El Mantarı

El Mantarı Nedir?

Mantar (fungus) adlı mikroskobik (gözle görülemeyecek kadar küçük boyutta) yada makroskobik (gözle görülebilen) canlıların el derisi ve tırnak yatağında oluşturduğu enfeksiyona “El Mantarı” denir.

Bu mantarlar nemli ve hava almayan ortamlarda yaşar. Bu yüzden bu hastalık genellikle sık el yıkayan, elleri çok terleyen, sürekli eldiven kullanan kişilerde görülür. Genellikle tek taraflı ve sağ elde görülür.

Mantarlar vücuda bulaştıktan sonra kendine bir yaşam alanı yaratır ve buradan beslenmeye başlar. Bu mantarlar oldukça bulaşıcı ve rahatsız edicidir.

El Mantarı Tipleri Nelerdir?

Doğada birçok tipte mantar bulunmaktadır. Bu mantarlar yaşadıkları yada çoğaldıkları bölgeye göre isimlendirilmiştir.

Bunlar arasında en sık; su mantarları(sulak alanda yaşayan mantarlar), kaya mantarları (besin olarak tüketilen), göz mantarları (gözde enfeksiyon oluşturan), kulak mantarları (kulakta enfeksiyon oluşturan), deri mantarları (deride enfeksiyon oluşturan), mukoza mantarları (ağız, genital bölge, makat bölgesi gibi mukozal bölgelerde enfeksiyon oluşturan) gibi tipler görülür.

Bu tipler bulundukları yerden başka bir yere taşınarak da (örneğin kulağına dokunduktan sonra gözünü elleyen kişide)  enfeksiyon oluşturabilir.

El Mantarı Belirtileri Nelerdir?

Mantarlar çürükçül canlılardır. Bu yüzden bulundukları ortamdaki canlı dokuyu hasarlar, öldürür. Bu hasar sonucu oluşan doku artıkları ile beslenir. Mantar hastalığında görülen belirtiler de bu dokuyu çürütme ve sindirmeden dolayı oluşur.

En sık görülen belirtiler;

• Kaşıntı: Kaşıntı bu hastalığın en sık görülen ve en sık hekime başvurma gereksinimi yaratan semptomudur. Eldeki yabancı mikroorganizma (küçük canlı) çoğaldıkça ve deriye yayıldıkça bu kaşıntı artar. Ancak mantar deriyi hasarlayıp çürüttükten sonra kaşıntı azalır.
  
• Pullu Kabuklu Döküntü: Mantar deriyi enfekte ettikten (mikrobunu bulaştırdıktan) sonra deriyi hasarlar. Bunun sonucunda deri çürür. Çürüyen deri elde pullu, kabuklu bir görünüm kazanır.
  
• Kızarıklık: Mantar deriyi enfekte ettikten (mikrobunu bulaştırdıktan) sonraki süreçte vücut bu enfeksiyonu yenmek için antiinflamatuar (enfeksiyon karşıtı) reaksiyon geliştirir. Bu reaksiyon sonucu kızarıklık, şişlik oluşur.
  
• Deride Kalınlaşma: Uzun süreli mantar enfeksiyonları sonucu deri kendini korumak için katmanlarını kalınlaştırır. Bu durumda hastalar sert ve güçlükle açılan ellerden yakınırlar.
  
• Ağrı: Enfeksiyona karşı vücudun oluşturduğu antiinflamatuar (enfeksiyon karşıtı) yanıt sonucu ağrı oluşur. Ayrıca mantarın deride sonlanan küçük sinir uçlarını uyarmasıyla da ağrı oluşabilir.
  
• Tırnak Dibinde Şişlik: Mantar enfeksiyonu tırnakları da enfekte etmeyi sever. Bu durumda tırnak dibinde olan enfeksiyona yanıt olarak şişlik, kızarıklık, ağrı, kaşıntı oluşabilir.
  
• Tırnakta Kalınlaşma, Kırılma, Sararma: Tırnakta oluşan enfeksiyon tırnakta bir dizi reaksiyona yol açar. Bu durum tırnakta sararma, kolay kırılma, kalınlaşmaya neden olur.
  
• İltihaplanma: Genellikle uzun süre tedavi görmemiş mantar enfeksiyonları üzerine bakteri bulaşması olursa bu durum iltihaplanmalara yol açabilir.
  

El Mantarı Nedenleri Nelerdir?

El mantarına çoğunlukla dışarıdan temasla ele geçen yada vücudun belli bir bölgesinde var olup ele bulaşan mantarlar neden olur. Bu mantarlar hızlı bulaştığı ve nemli, havasız ortamda yaşadıkları için bu durumları sağlayan nedenler risk faktörleri arasında yer alır.

En sık rastlanan risk faktörleri şunlardır;

• Ellerin Nemli Olması: Mantarlar nemli bölgelerde yaşamayı ve çoğalmayı çok sever. Elleri aşırı terleyen yada ellerini çok sık yıkayan kişilerde mantar enfeksiyonu riski artar.
  
• Eldiven Kullanımı: Sürekli eldiven kullanımı ellerin nemli ve havasız kalmasına neden olur. Bu durum da mantarların üremesini kolaylaştırır.
  
• Hijyene önem verilmemesi: Her türlü enfeksiyon hastalığında olduğu gibi el mantarında da ellerin temiz tutulmaması o bölgede mantarların çoğalmasını kolaylaştırır.
  
• Temas: Mantarla direk temas yada mantar bulunan bir elle tokalaşma, el ele tutuşma, mantar enfeksiyonu bulunan kişinin eşyalarını kullanma gibi nedenler mantarların yayılımına neden olur.
  
• Diyabet, Kanser: Diyabet hastalığında yada kanser tedavisinde vücudun bağışıklık sistemi zayıf düşer. Bu durum mantar enfeksiyonlarına zemin hazırlar.
  
• Toplu Ortamlarda Yaşama: Toplu ortamlarda mantarın bulaşması ve çoğalması daha çabuk olur. Bu durum risk oluşturur.
  
• Kortizon Kullanımı: Uzun süreli ve yüksek dozda kortizon içerikli ilaçların kullanımı vücudun bağışıklık sistemini zayıflatır. Bu durumda mantar enfeksiyonları sık görülür.

El Mantarı Teşhisi

El Mantarı teşhisinde anamnez ve fizik muayenenin yeri büyüktür. Hasta hekime başvurduğunda şiddetli kaşıntı, pul pul dökülme, ağrıdan yakınır. Bu durum hasta için oldukça can yakıcı ve yaşam sınırlayıcıdır.

Teşhiste kullanılan basamaklar;

• Anamnez ve Fizik Muayene: Hekim anamnezde (hastalığın hikayesinde) mantarlı bir yüzeyle yada mantar enfeksiyonu geçirmiş kişiyle teması olup olmadığını, sık el yıkama alışkanlığını, sürekli eldiven kullanma mecburiyeti olup olmadığını sorgular. Fizik muayene sırasında eldeki döküntülerin tipini, kaşıntı olan bölgeleri, vücudun başka bölgesinde bu döküntülerin olup olmadığını kontrol eder.
• Kültür: Tanıda şüphelenilen durumlarda hastadan örnek alınıp kültür adlı ortamda mantarın üremesi sağlanıp üreyen mantara göre tedavi uygulanabilir. Bunun için hastada döküntü olan bölgeden deri kazıntısı alınıp kültür ortamına ekilir. Gerekli koşullar sağlanarak bu mantarın üremesine yardımcı olunur. Üreyen mantara göre uygulanacak tedavi şekillendirilir.
• Moleküler Yöntemler: Bu yöntem genellikle tedavi uygulanan ancak tedaviye yanıt alınamayan kişilerde uygulanır. Bu yöntemde alınan deri kazıntısından mantar izole edilir (ayrıştırılır) ve DNA sına göre hangi tür olduğu belirlenir. Bu türe yönelik tedavi uygulanır.

El Mantarı Tedavisi

El Mantarı tedavisinde uygulanabilecek ilk uygulama risk faktörlerinin ortadan kaldırılması ve hastalığın vücudun başka yerine bulaşın engellenmesidir.

Bu amaçla kişide bazı yaşam değişikliklerine gidilebilir. (Diyabet hastalarının hastalığı kontrol altına alınabilir, sık eldiven kullananlarda eldiven kısıtlaması yapılabilir, temas olan yüzeylerden ve kişilerden kaçınılabilir.)

Bunun dışında mantarlar enfeksiyon yaratan mikroorganizmalar (mikroskobik canlılar) olduğu için bunlara yönelik antifungal (mantar karşıtı) ilaçlar kullanılabilir. Genellikle bu ilaçların kullanımı sonucu eldeki mantar hafifler.

El Mantarı Tedavi Edilmezse

El Mantarı hastalığı başlangıçta ufak bir kaşıntı hissi ile kendini gösterir. Bu hastalık ilerledikçe elde döküntüler, kızarıklıklar, ağrı oluşturabilir.

Eldeki mantar enfeksiyonu ilerlerse üzerine diğer enfeksiyon etkenleri de binip iltihaplanmalara, şişliklere ve bu durum ilerlerse doku çürümelerine neden olabilir.

Mantar enfeksiyonu ilerlerse tırnak diplerine ve tırnak yatağına yayılabilir. Bu durumda tırnaklarda mantar  enfeksiyonuna, tırnaklarda sararmalara ve ilerde tırnak düşmelerine neden olabilir.

Sık sık el mantarı geçiren kişilerde bir süre sonra deri kendini koruma adına reaksiyon gösterebilir. Bu durumda katman sayısını arttırıp kalınlaşabilir.

El mantarları çok bulaşıcı olduğu için; tedavi edilmezse diğer organlara da bulaşabilir.

El Mantarına Ne İyi Gelir?

• El Mantarı enfeksiyon kaynaklı bir hastalık olduğu için antifungal (mantar karşıtı) tedavinin uygulanması hem enfeksiyonun gerilemesine birde diğer organlara bulaş riskinin azalmasına yardımcı olur. Bu tedavinin yanında bazı besinler mantarı geriletebilir.
• Sarımsak; doğal antifungallerdendir. Kaşıntının hafiflemesine ve mantarın yayılımının önlenmesine yardımcı olur. İki diş sarımsak ezilip içerisine zeytinyağı konulup macun haline getirilir. Sonra elde mantar olan bölgeye uygulanıp 30 dakika beklenip yıkanır. Günde iki kez uygulanabilecek bir yöntemdir.
• Yoğurt; içerisinde probiyotik (faydalı bakteri) barındırır. Bu bakteriler laktik asit adlı maddeyi üreterek mantarın çoğalmasını engeller. Günde iki kez pamukla yoğurdu mantar olan bölgeye 30 dakika boyunca uygulayıp sonrasında durulamak mantarın yayılmasını önler.
• Sirke; içerisindeki asit sayesinde mantarın yayılımını önler, ayrıca mantarı öldürür. Bir bardak su ve bir bardak sirke eşit oranda karıştırılıp mantarın olduğu bölgeye 30 dakika boyunca uygulanıp durulanabilir.
• Mantar enfeksiyonu çok bulaşıcı olduğu için bu hastalığa sahip kişilerin eşyalarının kullanılmaması ve temasın en az düzeye indirilmesi gerekmektedir.
• Mantar enfeksiyonuna sahip kişilerin diğer insanlarla teması sınırlandırmaması bulaşma riskini arttırır.

El Mantarı İlaçları

El mantarında esas tedaviyi antifungal (mantar karşıtı) ilaçlar yapar. Bu ilaçlar oral (ağızdan alınan) yada topikal (deri üzerine uygulanan) türde olabilir. Her iki tür ilaçta da tedavi hastalık iyileşene kadar devam etmelidir. Yarım kalan tedavide mantarın tekrardan çoğalması ve diğer organlara bulaşması kaçınılmazdır.

• Oral Antifungaller: Bu ilaçlar genellikle ilk tercih edilen türdür çünkü enfeksiyonu topikal antifungale göre daha iyi temizler. Genellikle içerik olarak nistatin, griseofulvin, natamisin, flukonazol gibi maddeleri barındırır. Tedavi 6-12 hafta arası sürer. Bu ilacın tedavi yeteneği 65 yaş üstünde daha düşüktür. Bu ilaçlar karaciğere toksik (zarar verici) etki gösterebilir. Bu yüzden bu tedavi sırasında ara ara kan tahlilleriyle karaciğer enzimlerine bakılabilir.
  
• Topikal Antifungaller: Bu ilaçlar enfekte olmuş (hastalığı kapmış ) deri üzerine losyon şeklinde uygulanabilir. İçerik olarak mikonazol, klotrimazol, tolnaftat gibi maddeleri barındırır. Bu ilaçların yan etki oranı oral antifungallere göre daha düşüktür. Ancak yine de karaciğere toksik etki gösterebilirler. Bu yüzden kan tahlili ile karaciğer enzimlerine bakmak gerekebilir.
  

Gebelikte El Mantarı

Gebelik sırasında anne adayında hem hormonal hem bağışıklık sistemi olarak büyük bir değişim gerçekleşir.

Anne adayı bazı hastalıklara karşı direnç kazanıp iyileşebilirken bazı enfeksiyonlara karşı yatkın hale gelip enfekte olabilir (hastalığı kapabilir).

Gebelikte anne adayı mantar enfeksiyonu için normal duruma göre daha riskli haldedir.

Bu yüzden gebelik sırasında mantar enfeksiyonuna sahip kişilerle yakın temas kurmaması, hastalığı kapmış kişilerin eşyalarını kullanması uygulanabilecek en iyi tedavi yöntemidir.

Anne adayı eğer el mantarından şüpheleniyorsa komplikasyonları önlemek adına deri ve zührevi hastalıklar uzmanına başvurmalı ve tedavi altına alınmalıdır.

Kullanılacak ilaçlar gebeliğin yaşına ve gebeliğe etkisine göre değişim gösterir.

Çocuklukta El Mantarı

Çocukluk çağında temas edilen yüzey tipi ve kalitesi pek iyi olmadığı için (çamur, toprak, sokak hayvanları gibi) el mantarı riski artmıştır.

Bu durumda çocuğun elinde kaşıntı, kızarıklık, döküntü gibi belirtiler ortaya çıktığında hekime başvurulması gerekmektedir. Bu tedavi genel olarak topikal (deri üzerine uygulanan) kremlerle başlar.

Çok ilerlemiş hastalıkta hastaya göre oral antifungallere de başvurulabilir.

Elde Mantarı için Hangi Doktora Gidilir?

El Mantarı; elde görülen diğer birçok hastalıkla karışabildiği için tecrübeli bir hekim tarafından tanı konulması ve tedavi edilmesi gereken hastalıklardandır.

Hastalar genellikle kaşıntı, kızarıklık, pul pul dökülme, tırnaklarda değişiklik gibi nedenlerle Deri ve Zührevi Hastalıklar bölümündeki Dermatoloji hekimine başvurur. Hekim detaylı incelemelerde bulunur tanıyı koyar ve tedaviyi uygular.

Hastalar bazen Dahiliye bölümüne de başvurabilir. Bu durumda dahiliye uzmanı eğer el mantarından şüphelenirse hastayı dermatoloji hekimine sevk edebilir. Bu durumda dermatoloji hekimi tedaviyi uygular.