Diz Kapağı Ameliyatı Nedir?

Diz kapağındaki ağrıların iyileştirilmesinde ilaç veya fizik tedavilerle istenilen sonuçlar alınamıyorsa bu durum günlük hayatı aksatabilir. Günlük hayatı aksattığı durumlarda ameliyat yapılması zorunlu hale gelir. Diz kapağı sorunlarının iyileştirmesi için, diz kapağının altındaki eklemin ve diğer yapıların incelenmesi, onarılması ve gerektiğinde protez takılması için yapılan cerrahi işleme diz kapağı ameliyatı denir. Ameliyatlar açık cerrahi veya kapalı diz cerrahisi olarak da bilinen artroskopik yöntem ile yapılabilir.

Diz hizalama veya yeniden yapılandırma olarak da bilinen bu işlem, diz kapağının tıptaki ismi olan patella’ya uygulandığı için, patella cerrahisi olarak da anılmaktadır. Yapılan işlem sırasında diz kapağı sorunlarının çözümüne yönelik, yeniden hizalama yapılabilirken, bunun sağlanması adına yumuşak doku ve kemik kesilebilir, gerilebilir veya yer değiştirilebilir. Hatta gereken durumlarda protez diz kapağı ameliyatı da yapılabilir.

Diz Kapağı Ameliyatı Çeşitleri

Dizdeki ağrılar genellikle yapısal hasar veya kireçlenme gibi sebeplerde oluşmaktadır. Özellikle orta yaş ve yaşlılarda görülen bu sorunların çözümüne yönelik yapılan ameliyatlarda, yıpranmış eklem çıkarılmak yerine, plastik veya metal protezlerle desteklenir. Günümüzde uygulanan farklı diz kapağı ameliyatı türleri bulunmaktadır, bazı türler şu şekildedir;

Total Diz Protezi

Total diz protezi ameliyatlarının çoğu, uyluk kemiğinin ucundaki eklem yüzeyinin ve kaval kemiğinin üstündeki eklem yüzeyinin değiştirilmesi şeklinde yapılmaktadır. Total diz protezi, ayrıca diz kapağının alt yüzeyi düz plastik bir kubbeyle değiştirilerek de yapılabilir. Bazı cerrahlar mümkün olduğunca doğal patellayı korumayı tercih ederken, bunun kararı ancak ameliyatta diz kapağının durumuna göre verilebilir.  Bu işlem genellikle ciddi diz yaralanması ya da iltihap sorunu olan kişiler için uygulanır.

Kısmi (yarım) Diz Protezi

Kısmi diz protezi, dizde hasarlı kemik sayısı az olduğu zaman uygulanmaktadır. Bu işlem sırasında az sayıda kemik çıkarılacağı için daha az kesi gerektirir. Genellikle kireçlenme sorunu olan 4 kişiden 1'i için uygun bir prosedürdür.

Diz Kapağı Değişimi

Sadece diz kapağı hasar görmüşse patellofemoral eklem artroplastisi olarak bilinen patellofemoral replasmanı uygulanabilir. Bu işlem nispeten daha basit olduğu için iyileşme süresi de daha kısadır. Bununla birlikte, elde edilen sonuçlar uzun sürede belirsizdir. Ayrıca osteoartrit sorunu olan pek çok kişi için uygun değildir.

Mini Kesi Ameliyatı

Mini kesi ameliyatları çoğunlukla kısmi diz protezleri için kullanılırken, standart diz protezi ameliyatına göre daha küçük kesiler gerektirir. Bu işlem sırasında dokuyu kesmek yerine doku etrafında manevra yapılabilmesi için özel aletler kullanılır, dolayısıyla işlem sonrası iyileşme daha hızlı olur.

Bilgisayarlı Diz Kapağı Ameliyatı

Bu teknikle yapılan diz kapağı ameliyatında bacağın bazı kısımlarına ve ameliyat aletlerine kızılötesi işaretler takılır ve bilgisayar görüntüleri oluşturularak işlem yapılır. Elde edilen sonuçlara bakıldığında, bu işlem yeni diz eklemi konumlandırmasını daha doğru bir şekilde yapabilir ancak pek çok hastane bu ameliyatı yapabilecek donanıma henüz sahip olmadığı için, sadece 100 diz protezinden 1'i bu teknikle yapılabilmektedir.

Kişiye Özgü Diz Protezi

Bu teknik, diz protezi ameliyatlarında nispeten yeni bir tekniktir. Yapılan işlemde MRI rehberliğinde her hastaya özel protez oluşturulmaya çalışılır ve dolayısıyla protez daha uzun ömürlüdür. Her hastanın dizdeki hasar derecesi ve ihtiyaç duyacağı işlem  şekli değişiklik göstereceğinden kişiye özel protezler birçok yönden avantaj sağlar.

Eğer yukarıda belirtilen diz kapağı ameliyatı çeşitlerinden sonuç alınamıyorsa diz protezinin cerrahisinin alternatifleri düşünülebilir. Alternatif cerrahiler şu şekildedir;

Artroskopik Arınma ve Debridman

Hasarlı kıkırdağı düzeltmek ve diz eklemindeki kalıntıları gidermek için laparoskopik ameliyat teknikleri (artroskopi) kullanılabilir ancak bu teknik çok özel durumlarda uygulanmaktadır. Dizin 'kilitlenmesi' gibi mekanik semptomlar varsa, o zaman gevşek kemik ve kıkırdak parçalarının çıkarılması, o aşamada diz replasmanı yapılmasını önleyebilir. Bunun yanında bu işlemin iltihap için faydalı olduğuna dair bir kanıt henüz bulunmamaktadır.

Mikrokırık Yöntemi

Laparoskopik yöntem(minimal invaziv yöntem) ile gerçekleştirilen bu operasyon, açıkta kalan kemik yüzeylerinde matkap benzeri bir aletle delikler açılarak yapılmaktadır. bu ameliyat yöntemi daha çok kıkırdak yaralanmalarında tercih edilir. Yapılan bu işlem yeni kıkırdağın kemik iliğinden büyümesini teşvik eder ancak ileri düzeyde iltihabı olan kişiler için tavsiye edilmez.

Osteotomi

Bu işlem diz problemi olan genç hastalara yardımcı olabilecek bir operasyondur. İşlem sırasında kaval kemiği çapraz olarak kesilerek, yükün iltihaptan etkilenen alandan uzaklaştırılması için bir oluk oluşturulur. Genellikle bu işlem, diz protezi ameliyatını ertelemenin bir yolu olarak görülür.

Otolog Kondrosit İmplantasyonu(OKİ)

Dizde yalnızca sert kıkırdağın hasar gördüğü durumlarda, bir test tüpünde kişinin kendi hücrelerinden yeni kıkırdak büyütülebilir. Daha sonra bu yeni kıkırdak hasarlı bölgeye aktarılır. Bu teknik esas olarak, diz ekleminin kazara yaralanmasından kaynaklanan küçük kıkırdak hasarı alanlarını onarmak için tasarlanmıştır. Henüz iltihap için kanıtlanmamıştır ve yalnızca kıkırdak hücreleri daha aktif olan genç hastalar için uygundur. Bu nedenle, kök hücrelerin kullanıldığı farklı yeni tekniklerde olduğu gibi, genellikle bir araştırma denemesinin parçası olarak uygulanmaktadır.

Diz Kapağı Ameliyatı Neden Yapılır?

Diz kapağı protezi ameliyatı, hasarlı, yıpranmış veya hastalıklı bir diz ekleminin ağırlık taşıma kapasitesini geri kazandırmak amacıyla yapılmaktadır. Burada amaç, acıyı gidermek ve hareketliliği yeniden sağlamaktır. 

Diz protezi ameliyatı gerek görülen en bilinen koşul, eklem kıkırdağının parçalanması sonucu oluşan osteoartrittir. Böyle bir durum, hasarlı kemik ve kıkırdakların hareketi kısıtlaması nedeniyle genellikle ağrılıdır. Sonuç itibariyle osteoartritli kişiler merdiven çıkma ve yürüme gibi dizin büküldüğü normal aktiviteleri bile yapamaz hale gelebilirler. Ayrıca eklem normal çalışmadığı için diz kapağında çökme ve şişme görülebilir.

Artrit ve travma sonrası oluşan romatoid artrit gibi diğer artrit çeşitleri de diz eklemine zarar verebilir. Ayrıca diz bağlarının ve kıkırdağın yırtılması da, dize geri dönüşü olmayan zararlar verir. Böyle durumlarda ameliyat yapılması zorunlu hale gelir. Diz kapağı ameliyatının gerekli olduğu durumlar şunlardır; 

• Osteoartritinden mustarip hastalarda 
• Dizde geçmeyen ağrılarda 
• Dizde kireçlenme olduğunda
• Dizden kaynaklı yürüme zorluğu yaşandığında
• Herhangi bir sebepten dolayı diz kıkırdaklarında eksik olduğunda
• Diz kapağında darbe veya travma sonucu iyileşmeyecek türde kırık olanlarda
• Ağrılı diz kapağında diğer tedaviler veya ilaçlar işe yaramadığında

Diz Kapağı Ameliyatı Nasıl Yapılır?

Diz kapağı ameliyatlarında dizde hasarlı olan eklemin yerine protez takılır. Yapılan işlem öncesi, öncelikle diz kapağının incelenmesi ve ölçümleri yapılır. Bu değerlendirme de diz kapağının altındaki kemiğin hasarlı kısımlarının çıkarılmasını gerektiren farklı sorunlar olup olmadığı da belirlenir. Genellikle protez takılması ile sonuçlanabilecek diz kapağı ameliyatı öncesi şu hazırlıkların yapılması gerekir;

İşlem Öncesi

• Hastanın dizinde bulunan problemin belirlenmesi için yapılan kontrollerde, ne tür bir protez ihtiyacı olduğuna dair gerekli görüntüleme testleri yapılır. 
• Bu değerlendirmeden sonra protez takılması gerekiyorsa protez için gerekli ölçüm ve tespitler yapılır. 
• Çok acil durumlarda olmadığı sürece genellikle orta ve yaşlı yetişkinlere uygulanan diz ameliyatı öncesi, hastanın genel sağlık durumunun değerlendirilmesine yönelik kan, idrar ve görüntüleme testleri yapılır 
• Hastanın kanama bozukluğu, alerji gibi tıbbi geçmişi hakkında bilgi alınır. 
• Lateks gibi protez bileşenlerine alerjik reaksiyonu olup olmadığı belirlenir. 
• İşlem öncesi en az 6 saat yeme içme sonlandırılır.
• Kan sulandırıcı ve takviye alımı kesilir.
• Enfeksiyon riskini önlemek için antibiyotik uygulanır.
• Takı ve diş implantı gibi metal aksesuarlar çıkartılır.
• Sigara ve alkol kullanımı varsa işlemden en az birkaç hafta önce kullanımı kesilir. 
• Kesi yerinde kıl varsa tıraş edilir, sonrasında sterilize edilir.
• Damar yolu açılır.
• Solunum destek cihazı takılır.
• Nabız ve ateş gibi genel sağlık değerlerinin kontrolünden sonra genel anestezi uygulanmaktadır. (Bazı durumlarda lokal anestezi yapılması tercih edilebilir.)

İşlem Sırasında

Diz kapağı ameliyatı şayet hastanın karmaşık bir durumu yoksa genellikle bir saatte tamamlanabilen bir cerrahidir. Bu süre lazerle diz kapağı ameliyatında daha kısa olabilirken, bu teknikle yapılan ameliyatta komplikasyon yaşanma riski daha az ve iyileşme daha hızlı gerçekleşir. Genellikle basit bir işlem olarak tanımlanan bu ameliyatın işlem basamakları şu şekildedir;

• Kesi alanı sterilize edilir.
• Sterilize edilen diz kapağında patella kemiğine erişmek için dizin ön kısmında bir kesi yapılır.  Açık ameliyatta kesi genellikle 20 cm civarı iken minimal cerrahi ile yapılan işlemde birkaç küçük kesi yapılır.
• Açığa çıkan patella kemiği diz bölgesinin dışına döndürülür, böylelikle işlem yapılacak alan görünür hale gelir.
• Diz eklemi açılıp açığa çıkan hasarlı kemiklerin dikkatlice ölçümü yapılır ve çıkarılma veya kesilme işlemi yapılır.  Bu işlemle femur (uyluk) ve tibia (kaval) kemiklerinde bulunan hasarlı kıkırdak veya kemikler kesilir. 
• Daha sonra her iki kemiğe de gerekli olan protez bileşenleri takılır ve kemik çimentosu ile sabitlenir.
• Patella kemiği normal pozisyonuna döndürülmeden önce, takılan plastik parça gerekirse alttaki kemiğe yapıştırılır.
• Protezin düzgün çalıştığının (hizalama, boyutlandırma ve konumlandırma) kontrolünün yapılması için diz bükülür ve esnetilir.
• Kesi alanı dikiş veya zımbalarla kapatılarak ardından bandajlanır ve işlem sonlandırılır.

Diz kapağı ameliyatı olanlar, dizin nazikçe büküp esnetilmesini ve sürekli hareket ettirilmesini sağlayan CPM makinesi ile hasta izleme odasına alınırlar. Bu CPM makinesi, taburcu sonrası yapılması gereken rehabilitasyon ve diz kapağı ameliyatı sonrası fizik tedavi sırasında da uygulanabilir.

Diz Kapağı Ameliyatı Yan Etkileri

Diz kapağı ameliyatı genellikle kronik hastalık riski yüksek olan, orta yaş ve yaşlılarda uygulandığı için işlem sonrası izlemelerde titizlik gösterilmesi gerekir. Oluşabilecek yan etkiler şunlardır;

• Anestezi ilacına reaksiyon
• Kesi alanında kanama
• Ateş
• Kesi alanında şişlik, kızarıklık ve akıntı
• Kusma ve mide bulantısı
• Şiddeti artan ağrı ve acı
• Nefes almada zorluk

Diz Kapağı Ameliyatı Riskleri 

Diz kapağı ameliyatında riskler cerrahi işlemden ve protezden kaynaklı olabilir. Bu risk şu şekildedir;

• Enfeksiyon riski 
• Kanama
• Bacaklarda ve akciğerde kan pıhtısı atması
• Çevre doku ve sinirlerde hasar
• Protezin gevşeme, kırılma ve yerinden çıkması
• Kesi yerinde sertlik, akıntı, kızarıklık
• Kan damarlarında yaralanma
• Protezin tasarlanan gibi işlev görmemesi
• Sürekli artan acı ve ağrı
• Mevcut kronik hastalıklarla ilgili sorunlar
• Nadiren de olsa her cerrahi operasyon gibi diz kapağı ameliyatı da ölüm riski içermektedir.

Diz Kapağı Ameliyatı Sonrası İyileşme ve Bakım

Diz kapağı ameliyatı sonrası kişi hemen ayağa kalkacağını düşünse de bu ancak adım adım gerçekleşecek bir durumdur. İstenen sonuçların elde edilmesinde ameliyatın başarısı kadar, işlem sonrasındaki egzersiz, bakım ve fizik tedavi tavsiyelerine harfiyen uyulması da çok önemlidir. Diz kapağı ameliyatı sonrası dikkat etmesi gerekenler ve iyileşme adımları şu şekilde sıralanabilir;

• Ameliyattan sonra en az bir gün hastanede refakatçi yardımı ile ayağa kalkmalıdır. Ayağa kalkarken baston, yürüteç veya koltuk değneğinden yardım almalıdır.
• Diz kapağı ameliyatı sonrası ağrılar için verilen ağrı kesiciler kullanılmalıdır.
• Pıhtı atma riskini düşürmek için hareket etmeli, kan sulandırıcılar kullanılmalı ve varis çorabı giyilmelidir.
• Enfeksiyon riskine karşı antibiyotik kullanmalı ve yara yeri temiz tutulmalıdır.
• Yemek yeme, tuvalete gitme gibi rutin ihtiyaçları esnasında ani hareketler yapılmamalı, işlem yapılan bacağa ağırlık verilmemelidir.
• Diz kapağı ameliyatı sonrası şişlik önlemek için yatarken ayaklar baş hizasından yüksekte tutulmalıdır.
• Belirlenen sürelerde verilen egzersizler yapılmalı, rehabilitasyon randevuları aksatılmamalıdır.
• Dikişler alınana kadar kesi yerine su değdirilmemelidir.(Genellikle 15 gün) 
• İşlemden4-6 hafta sonra kontrole gidilmelidir. Daha sonrasında bu kontrollere 3-6 ay ve1 yıl şeklinde devam edilmelidir. 

Protez diz kapağı ameliyatı sonrası iyileşme süresi hastanın genel durumuna ve diz kapağı ameliyatı sonrası egzersizleri uygun şekilde yapmasına bağlı olarak değişmektedir. Genellikle işlem sonrası hastaların 2-3 gün hastanede yatması gerekirken, yaklaşık 15 gün sonra dikişleri alınmaktadır. Yürümeye bir hafta sonra koltuk değneği ile başlanabilirken, 3 hafta sonrada desteksiz yürüyebilecek duruma gelinmektedir.