Fabry Hastalığı

Fabry Hastalığı Nedir?

Fabry hastalığı genetik geçiş gösteren, kişide böbrek, kalp, damar, sindirim sistemi, deri gibi farklı organ ve sistemde şikayetlere neden olan kontrol edilmezse kötü ilerleyiş gösteren bir hastalıktır. Kişinin genlerindeki bir mutasyon sonucu hasta bireyde a- galaktosidaz A enziminde eksiklik görülür. Bu eksiklik sonucu vücutta atılması gereken belirli bir yağ molekülü parçalanıp atılamaz. Vücutta birikir ve hastada şikayetlerin oluşmasına neden olur. 

Fabry hastalığında şikayetler çocukluk çağında çıkmaya başlar. Nadir görülen bu hastalığın tanınması oldukça zordur. Tanı konmada zorluk hastalığın geç teşhisine ve böylece hastalığın daha fazla ilerlemesine neden olur. Hastada böbrek ve kalp gibi hayati organlar hasarlanmış olabilir.

Fabry hastalığı X kromozomu ile kalıtılır. Fabry hastalığının X kromozomu ile geçiş göstermesi nedeniyle bu hastalık erkeklerde daha fazla görülür. Çünkü erkeklerde X kromozomu tek, kadınlarda çift sayıda bulunur. Kadınlarda mutasyon geçirmiş bir X kromozomu durumunda diğer X kromozomu bu hastalığın oluşmasını engeller. Fakat erkeklerde bu mümkün değildir. Sıklığı erkekler kadar sık olmasa da kadınlarda da görülür. Ayrıca fabry hastalığının kadınlarda ve erkeklerde görülme yaşı, görülen belirtileri ve hastalık şiddeti farklılık gösterir. Kadınlarda erkeklere göre daha hafif seyretme eğilimindedir.

Fabry Hastalığı Belirtileri Nelerdir?

Fabry hastalığının vücutta çok sayıda sistemi etkilemesi nedeniyle ortaya çıkardığı belirtiler çok farklı ve sayıdadır. Bu belirtilerin hepsinin veya bazılarının tüm hastalarda görüleceği diye bir durum yoktur. Her hastada farklı belirtiler ortaya çıkabilir. Bu durum fabry hastalığının tanısını zorlaştırır.

• Fabry hastalığı hastalarında ellerinde ve ayaklarında yanma hissi oluşabilir. Bu yanma hissine ağrı da eşlik eder. Genellikle egzersiz, sıcaklık artışı, yorgunluk, stres gibi durumlar el ve ayakta yanma hissinin oluşmasını tetikler.
• Hastada soğuğa ve sıcağa aşırı duyarlılık gelişebilir.
• Hastaların cildinde hafif kabarık, küçük, koyu kırmızı renkli lekeler oluşabilir. Bunlar anjiyokeratom olarak adlandırılır. 
• Hastaların terlemelerinde azalma ya da terleyememe durumu vardır.
• Fabry hastalığı sindirim sistemini de etkiler. Bu nedenle hasta kişide karın krampları, ishal, yemek yerken erkenden şişme gibi şikayetler oluşabilir.
• Fabry hastalığının etkilediği bir organ da böbreklerdir. Kişinin böbreklerinin bulunduğu bölgede ağrı oluşabilir. Böbrek şikayetleri diğer şikayetlere göre daha geç ortaya çıkar.
• Fabry hastalığı kalbi de etkiler. Fabry hastalığı sonucunda kalpte büyüme görülebilir. Bu büyüme kişide nefes darlığına sebebiyet verebileceği gibi hiçbir belirti vermeden de ilerleyebilir.

Hastanın mitral kapağında yetmezlik oluşturabilir. Bu nedenle mitral kapak yetmezliğinin sebeplerinden birinin fabry hastalığı olabileceği düşünülmelidir.

• Hastalarda kulakta çınlama ya da daha ileri olarak işitme kaybı görülebilir. 
• Hastanın gözünde (kornea bölgesinde) değişiklik sonucu bulanıklaşma oluşabilir. Bu bulgu erken dönemde değil daha ileri dönemde ortaya çıkar.
• Fabry hastalığının ölümcül belirtilerinden biri de kişide inme ortaya çıkarabilmesidir. Diğer belirtilere nazaran daha geç ortaya çıkar fakat kişi için ölümcül olabilir.

Fabry Hastalığı Nedenleri Nelerdir?

Fabry hastalığı genetik geçişli bir hastalıktır. Erkek çocuk için anne veya babadan birinde hastalıklı genin bulunması ve bunun çocuğa aktarılması hastalık oluşumu için yeterlidir. Kız çocuk için ise hem anneden hem babadan gelen genin hastalığı içermesi gerekir. 

Hastalık X kromozomunun Xq22 bölgesindeki genin mutasyona uğraması sonucu gelişir. Bu gen a – galaktozidaz A (aGal A) enziminin üretilmesinden sorumlu gendir. Enzimler vücutta çeşitli süreçlerin işlemesini sağlayan protein yapıdaki maddelerdir. Bu enzim sağlıklı kişilerde globotriaçilseramid (Gb3) isimli yağ maddesinin küçültülmesini ve böylece daha kolay atılmasını sağlar. Bu enzim etki gösteremediği için ise vücutta bu yağ maddesi birikir. 

Özellikle damar, kas ve deri gibi bölgelerde bu maddenin birikmesi sonucu kişide hastalık belirtileri ve ilerleyen şikayetler oluşur. Bu şikayetler zamanla çok çeşitli organlarda yayılır ve kişinin yaşamını tehdit eder.

Fabry Hastalığı Teşhisi

Fabry hastalığı birden fazla sistemi etkileyip çok sayıda farklı şikayete neden olan bir hastalıktır. Hastadan hastaya klinik seyir farklı olabileceği için fabry hastalığı gözden kaçar. Bazı hastalarda hastalığın ilerlemesiyle farklı şikayetlerin oluşması sonucu geç dönemde tanı konur. 

Fabry hastalığı genetik geçişli bir enzim hastalığı olduğu için hastalığın kesin teşhisi için hastanın enzim düzeyi veya gen analizi yapılıp bakılmalıdır. Bu tetkiklerin yapılabilmesi için hastalıkla ilgili şüphe oluşması lazım. Bu tetkikler öncesi hastanın öyküsü alınmalı, fizik muayenesi yapılmalı, hastalığın etkilediği organlar olan böbrekler ve kalp için kan testi ve EKO yapılmalıdır. Bunların dışında hastada oluşan farklı belirtiler için de doktorların muayene etmesi gerekir (işitme bozuklukları için KBB, göz bozukluğu için göz doktoru, cilt şikayetleri için cildiye ...).

• Hikaye: Hastanın şikayetleri sorgulanmalıdır. Hangi belirtilerin olduğu, ne zaman başladığı, hangi durumlarda artıp azaldığı gibi sorularla incelenmelidir.

Hastanın belirtileri sonrası hastada fabry hastalığı düşünülüyorsa kişinin ailesinde bu hastalık benzeri belirtiler var mı bunlar sorulmalıdır.

• Fizik Muayene: Hastanın detaylı fizik muayenesi yapılmalıdır. Hastalığın belirtileri içinde en sık bulunanı ciltte kırmızı lekelerdir. Bu lekeler göbek deliği ile dizler arasında bulunabilir. Genital bölgelerde bulunabileceği için bu bulgu gözden kaçabilmektedir. 

Hastanın gözü incelenmeli, işitme durumu test edilmelidir. El ve ayaklarda kişide ağrı, yanma hissi sorgulanmalıdır.

• Kan Testi: Hastalık böbrekleri etkilediği için kişinin üre ve kreatin değerlerine bakılmalıdır. Bu sayede kişide böbrek rahatsızlığı gelişme durumu öğrenilebilir.
• EKO: Bu test sayesinde kişide kalp rahatsızlığı bulunup bulunmadığı öğrenilebilir. Kalpte büyüme, mitral kapak yetmezliği gibi durumlar incelenmelidir.

Bu testler dışında kesin tanı enzim aktivitesi testi veya gen analizi ile konur. Erkeklerde kanda bulunan enzim aktivitesinin belirgin azlığı ile tanı konabilir. Kadınlarda enzim aktivitesi normal görülebilir, bu nedenle gen analizi yapılması gerekebilir. Bu iki testle hastalığın kesin tanısı konur.

Fabry Hastalığı Tedavisi

Fabry hastalığı tedavisinde amaç hastalığın oluşturduğu şikayetleri ortadan kaldırmak veya azaltmak ve hastalığın ilerlemesini durdurmak için enzim desteği sunmaktır. 

• Hastalarda olan ağrı krizlerinin şiddetini ve sıklığını azaltmak için fenitoin veya karbamazepin kullanılabilir. Çok şiddetli ağrılar için opioid kullanılabilir.
• Hastalarda kalp krizi ve inme gibi durumların oluşmaması için aspirin, klopidogrel gibi kan sulandırıcı ilaçlar, pıhtı oluşmasını engellemek için warfarin kullanılabilir. 
• Fabry hastalığı sonucu kişide işitme kaybı oluşabilir. Bu nedenle kişiye işitme cihazı takılabilir.
• Hastaların böbrekleri etkilenebilir. Böbreklerin etkilenmesi sonucu hastada hipertansiyon oluşabilir. Hipertansiyona yönelik ilaçlar kullanılabilir.

Böbreklerin etkilenmesi sonucu kişide böbrek yetmezliği oluşabilir. Hastaya diyaliz veya böbrek nakli gerekebilir.

• Hastalığın ilerlemesini durdurmak için hastaya enzim desteği verilir. aGal A enziminin 2 haftada bir uygulanması ile hastanın şikayetlerinde gerileme gözlenir.

Fabry Hastalığı Tedavi Edilmezse Ne Olur?

Fabry hastalığı ilerleyici seyirli bir hastalıktır. Vücutta birçok sistemi ilgilendirdiği için birçok sistemde sorun çıkar. Hastalık için uygulanan enzim desteği ile hastalığın oluşturabileceği kötü durumlar için uygulanan ilaç tedavileri hastanın şikayet yaşamasını engeller. 

Fabry hastalığında kişi ilerleyen dönemde böbreğini kaybedebilir, kalp sorunları yaşayabilir (kalp krizi, ritim bozukluğu, kapak yetmezliği...), inme gibi ölümcül durumlarla karşılaşabilir. Bu nedenle kişinin tedavi olması hayatidir.

Fabry Hastalığına Ne İyi Gelir?

• Fabry hastalığı saptanan kişiler düzenli kontrollere gitmelidir. Fabry hastalığı birçok sistemi ve organı etkileyen ilerleyici bir hastalıktır. Hastalığın ilerleyen dönemlerinde farklı şikayetler oluşabilir. Ayrıca varolan şikayetlerin de kontrol edilmesi gerekir. Hastanın kardiyoloji, nefroloji, nöroloji, göz hastalıkları, Kbb gibi bölümlere aralıklarla başvurması gerekir.
• Fabry hastalığında kişide aralıklarla ağrı oluşur. Buna ağrı krizi denir. Kişi bu ağrıların oluştuğu tarihi, süresini ve şiddetini not almalı (ağrı günlüğü) ve doktoruyla paylaşmalıdır.
• Sağlıklı bir beslenme hastanın sağlığı için önemlidir. Kişi bol lifli, bol sıvılı diyetlerle besin durumunu zenginleştirmelidir.
• Fabry hastalığı genetik geçişli bir hastalıktır. Bu hastalık hastadan çocuklarına geçebilir. Aile ve bireyin genetik danışmanlık alması faydalıdır.

Fabry Hastalığına Ne İyi Gelmez?

• Sigara içilmesi tüm insanlar için zararlıdır. Fakat fabry hastalığı gibi özellikle damarları etkileyen bir hastalık için ayrıyeten daha fazla zarar içerir. Hastada kalp krizi, böbrek yetmezliği ve inme gibi şikayetlerin görülmesine katkı sağlar.
• Hastalık tedavisinde bazı yan etkiler oluşabilir. En yaygın yan etki hastada baş ağrısı oluşmasıdır. Bu tür nedenlerle hastalar tedavilerini kesmemelidir.
• Düzenli bir beslenme uygulanması kişilerin sağlığı için önemlidir. Kalp ve damar rahatsızlıklarının görüldüğü fabry hastalığında kan kolesterolünün yükselmesi kişide kalp krizi gibi ölümcül sonuçlar doğurabilir. Bu nedenle düzenli ve dengeli beslenilmelidir.

Fabry Hastalığı İlaçları

Fabry hastalığında tedavide enzim desteği ve hastalığın kötü sonuçları için uygulanan ilaçlar kullanılır. 

• Fenitoin, Karbamazepin hastalarda ağrı oluşmasını önlemek için kullanılır. Bu ilaçlarla hastanın ellerinde ve ayaklarında oluşan yanmanın da önüne geçilmeye çalışılır.
• Aspirin, klopidogrel gibi ilaçlarla hastanın kalp krizi benzeri durumlar yaşaması engellenmeye çalışılır. Warfarin ile hastada inme atakları oluşması önlenir.
• Sindirim sistemi rahatsızlıkları için hastalara pankrealipaz, metoklopramid, ranitidin ilaçları uygulanabilir. Bu sayede kişide sindirim rahatsızlıkları hafifletilmeye çalışılır.
• Hastalara aGal A enzim desteği sağlanır. Bu enzim desteği sayesinde kişide böbrek, kalp, deri bölgelerindeki rahatsızlıkları gerilemeye başlar.

Not: Bu ilaçların doktor izniyle kullanılması gerekmektedir.

Çocuklarda Fabry Hastalığı

Fabry hastalığı genetik geçişli bir hastalıktır ve kişiye anne babasından kalıtılır. X kromozomu üzerinden kalıtıldığı için erkeklerde daha sık görülür. 

Fabry hastalığı ilk belirtileri genellikle çocukluk çağında verir. 10’lu yaşlarda hastada ağrı krizleri oluşabilir. Ellerde ve ayaklarda yanma hissi ile ağrı oluşabilir. Kişide terleme azlığı veya terleme yokluğu görülebilir. Diğer kompleks ve ciddi belirtiler ise hayatın ilerleyen dönemlerinde daha sık karşılaşılır. 

Fabry hastalığı tanısı zor bir hastalıktır, sıklığı az olması nedeniyle tanısı genellikle atlanır. Hastalık ne kadar erken saptanırsa tedavi o kadar iyi seyir gösterir. Bu nedenle çocuklarda ortaya çıkan bu belirtilerin fabry hastalığı nedenli olabileceği unutulmamalıdır.

Fabry Hastalığı için Hangi Doktora Gidilir?

Fabry hastalığı genetik geçişli bir hastalıktır. Bu hastalık vücutta birden fazla sistemi etkiler. Hastalığın oluşturduğu belirtiler her hastada farklı sayı ve nitelikte olması tanısının koyulmasında zorluk oluşturur.

Fabry hastalığının belirtileri çocukluk çağında ortaya çıkmaya başlar. Çocukluk çağında belirtilerin nedeninin fabry hastalığı olacağı genellikle tahmin edilmez. Hastalık ilerledikçe farklı belirtiler de ortaya çıkar. Kişide böbrek sorunları, kalp sorunları, cilt sorunları, ağrı, göz ve işitme sorunları oluşabilir. Bu sorunların tespiti için Nefroloji, Kardiyoloji, Dermatoloji, Nöroloji, Göz Hastalıkları, KBB gibi bölümlere başvurulabilir. Fabry hastalığı birden fazla sistemi ilgilendiren bir hastalık olması nedeniyle tanısının konulması için birden fazla bölüm ve doktora başvurulması gerekir. 

Hastalık genetik bir hastalık olduğu için hastalığın kesin tanısı için genetik test yapılmalıdır. Kişinin veya ailenin bu nedenle uzman genetik doktorlarına başvurması faydalıdır.

Kişide belirtilen şikayetler oluştuğu zaman kişinin hastaneye başvurması gerekir. Hastalık ne kadar erken tespit edilirse ilerlemesi o kadar erken durdurulur.