El Rehabilitasyonu Nedir?

El rehabilitasyonu el, bilek, dirsek ve omuz kemerini içeren üst ekstremite yapısının kapsamlı incelenerek, işlev bozukluklarını önlemek ve eski haline getirmek amacıyla uygulanan bir fizyoterapi dalıdır. Fizyoterapist tarafından sorunun kapsamı, ciddiyeti, işlevsel değişikliği (hareket, güç ve el becerisi) değerlendirilir. Esneme ve egzersizler, ağrı ve iltihap yönetimi, yara ve yara bakımı, protez ve ortez gibi çeşitli teknikler ve araçlar kullanarak hastaları el rehabilitasyonu ile tedavi etmeyi amaçlarlar.

El Rehabilitasyonu ile Tedavi Edilen Sorunlar

Eller; 27 kemik ve çok sayıda bağ, kas, tendon, sinir ve bağ dokuları bulunan karmaşık bir yapıdır. Hareketleri gerçekleştirmeyi sağlar ve günlük görevleri yerine getirmek için gereken el becerisini ve gücü sağlarlar. Devamlı el gücü gerektiren işler yapılmasından dolayı eller ve bilekler yaralanabilir. Doğrudan travma halinde bir veya birden fazla doku hasar görebilir. Ellerdeki yaralanma kişinin basit ve karmaşık görevleri yapma becerisini etkileyebilir.

El ve bilek burkulmaları, incinmeleri ve sıkışmaları; dirsek, el bileği ve el kırıkları-çıkıkları; sinir sıkışması durumları, hareket yaralanmaları, ezilme, tendon transferleri, uzuv kaybı, protez, sporla ilgili yaralanmalar, inme, artrit (kemik iltihabı) ve yanıklar el rehabilitasyonu ile tedaviyi gerektirebilir. El ve bileklerde meydana gelen yaralanmalar için doğru teşhis, değerlendirme ve rehabilitasyonun sağlanması, uzun vadeli yan etkileri ve olası sakatlıkları önlemek için büyük önem taşır. Aşağıdaki yaralanmalar veya diğer durumların tamamı el rehabilitasyonu ile tedavi edilebilir:

Tetik Parmak/Başparmak

• Tetik parmak, avuç içine doğru bükülürken bir parmağın veya başparmağın kilitlendiği ağrılı bir durumdur. 
• İnsülin kullanan diyabet hastalarında sıklıkla görülür. 
• Elin yan tarafından yaralanma, rahatsızlığı tetikleyebilir. 
• Avuç içinde veya orta eklemde başparmağın avuç içi yüzeyinde ağrı hissedilir. 
• Genellikle hasta sabah uyandığı ilk anlarda hissettiği ağrının şiddetli olduğundan yakınır.
• Hastaya ağrıya neden olan faaliyetlerden kaçınması önerilir.
• Fizyoterapist, parmağın düz tutulmasını kolaylaştıracak bir atel takabilir.

De Quervain Sendromu

• El bileğinin başparmak tarafındaki bir tünelden geçen tendonların etkilendiği ağrılı bir rahatsızlıktır.
• Ağrı genellikle makas kullanımına benzer pozisyonlarda daha da şiddetlenir.
• Ağrılı bölgeye basınç uygulandığında hassasiyet oluşumu gözlenir.
• Parmağın kullanılması halinde ağrı bölgesinde şişme, tendonlarda tıkanma veya kopma oluşabilir.

Kırıklar

• El parmak ve bilek kırıkları; ağrıya, iltihaplanmaya, elin hareketliliğinin azalmasına ve kullanılamamasına neden olur.
• Kırık stabilize olduktan sonra el fizyoterapi uzmanı, tedavi süresince kullanılmayan elin hareketliliği arttırmaya, eldeki iltihabı ve sertliği azaltmaya yönelik esneme gibi çeşitli egzersiz çalışmaları yürütür.

Sinir Onarımı

• Cerrahi uygulamaya maruz kalan elin herhangi bir bölümünde sinirler iyileşmeyi tamamladıktan sonra el rehabilitasyonu uygulamalarına başlanır.
• Hastanın sert eklemlerindeki hareketi yeniden kazandırmak için bir dizi egzersiz programı hazırlanır.
• Seansların ilerleyen süreçlerinde eli güçlendirmeye, işlevini arttırmaya ve kaybolan hissi yeniden oluşturmaya yardımcı olunur.

Tendon Onarımı

• Tendon onarımı sonrası el rehabilitasyonu tekniklerinde atel takımı, yara masajı ve aktif hareket egzersizleri uygulanır.
• İlk seansta fizyoterapist pansumanları çıkarır ve gerekli özel egzersizleri hastaya öğretir. 
• Dikişler alındıktan sonra yara izine günlük masaj yapımına başlanabilir. Böylece dolaşım ve iyileşme hızında artış gözlenir.

Ampütasyonlar

• Ampütasyon uzuv kaybı anlamına gelir. 
• Bu durum elde parmak kaybı şeklinde görüldüğünde hem fiziksel hem de psikolojik olarak hastayı olumsuz etkileyen bir durumdur. 
• Uygulanan tekniklerle güç ve esneklik kazandırılmaya çalışılır.
• Hastaların günlük işlerini yapabilmesi ve yeni duruma uyum sağlayabilmeleri adına yardımcı olacak programlar hazırlanır.
• El fizyoterapisti, protez takılması söz konusu olan hastalarda protezin etkili ve verimli şekilde kullanımı için yardımcı olur.

Karpal Tünel Sendromu

• Karpal tünel sendromu; ağrı, karıncalanma ve uyuşma ile önkol, el, bilek ve parmakları etkileyen bir durumdur.
• Karpal tünel, bilekte küçük kemiklerden oluşan dar bir geçittir. Parmakları hareket ettirmek için kullanılan tendonları ve sinirleri barındıran bir doku kılıfıdır.
• Karpal tünel sendromu, bu tünel kısıtlandığında, el ve başparmağın hareketinden ve hissinden sorumlu medyan sinirin sıkışması gibi durumlarda ortaya çıkar. 
• Hamilelik, diyabet, tiriod ve romatoid artrit (iltihaplı romatizma) gibi durumlarda ortaya çıkabilir.
• Atelleme, egzersizler, masaj ve rutin tavsiyeler ile rahatsızlık giderilmeye çalışılır.
• Karpal tünel sendromu genellikle ameliyat gerektiren bir rahatsızlıktır. 
• Ameliyattan sonra el rehabilitasyonu ile elin ve parmakların işlevini hızla kazanması amaçlanır.

Ortopedik Travma

• Ortopedik travma, kemikler veya yumuşak dokuyu içeren travmatik bir yaralanmayla ilgilidir. Örneğin; bir trafik kazası, düşme, fiziksel bir saldırı veya bir iş yeri kazasının sonucu olabilir.
• Ortopedik travmanın iyileşmesi zaman alabilir. Bu durum, hastanın eski haline yeniden ulaşabilmesi için el rehabilitasyonu uygulamalarını gerektirebilir.

Yanık

• Kuru ısının cilde temas ettiğinde oluşan rahatsızlıktır. 
• Derinin 3 katmanı vardır ve bir yanığın sınıflandırılması hangi katman veya katmanların hasar gördüğüne bağlıdır. 
• Epidermis cildin dış tabakasıdır.
• Dermis, epidermisin hemen altında bulunan ve kan, kılcal damarlar, sinir uçları, ter bezleri ve saç köklerini içeren doku tabakasıdır.
• Deri altı yağ veya deri altı ise daha derin yağ ve doku tabakasıdır.
• Yanık türüne göre hastanın yaşadığı zorluk derecesi farklılık gösterir.
• El terapistleri splintleme (sabitleme), eklemlerde hareket aralığını arttırmaya yönelik yara izi yönetim programı, günlük rutin yaşantıyı düzene koyma ve ağrı tedavisi gibi çeşitli tedavi yöntemleri uygulayarak hastayı iyileştirmeye çalışırlar.

El Rehabilitasyonu Nasıl Yapılır?

El rehabilitasyonun ilk seansı rahatsızlığın kapsamlı değerlendirilmesiyle başlar. Hastanın durumuna bağlı olarak sorunun iyileşme hedefine göre bir tedavi planı hazırlanır. Tedavi süreci bulgulara göre belirlenir ve hastanın tedaviyi sürdürme düzenine bağlı olarak değişebilir. Üst ekstremite rahatsızlıklarını tedavi etmek için uygulanan tekniklerden bazıları şu şekilde sıralanabilir:

Yara Bakımı ve Pansuman

• Yara bakımı rehabilitasyonun başarısı için önemlidir.
• Enfeksiyon ve yara izi riskini azaltır.
• El fizyoterapistleri yara için özel pansuman uygulamaları ile enfeksiyonu önlerler ve böylece yaranın daha hızlı iyileşmesinde yardımcı olurlar.

Yara İzi Yönetimi

• Yaralanma veya ameliyattan sonra iyileşme evresinde yara dokusu oluşur. Ağır yara izleri olması halinde elin fonksiyonlarını kazanmasını engelleyebilir. 
• Elin hareket etmesini sağlamak için el rehabilitasyonu tekniklerinden masaja başvurulur.
• Masaj ile yara izi yumuşar, esnek bir yapı oluşumu sağlanır. Böylece dokunun yaranın altındaki dokuları yapışması engellenir.

Şişlik Yönetimi

• Ellerde şişme ve iltihaplanma genellikle yaralanma, ameliyat sonrası veya travmalardan sonra görülür. 
• Şişliği azaltmaya yönelik masaj, kinesiotape uygulaması (elastik bantlama tedavisi), basınçlı giysiler, retrograd masaj gibi çeşitli yöntemler tercih edilir.

Derin Doku Masajı

• Bu masaj türü kasların derin dokularını hedef alır.
• Bölgeye baskı yaparak kas gerginliğinin serbest bırakılması sağlanır.
• Dolaşımı bozabilecek, ağrıya, sınırlı harekete ve iltihaplanmaya neden olabilecek yara dokusunu parçalamak için uygulanır.

Hareket Aralığı Programı

• Hareket aralığı egzersizleri eklemlerin, kasların, tendonların ve sinirlerin hareketini arttırmak için tasarlanmıştır.
• Pasif germe ve egzersizler program içerisinde yer alır.
• Rehabilitasyon merkezinde yapılan egzersizlere ek olarak hastaya evde yapılabileceği bir program da hazırlanır.

Güçlendirme Programı

• Ağrı seviyesinin ve şişliğin azaldığı, dokular ve eklemlerde rahatsızlığın gerildiği dönemlerde başlanan bir egzersiz programıdır. 
• Esnetme egzersizleri, ağırlık egzersizleri, terapötik egzersizler gibi elin gücüne kavuşmasına yardımcı olacak egzersiz programlarını içerir.

El Rehabilitasyonunda Terapötik Egzersizler (Terapi Egzersizleri)

Nemli Sıcak Terapi ve Parafin Banyoları

• Tedaviden önce nemli ısının uygulanması, ağrıyı azaltmaya ve eklemlerin, kasların, tendonların ve yara dokusunun esnekliğini arttırmaya yardımcı olur. 
• Parafin balmumu uygulaması ile masaj ve gerdirmeden önce dokulara derin ısı sağlamak için nemli sıcak terapi yöntemlerine başvurulur. 

Soğuk Terapi

• Şişlik ve ağrıyı azaltmak için uygulanır.
• İltihaplanmanın devam ettiği ve iyileşen yaranın akut aşamasında etkili bir yöntemdir. 
• Soğuk su banyosu, buz paketleri ve buz masajı gibi soğuk terapi yöntemlerini içerir.

Elektriksel Stimülasyon

• İltihap ve ağrıyı azaltmada veya iyileşen dokulara kan akışını sağlamada tercih edilen bir terapi yöntemidir.

Nöromusküler Elektriksel Stimülasyon

• Bu uygulama kasları uyarmayı amaçlar.
• Kas atrofisini (kaybı) azaltmaya ve ameliyat, yaralanma veya travma sonrası kasların yeniden aktivasyonuna yardımcı olmak amacıyla tercih edilir.

Fluidoterapi

• Sertliği, ağrıyı ve aşırı duyarlılığı azaltmak için kullanılan bir kuru ısı yöntemidir.
• Tedavi sırasında egzersiz yapabilme ve hastanın daha yüksek sıcaklıkları tolere edilebilmesi için uygulanır.

İyontoforez

• Bölgeye akım uygulayarak anti-enflamatuar ilaçları (iltihabı önleyen) dokulara sürmeyi kolaylaştıran bir yöntemdir.
• Ağrı ve iltihaplanmanın tedavisinde etkilidir.

Ultrason

• Daha derin yapılarda sıcaklıkları yükseltmek için yüksek frekanslı ses dalgalarını kullanan bir yöntemdir.
• Genellikle eklem kontraktürlerini (bağ dokusunda sertlik ve elastik kaybı), ağrıyı, şişliği ve yara dokusunu azaltma için kullanılır.

El Rehabilitasyonu Sonrası Hedeflenen Gelişim

El rehabilitasyonu sonrası hastalarda amaçlanan gelişimler şu şekilde sıralanabilir:

• Ellerde hareketlilik ve işlevlerin yeniden kazanılması
• Güç ve dayanıklılık kazanımı
• Şişlik ve ağrının etkilerinde azalma veya ortadan kalkma
• Yara izlerini harekete geçirme ve doku yapışmalarını engelleme
• İşe ve günlük yaşantıya geri dönme