Doğum Kontrol Yöntemleri

Doğum Kontrol Yöntemleri Nedir?

Doğum kontrol yöntemleri geri dönüşümlü ve geri dönüşümsüz olarak iki ayrı grup altında değerlendirilebilir. Her yöntemin kendine özgü avantajları ve zararları ya da bir diğer tabir ile dezavantajları bulunmaktadır. Doğum kontrol yöntemlerinin de yan etkileri olabildiği için her birey tarafından kullanılması uygun görülmez.

Kadınlar için gebelikten korunma yöntemleri ile erkekler için gebelikten korunma yöntemleri farklı farklı şekillerde bulunmaktadır.

Kadınlar için Gebelikten Korunma Yöntemleri/Doğum Kontrol Yöntemleri

Doğum Kontrol Hapı Yöntemi

En sık şekilde tercih edilen yöntemler arasındadır. Her gün düzenli olarak, aynı saatte kullanımı gerektiren doğum kontrol hapları, vücudun hormon dengesi üzerinde etki ederek yumurtlamayı engeller ve böylelikle de döllenmenin gerçekleşmemesini sağlar. Kendi içerisindeki özelliklerine bağlı olarak farklılıklar gösterebilen doğum kontrol hapları, başarı oranı yüksek olarak nitelendirilmektedir.

Kullanımı: Doğum kontrol hapı, regl (menstrüasyon/adet) döneminin ilk gününde alınmaya başlanmalıdır. 21 gün boyunca hap kullanımına devam edilir. Hapların mümkün olduğu kadar aynı saatlerde ve aksaklık yaşanmadan içilmesi önemlidir. 21 günlük dozun tamamlanmasının ardından 7 gün süre ile ara verilmelidir. Süre bittikten sonra ise yeni bir döngüye başlanmalıdır. Ara verilen süre içerisinde regl kanaması başlayacaktır.

Gebelik sürecinin oluşumunu isteyen çiftler doğum kontrol hapı kullanımını kesebilirler. Sonrasında ise yumurtlamayı engelleyen nitelikteki etmenler yok olur ve gebelik oluşumu mümkün hale gelir. Doğum kontrol hapları aynı zamanda yumurtalıklarda bulunan çeşitli kistlerin tedavi sürecinde ve de adet sorunu yaşayan kişilerin adet düzeninin sağlanmasında kullanılmaktadırlar.

Yan etkileri: Kullanan her bireyde görülmemekle birlikte baş ağrısı, hafif şiddette dönem dışı kanamalar, özellikle göğüslerde hassasiyet hissi ve kilo artışı gözlemlenebilir.

Doğum Kontrol İğnesi Yöntemi

Güvenli ve etkili yöntemler arasındadır. Genellikle aylık veyahut üç aylık periyotlar ile uygulanan doğum kontrol iğneleri, yumurtlamayı önleyici nitelikteki progestin hormonu içermektedir. Aynı zamanda rahim ağzında bulunan mukus tabakasının kalınlaşmasını sağlayarak sperm geçişini zorlaştırır ve böylelikle gebeliğin oluşumunu engeller niteliktedir. Doğum kontrol hapı kullanımını düzenli olarak takip edemeyen kişiler arasında yaygın bir şekilde tercih edilmektedir.

Kullanımı: Adet döneminin başlangıcındaki ilk 5 günlük süre içerisinde kas içerisine enjekte edilir. Herhangi bir sağlık kuruluşunda uzman bir kişiye yaptırılabilir.

Yan etkileri: Adet düzeninde bozulmalar, uzun süreli olarak adet olamama, özellikle göğüs bölgesinde hassasiyet varlığı gibi yan etkileri söz konusudur. Çok nadir bir şekilde ise cinsel isteksizlik durumu ortaya çıkabilir.

Takvim Yöntemi

Doğal yöntemlerdendir ve aynı zamanda “ritim metodu/ritim yöntemi” olarak da adlandırılmaktadır. Kadının adet (regl/menstruasyon) döneminin takibini dikkatli bir şekilde yapması ve bu süre içerisinde yumurtlama dönemlerinde cinsel ilişkiye girmekten kaçınması ile gerçekleşmektedir. Yumurtlama dönemi, bir diğer adı ile ovulasyon dönemi gebelik oluşumu için en uygun olan dönem olarak değerlendirilmektedir ve hesaplama yapılabilmesi için adet döngüsünün ne kadar süre içerisinde tekrara düştüğü belirlenmelidir.

Diyafram / Servikal Kapak Yöntemi

Özel olarak lateks adı verilen doğal kauçuktan üretilmektedir. Genellikle görüntüsü itibariyle bir şapkayı andırır ve hormonal açıdan vücudunu kontrol altına almak istemeyen kadınlar tarafından tercih edilmektedir. Oldukça kolay ve tekrar kullanımı mümkündür. Rahim içerisine yerleştirilir ve böylece erkeğin üreme hücresi sperm ile kadının üreme hücresi yumurtanın döllenmesini engeller.

Kullanımı: Alanında uzman bir hekim tarafından kullanılması uygun görülen boyut belirlenmeli ve ilk kullanım için uygulamalı bir şekilde gösterilerek öğretilmelidir. Daha kolay ve rahat bir şekilde takılmasını sağlamak amacı ile kayganlaştırıcı nitelikte bir krem veyahut jel uygulaması yapılabilir. Vajinanın içerisine yerleştirilen diyafram ya da servikal kapak, cinsel ilişkiye girilmeden önceki 6 saat içerisinde yerleştirilmeli cinsel ilişki sonrası en geç 24 saat içerisinde çıkarılmalıdır.

Yan etkileri: Lateks alerjisi olan bireylerde soruna yol açabilmektedir. Çıkardığı sesler nedeni ile odaklanma problemine sebebiyet verebilmektedir.  

Spermisit Yöntemi

Bariyer yöntemlerinden bir tanesidir. Cinsel ilişkiye girilmeden önce kadının vajinasına yerleştirilen fitilin, tabletin, kremin, köpüğün ya da jelin içerisinde bulunan kimyasallar aracılığı ile erkek üreme hücresi spermin kadın üreme hücresi olan yumurtaya ulaşmasını engellemesi şeklinde gerçekleşir. Başarı oranı çok yüksek olarak değerlendirilmemektedir. Bu sebeple aynı zamanda erkekler için doğum kontrol yöntemlerinden olan prezervatif (kondom) kullanımı ile desteklenmesi etkinliğini artıracaktır.

Kullanımı: Köpük, jel ve krem formundaki spermisitler ilişkinin hemen öncesinde kullanılmaktadır. Özel bir aparat yardımı ile vajinanın en derin noktasına kadar sürülmeleri gereklidir. Fitil ya da tablet formundaki spermisitler ise el yardımı ile vajinanın iç kısmına yerleştirilir ve cinsel ilişki tamamlandıktan sonra en az 120 dakikalık bir süre boyunca su ile temas edilmemesine özen gösterilmelidir.

Yan etkileri: İçerisinde bulunan maddelere karşı alerjik reaksiyon varlığı söz konusu ise; kaşıntı, döküntü, kızarıklık ve irritasyona neden olabilmektedir. Nadiren idrar yolu enfeksiyonu sorunu da yaşanabilir.

Spiral Yöntemi

Güvenli, uzun vadeli ve en etkili doğum kontrol yöntemleri arasındadır. Genellikle 1 ila 2 santimetre büyüklüğünde ve T harfi şeklinde olan esnek nitelikteki küçük bir parçanın kadının rahmi içerisine yerleştirilmesi ile uygulanmaktadır. Oldukça basit bir cerrahi müdahale ile yerleştirilen spiraller plastik aparat niteliğindedir ve erkek üreme hücresi olan spermin hareket yolunu değiştirerek kadın üreme hücresi olan yumurtaya ulaşmasını önlemek ile görevlidir. İki farklı çeşidi bulunmaktadır. Bunlar;

1. Bakır spiral
2. Hormonlu spiral şeklindedir. 

Kullanımı: Bakır spirallerin gebelik önleme süresi 10 yıl olarak nitelendirilmektedir. Hormonlu spirallerin ise gebelik önleme süresi 5 yıldır. İçerisinde bulunan hormon, rahime salınır ve mukus tabakasını kalınlaştırarak erkek üreme hücresi olan spermin içeriye girişini önlemek ile görevlidir. Aynı zamanda adet dönemi içerisinde bazı kadınların yaşadığı kramp sorununu da azalttığı bilinen bir etkisidir.

Yan etkileri: Lekelenme halindeki kanamalar sık sık görülen bir yan etkidir. Kramp hissi ve kanamanın artışı söz konusu olabilir. Bazı durumlarda ise vücudun spirali kabul etmemesine bağlı olarak çıkartılması gerekebilmektedir.

İmplant Yöntemi

İmplantlar içerisinde hormonal nitelikte ilaçlar bulunan ve etkisini yumurtalıklar üzerinde göstererek 3 yıl boyunca gebeliği önleyici özelliktedir. Rahim ağzı bölgesinde bulunan mukus tabakası içerisindeki sıvının yoğunlaşarak kalınlaşmasını ve de erkek üreme hücresi spermin buradan geçişini önlemeyi sağlar. Aynı zamanda rahim içerisinde oluşan bebeğin tutunduğu örtüde incelme sağlar. Deri altına yerleştirilmektedir ve koruyuculuğu oldukça yüksektir.

Kullanımı: Adet dönemi içerisinde, uygulama yapılacak olan kişinin kolunun üst iç bölgesinde bulunan deri altına alanında uzman bir hekim ya da eğitim almış bir sağlık personeli tarafından minik bir kesi açılarak yerleştirilir.

Yan etkileri: Adet düzeninde bozulmalar, kanda enfeksiyon artışı, özellikle göğüs bölgesinde hassasiyet durumu, baş ağrısı, cinsel isteksizlik, kilo artışı ve nadiren de dış gebelik durumları ortaya çıkabilir.

Doğum Kontrol Bandı Yöntemi

Yumurtalıkların üreme fonksiyonu üzerinde etkili olan östrojen hormonu ve progesteron hormonunu içerisinde bulunduran doğum kontrol bandı; yumurtlamayı önler ve rahim ağzındaki mukus tabakasının kalınlaşmasını sağlar. Böylelikle erkek üreme hücresi sperm, kadın üreme hücresi yumurta ile bir araya gelemez ve döllenme gerçekleşemez. Ten rengindedir, yaklaşık olarak 4 santimetre uzunluğundadır ve koruyuculuk etkisi yüksektir.

Kullanımı: Aşırı kilolu veya kalp hastalıklarından muzdarip olan bireylerin kullanımına uygun olmayan doğum kontrol bandı; göğüs dışındaki bölgelere, özellikle sırt, bacak, kol ya da göbek üzerine adet döneminin başlangıcında yapıştırılır. Haftalık olarak değişimi sağlanır ve 3 haftalık kullanımın ardından 1 hafta süre ile ara verilmesi gerekmektedir.

Yan etkileri: Her bireyde görülmemekle birlikte mide bulantısı, duygusal durumda değişiklikler, baş ağrısı, göğüs bölgesinde hassasiyet varlığı ve cinsel isteksizlik söz konusu olabilir niteliktedir.

Ertesi Gün Hapı Yöntemi

Ani korunma yöntemlerindendir. Korunmasız olarak cinsel ilişkide bulunulmasından sonra yani beklenmeyen bir durum ile karşılaşıldığında tercih edilir. Rahim içine hızlı bir şekilde yüksek oranda hormon salgılayarak yumurta üretimini engellerken aynı zamanda da yumurta hücresinin tutunmasını imkansız hale getirir. Sık sık kullanılması önerilmemektedir. Koruma oranı yüksektir.

Kullanımı: Korunmasız bir şekilde cinsel ilişkiye girildikten sonraki ilk 72 saat içerisinde oral yolla alınmalıdır. Etkisinin en yüksek olduğu zamanlar ise ilk 12 saat olarak belirtilmektedir.

Yan etkileri: Hemen hemen kullanan her bireyde kusma isteği, adet düzeninin bozulması ve baş ağrısı şikayetleri görülmektedir.

Tubal Sterilizasyon Yöntemi

Kadının tüplerinin bağlanması için gerçekleştirilen laparoskopik cerrahi yöntemidir. Koruma oranı oldukça yüksek olan bu işlem; genellikle ve sıklıkla birden çok sayıda çocuğu olan ve yaşı 35 üzerinde olan kadınlara önerilmektedir.

Yan etkileri: Herhangi bir yan etkisi bulunmamaktadır. Oldukça pahalı bir işlem olan bu yöntemin tek dezavantajı geri dönüşünün zor olmasıdır.

Erkekler için Gebelikten Korunma Yöntemleri / Doğum Kontrol Yöntemleri

Prezervatif – Kondom Yöntemi

Çok sık bir şekilde kullanılan prezervatif – kondom, cinsel yolla bulaşan hastalıklara karşı da koruyucu olması sebebi ile tercih edilmektedir. Lateks adı verilen ve doğal kauçuktan elde edilen bir maddeden üretilmektedir. Lateks yüksek tutuculuk özelliğine sahiptir, su geçirmez ve dayanıklıdır.

Kullanımı: Erkeğin cinsel ilişki öncesi erekte hale geldikten sonra üreme organı olan penisi üzerine yerleştirilir. Yerleştirme esnasında penisin ucundan sonuna kadar takılmış olması, yani bütünü ile kaplaması dikkat edilmesi gereken bir noktadır. Takılmadan önce delik ya da patlak olup olmadığı kontrol edilmelidir. Doğru kullanılması durumunda yüksek koruma sağlamaktadır.

Yan etkileri: Lateks alerjisi olan bireylerde soruna yol açabilmektedir. Psikolojik açıdan erekte olma durumunu olumsuz yönde etkileyebilmektedir.

Geri Çekilme Yöntemi

Erkeğin erekte durumunun sonlanması yani boşalması esnasında kendisini geri çekmesi şeklinde ifade edilen yöntemdir. Oldukça sık tercih edilir fakat koruma oranı düşüktür. Çünkü cinsel ilişki esnasında erkekten salgılanan sıvı içerisinde çok fazla sayıda sperm hücresi bulunmaktadır ve kadının yumurtlama dönemine denk gelmesi durumunda gebelik durumu meydana gelebilir.

Vazektomi Yöntemi

Erkeğin üreme yollarında bulunan ve üreme hücresi spermin testislere geçişini sağlayan kanalların bağlanması işlemidir. Vazektomi işlemi aracılığı ile boşalma esnasında gelen sıvı, yoğunluk ve renk açısından herhangi bir değişikliğe uğramamaktadır ancak üreme hücresi olan sperm bu sıvının içerisinde yer almamaktadır. İleri yaşlarda yapılması önerilmektedir.

Yan etkileri: Çok nadir görülmekle birlikte sertleşme sorunu, kanama, şişlik, iltihaplanma ve ağrı hissi söz konusu olabilir.

Doğum Kontrol Hapları Hangi Durumlarda Kullanılmamalıdır?

Doğum kontrol hapları;

• Şeker hastalığının varlığı durumunda,
• Karaciğer bozukluğu varlığı durumunda,
• Adet düzensizliği varlığı durumunda,
• Hapların alınmasının takip edilememesi durumunda,
• Yüksek tansiyon probleminin varlığı durumunda,
• Damar tıkanıklığı ya da damarlarla ilgili problemlerin varlığı durumunda,
• Baş ağrısı ve kusma şikayeti ile birlikte seyreden geçmeyen şiddetli baş ağrılarının varlığı durumunda kullanılmamalıdır.