pozitron emisyon tomografisi (PET) taraması, organların ve dokuların nasıl çalıştığının incelenmesi için az miktarda radyoaktif malzeme, özel bir kamera ve bilgisayar kullanılan bir görüntüleme tekniğidir. PET taramaları, bilgisayarlı tomografiler ile birlikte uygulanır. 

Bilgisayarlı Tomografi (BT) ile Üriner Sistem Grafisi

BT taraması, üç boyutlu (3-D) görüntüler oluşturmak için X-ışınlarını bilgisayar teknolojisiyle birleştirir. Bu taramalar idrar yolundaki taşların yanı sıra tıkanıklıklar, enfeksiyonlar, kistler, tümörler ve travmatik yaralanmaların tespit edilmesini sağlayabilir.

Direkt Üriner Sistem Grafisinin Olumsuz Etkileri

Direkt üriner sistem grafisi için uygulanan görüntüleme testlerinin hemen hepsinde, hasta aynı gün taburcu edilir ve normal aktivitelerine devam edebilir.

• Kateter içeren bazı testler, küçük rahatsızlıklara neden olabilir. 
• Üretrada kateter bulunan testlerde, işlemden birkaç saat sonra üretranın tahriş olması nedeniyle hafif rahatsızlık hissedilebilir. 
• Direkt üriner sistem grafisinin transrektal ultrason ile görüntülenmesinden sonra, rektumun tahriş olması nedeniyle bir süre rahatsızlık hissedilebilir. 
• İçeriğinde ilaç, sıvı (kontrast madde, vb.) veya sakinleştirici gibi maddeler bulunan bazı testler ise alerjik reaksiyonlara neden olabilir. 

Alerjik reaksiyona neden olabilecek testler ve beraberinde oluşabilecek alerjik reaksiyonlar:

• Kontrast madde içerek testler: Kurdeşen, kaşıntı, bulantı, kusma, baş ağrısı, baş dönmesi.
• Sakinleştirici içeren testler: Nefes alıp verme ve kalp atış hızındaki değişiklikler.

Direkt üriner sistem grafisinde hastaya kateterizasyon (belirli organlara kateter yerleştirilmesi) uygulandıysa enfeksiyonu önlemek için 1-2 gün boyunca antibiyotik kullanımı önerilebilir. Fakat antibiyotik kullanımından sonra devam eden ağrı, titreme veya ateş gibi enfeksiyon belirtilerinin olması durumunda derhal doktora danışılmalıdır.