Fetal DNA Testi Nedir?

Fetal DNA Testi, anne karnındaki bebekte genetik anomalilerin (kromozom bozuklukları) saptanmasına yönelik yapılan tarama testleridir. Gebeliğin birinci ve ikinci trimester dönemlerinde ikili, üçlü veya dörtlü testler yapılarak risk artışı gözlenmektedir. Anne karnından plasenta kaynaklı hormon ve maddelerin ölçümünü sağlamaktadırlar. Riskli bir durum gözlenmesi halinde fetal DNA testlerine başvurulmaktadır. Bunlar arasında anneden kan alınarak yapılan serbest fetal DNA testi ise alternatif olarak klinik uygulamaya alınan yeni bir test yöntemidir. Fetal DNA testlerine ihtiyaç duyulan nedenler:

• Gebenin aile öyküsü dikkate alındığında genetik bir riskin söz konusu olması
• 35-40’lı yaşlarda gebe kalınması
• Önceki gebeliklerinde fetal anomali ile karşılaşılması
• Rutin testlerde (ikili test) genetik hastalığa dair şüpheli bir duruma rastlanılması

Fetal DNA Testi Çeşitleri

Fetal DNA testi; amniyosentez, koryon villus, kordosentez ve nifty testi olmak üzere 4 farklı yöntemle yapılmaktadır. Bu testler arasında en yaygın olanı amniyosentez olmakla birlikte bebek sağlığı için risk taşımaması nedeniyle nifty testi (serbest fetal DNA testi) son zamanlarda en çok tercih edilen fetal DNA testidir.

Amniyosentez Testi

• Anne karnındaki bebekten su alma yöntemi olarak bilinen amniyosentez uygulamasında, ultrason yardımıyla bebeğin içinde gelişimini sürdürdüğü amniyon sıvısından örnek alınmaktadır.
• Amniyosentez gebeliğin 16-22. haftaları arasında yapılmaktadır.
• Test sırasında 9-15 cm arasında ince bir iğne kullanılmaktadır.
• Ağrısız ve kısa süren bir yöntemdir. Uygulama için anesteziye gerek duyulmaz.
• Alınan sıvının büyük çoğunluğunu bebeğin idrarı oluşturur.
• Amniyotik sıvı yaklaşık olarak 24 saat içerisinde eski halini almaktadır.
• Amniyosentezin güvenirlik oranı %99’un üzerindedir.

Koryon Villus Biyopsisi (CVS)

• Koryon villus testi adını gelişmekte olan plasentanın bir kısmı olan koryon villiden almıştır.
• Plasenta, gebelikle birlikte rahimde gelişen, bebeğe oksijen ve besin sağlayan ve bebek kanındaki işe yaramayan maddeleri dışarı atmaya yardımcı olan, gebeliğe özgü geçici bir organdır.
• Koryon villus biyopsisi, plasentadan iğne yardımıyla küçük bir miktar doku alınması yöntemidir.
• İşlem esnasında ultrason cihazı kullanılarak bebeğin ve plasentanın pozisyonu kontrol edilmektedir.
• Gebeliğin 10-13. haftaları arasında yapılmaktadır.
• Koryon villus biyopsisi güvenirliği %99,5 civarındadır.

Kordosentez Testi

• Fetal kan örneklemesi olarak da bilinen kordosentez test uygulamasında göbek kordonundan bebeğin kan örneğinin alındığı tanısal bir test yöntemidir.
• Anne ile bebek arasındaki iletişimi sağlayan göbek kordonu, toplardamar ve atardamar içerir; fetusa kan sağlar.
• Diğer yöntemlere göre daha az tercih edilir ancak diğer test uygulamaları yetersiz kalırsa kordosentez testine ihtiyaç duyulur.
• Kordosentez test diğer testlere göre daha kısa sürede sonuçlanmaktadır.
• Test gebeliğin 18-40. haftaları arasında yapılmaktadır.
• Kordosentez testi güvenilirliği %100’dür.

Nifty Test (Serbest Fetal DNA Testi)

• Diğer fetal DNA testleri girişimselken, nifty test yani serbest fetal DNA testi girişimsel değildir. Yani anne adayının vücuduna müdahale gerektirmez.
• Serbest fetal DNA testi, annenin kolundan kan alınarak incelenmektedir.
• Bebeğe ait plasenta hücreleri yaşam döngülerini tamamlar. Bu süreçte parçalanarak bebeğin DNA’sı annenin kan dolaşımına karışır. Bu duruma hücre dışı fetal DNA veya serbest fetal DNA adı verilmektedir.
• Gebeliğin 8-24. haftaları arasında serbest fetal DNA’nın anne kanındaki oranı artar. Bu oran 11.-13. haftalarda %10 civarındadır. İlerleyen gebelik haftalarında ise %3-20 arasında değişkenlik gösterir.
• Serbest fetal DNA testi için tekil gebeliklerde en ideal zaman gebeliğin 10. haftası, ikiz gebeliklerde ise 12. haftasıdır.
• Her hamile kadın için uygulanması mümkündür. Özellikle risk grubunda olan anneler için serbest fetal DNA testi önerilmektedir.
• Kesin tanı testi değildir. Güvenirliği yüksek tarama testi olarak değerlendirilebilir.
• Serbest fetal DNA testi güvenirliği %98 oranındadır ancak bu testin %0,5 oranında yanlış pozitif saptama ihtimali de vardır.
• Serbest fetal DNA testi yalnızca trizomi 18 (Edwards sendromu), trizomi 21 (down sendromu) ve trizomi 13 (patau sendromu) için tarama yapabilmektedir. Diğer fetal DNA testler ise tüm kromozomları incelemek için kullanılmaktadır.
• Fetal DNA testi devlet hastanesinde yaptırılabilmektedir ancak serbest fetal DNA testidevlet hastanesinde uygulama hizmeti sınırlı bir uygulamadır.

Fetal DNA Testi ile Tanısı Konulan Hastalıklar

Fetal DNA testi pek çok kromozom anomaliliğin tanısını önceden ortaya çıkarabilmektedir. Tüm kromozom problemleri amniyosentez, koryon villus ve kordosentez testleriyle anlaşılabilmektedir. Serbest Fetal DNA testi ise yalnızca Down sendromu, Edward’s sendromu ve Patau sendromu teşhisinde tercih edilmektedir.

Down Sendromu (Trizomi 21): 21. kromozomun 2 adet yerine 3 adet olması halidir. Kalp hastalıkları, tipik yüz görünümü, bilişsel yetersizlik, erken başlangıçlı unutkanlık, görme bozuklukları, onikiparmak bağırsağında darlık, küçük vücut yapısı ve kansere yatkınlık; trizomi 21 ile doğan bebeklerin problemleridir.

Edward’s Sendromu (Trizomi 18): Fazladan bir adet daha 18. kromozom olması durumudur. Tek damarlı göbek bağı, kalbin veya gözlerin oluşmaması, küçük kafa çapı, küçük ağız, nefes darlığı, büyüme geriliği, hatalı görünümlü kulaklar, küçük çene, kalp yetmezliği, el ve ayaklarda şekil bozuklukları; Edward’s sendromuyla doğan bebeklerin problemlerindendir.

Patau Sendromu (Trizomi 13): Patau sendromu bebekte ekstra bir 13. kromozom varlığı anlamına gelmektedir. Diğer kromozom anomalilere göre görülme sıklığı azdır. Fazla el ve ayak parmağı, beyin ve omurilik anomaliler, zayıf kas dokusu, yarık dudak veya damak, kalp ve böbrek rahatsızlıkları, cinsel organ bozuklukları, küçük baş ve kalbin sağda olması; patau sendromuyla doğan bebeklerde görülen problemlerdir.

Turner Sendromu (XO): Turner sendromu kız çocuklarında görülmektedir. İki adet olan X kromozomlarından birinin eksikliği veya yapısal olarak bozukluğu söz konusudur. Yumurtalık yetmezliği (over yetmezliği), boy kısalığı el veya ayakta şişlik ve ensede katlanmış görünümlü deri (yele boyun) bu kromozom anomalisinin sonucudur. Zeka düzeyi normaldir ancak gelişme geriliği görülebilmektedir.

Klinefelter Sendromu (XXY): Erkek çocuklarında görülen bir kromozom sorunudur. Fazladan bir X kromozomla doğarlar. Kısırlık, geç konuşma, özellikle çocukluk döneminde zayıf ve güçsüz kemik yapısı, yaşıtlarına göre daha uzun bacaklar, geniş kalçalar ve kısa gövde, utangaçlık ve büyük meme dokusu; XXY sendromunun neden olduğu problemlerden bazılarıdır.

Süper Dişi Sendromu (XXX / Triple X): Kadınlarda görülen süper dişi sendromu veya triple X sendromuna, yumurtalıktaki ayrılmamış X kromozomları ile spermin döllenmesi neden olur. Zeka geriliği, öğrenme güçlüğü, kısırlık, yaşıtlarından uzun boy ve dil becerilerinde geç veya yetersiz gelişim; süper dişi sendromu olan bireylerde görülen problemler arasındadır.

Jacob’s Sendromu (XYY): Erkeklerde görülen ve ekstra Y kromozomu taşıyan bireylerdir. Normalden uzun boy, öğrenme zorluğu, konuşma bozuklukları, kasılma nöbetleri, zayıf kas, motor becerilerde gecikme, astım ve düz taban; Jacob’s sendromunun neden olduğu sorunlardır. Cinsel gelişimlerinde problem olmadığından çocuk sahibi olmaları mümkündür.

Fetal DNA Testi Nasıl Yapılır?

• Fetal DNA testlerinden amniyosentez testinde, anne karnından rahme iğne ile girilerek amniyon sıvıdan 15-20 ml alınmaktadır. Ultrason eşliğinde örneğin alınması 3-5 dakikada tamamlanmaktadır.
• Koryon villus biyopsisi, gebenin karnından iğne ile rahim duvarına ulaştıktan sonra plesentadan doku alınarak yapılır. İşlem 15-20 dakika sürmektedir.
• Kordosentez test uygulamasında rahimden iğne ile girilir. Bebeğin göbek kordonundaki toplardamardan 2-3 ml kan alınır. Testin uygulama süresi ortalama 10-15 dakikadır. Bu yöntemde kan uyuşmazlığı olması halinde kan uyuşmazlığı iğnesi de yapılmaktadır.
• Serbest fetal DNA testi ise enjektör yardımıyla annenin kolundan kan alınması yoluyla yapılmaktadır.

Fetal DNA Testi Yan Etkileri

Fetal DNA testi yan etkileri neredeyse yok denebilecek kadar azdır. Fetal DNA testi yan etkileri şunlardır:

• Amniyosentez fetal DNA testi yaptıranlar pelvik ağrı veya kramp hissedebilir ve hafif vajinal kanama ile karşılaşabilirler. Bu etkiler kısa sürede geçecektir.
• Koryon villus biyopsisi ağrısızdır ancak işlem yapılan bölgede baskı ve hassaslık hissine neden olmaktadır. Test sonrasında periyodik kasılmalar ve damla şeklinde kanamalar oluşabilir.
• Serbest fetal DNA testinin yan etkisi bulunmamaktadır.

Fetal DNA Testi Riskleri

• Serbest fetal DNA testinin hem anne hem de bebek için herhangi bir riski yoktur.
• Anne ve bebeğe müdahale edilerek uygulanan diğer fetal DNA testlerinde az da olsa (%1-%2 oranında) düşük gebelik riski bulunmaktadır.
• Kordosentez ise diğer test uygulamalarına göre daha zor ve riskli bir test yöntemidir. Bebeğin kalp atışlarında yavaşlama, amnios sıvısında kanama, su gelmesi, enfeksiyon ve %1-%5 arasında düşük riski vardır.

Fetal DNA Testi Sonrası Yapılması Gerekenler

• Girişimsel yöntemlerden biri tercih edilerek test yaptırıldıysa annenin bazı şikayetlerle karşılaşması söz konusudur.
• Yüksek ateş, kasık ağrısında ve vajinal kanamada artış gözlenirse acilen doktor ile irtibata geçilmesi gerekmektedir.  
• Fetal DNA testi sonrası en az bir hafta cinsel ilişki sakıncalıdır. Kanamalar kesilene kadar cinsel ilişkiden uzak durulmalıdır.
• Ağır kaldırmamak, istirahat etmek ve birkaç gün egzersizden uzak durmak gerekmektedir.
• Fetal DNA testi sonucu, uygulanan yönteme göre farklı zamanlarda alınmaktadır.
• Amniyosentez ve koryon villus biyopsisi istenilen testlere bağlı olarak 2-3 hafta arasında, kordosentez ise 1 günde veya 3-5 günde sonuçlanmaktadır.
• Serbest fetal DNA testi sonucu ise 10-12günde değerlendirilmektedir.