Fosfor

Fosfor Nedir?

Fosfor, vücudun birçok fizyolojik süreci için önemli bir mineraldir. Kemik ve diş oluşumuna, vücudun protein ve enerji üretmesine yardımcı olur. Kas ve sinir fonksiyonu için gereklidir. İhtiyaç duyulan fosfor tüketilen yiyeceklerden alınır. Birçok gıdada bulunur ve sindirim sistemi tarafından kolaylıkla emilir.

Fosfor ve fosfat terimleri genellikte testten bahsederken birbirlerinin yerine kullanılır ancak serum fosfat testi ile ölçülen, kandaki inorganik fosfat miktarıdır. Vücudun fosfatlarının çoğu, kemik ve dişlerin oluşmasına yardımcı olmak için kalsiyum ile birlikte çalışır. Kas ve sinir dokusunda daha az miktarda bulunur. Geri kalanı ise enerji depolamak için kullanılan vücuttaki hücrelerde yer alır. Normalde, toplam vücut fosforunun %85’i kemikte fosfat şeklinde bulunur. Kalan fosfor ise hücrelerde ve hücre arası sıvılarda bulunur.

Fosfor Normal Değerleri Kaç Olmalı?

Fosfor değer aralıkları laboratuvarlar arasında biraz farklılık gösterebilir. Normal fosfor değeri yetişkinler için 2.5-4.5 mg/dL olarak belirlenmiştir. Çok yüksek ve özellikle çok düşük fosfor değerleri ciddi komplikasyonlara neden olabilir.

Fosfor Nasıl Ölçülür?

Fosfor düşüklüğü ve yüksekliği tanısı için yaygın olarak kan testi yapılır. Bazen fosfor, idrar testi ile böbrekler tarafından nasıl atıldığını izlemek için ölçülebilir. Kanda fosfor testi, kalsiyum ve fosfor dengesizliklerine neden olan çeşitli durumların teşhisine veya tedavisinin izlenmesine yardımcı olmak için çoğunlukla kalsiyum, paratiroid hormonu ve D vitamini gibi diğer testlerle birlikte istenebilir.

Hamilelikte Fosfor Değerleri Nasıl Olmalı?

Hamilelikte fosfor değerlerinin yaklaşık 1. trimesterde 3.1-4.6 mg/dL, 2. trimesterde 2.5-4.6 mg/dL ve 3. trimesterde ise 2.8-4.6 mg/dL arasında olması beklenir. Fosfor, hamile olan kadınlarda ve gelişmekte olan bebekte güçlü kemikler oluşturmaya yardımcı olan bir mineraldir. Aynı zamanda kas kasılmaları, kan pıhtılaşması, böbrek fonksiyonu, sinir iletimi, doku ve hücre onarımı ve normal kalp ritmi için önemlidir.

Bebeklikte Fosfor Değerleri Nasıl Olmalı?

Fosfor, kalsiyumla birlikte kemiklerin ana yapısını oluşturan bir mineraldir. Bebeklikte yeterince fosfor içeren besinler tüketmek güçlü kemikler ve dişler için önemlidir. Vücudun enerjiyi depolaması ve kullanması konusunda önemli rol oynar. Kandaki fosfor seviyesinin yükselmesi kırılgan kemiklere, ağrılı eklemlere, kas güçsüzlüğüne ve ciltte kaşıntıya neden olabilir.

Bebeklikten itibaren fosfor değerleri; 0-10 gün arasında 4.5-9, 10 gün-2 yaş arasında 4.5-6.7, 2-12 yaş aralığında ise 4.5-5.5 değerleri arasında olması beklenir. Çocuklarda normal fosfor referans aralığı 3.0-7.0 mg/dL’dir. Çocuklarda fosfor seviyelerinin yetişkinlere göre daha yüksek olması normaldir çünkü kemik gelişimine yardımcı olması için bu minerale daha fazla ihtiyaç duyarlar.

Fosfor Düşüklüğü Nedenleri ve Hastalıkları Nelerdir?

Hipofosfatemi olarak bilinen fosfor düşüklüğü yetersiz beslenme, emilim bozukluğu, asit-baz dengesizlikleri, artmış kan kalsiyumu (hiperkalsemi), alkolizm ve böbrek fonksiyonunu etkileyen bozukluklar nedeniyle görülebilir. Fosfor düşüklüğüne neden olan hastalıklar şu şekilde sıralanabilir:

• Hipertiroidizm (tiroid hormonu fazlalığı)
• Hiperparatiroidizm(paratiroid hormon yüksekliği)
• D vitamini eksikliğinden dolayı raşitizm (zayıf iskelet gelişimi) ve osteomalazi (yetişkin raşitizmi)
• Ciddi yanıklar
• Mide koruyucu ilaç kullanımı
• Hipokalemi(kandaki potasyum seviyesinin düşük olması)

Fosfor Düşüklüğü Belirtileri

Fosfor seviyesinin hafif düşüklüğü genellikle semptom göstermez. İleri derecede düşüklük olması halinde kişiyi etkileyen belirtiler şu şekilde sıralanabilir:

• Yorgunluk
• Kas güçsüzlüğü
• Kramp
• Kemik problemleri
• Zihinsel durumda değişiklikler (endişe, sinirlilik, kafa karışıklığı, vb.)
• İştah kaybı
• Düzensiz solunum
• Çocuklarda ağrı, kırılganlık ve zayıf gelişme gibi kemik sorunları

Fosfor Düşüklüğü Tedavisi

Fosfor düşüklüğü tedavi edilebilir bir durumdur. Fosfor düşüklüğünün altında yatan neden tedavide büyük önem taşır. Hastalara, fosfor değerini yükseltebilmek için ilaç reçete edilebilir. Hipofosfatemi düşüklüğü şiddetli ise damardan yüksek dozda fosfor verilmesi gerekebilir. Tedaviyi desteklemek için D vitamini takviyesi de önerilir.

Fosfor Düşüklüğüne Ne İyi Gelir? 

Vücudun ihtiyaç duyduğu fosfor yiyeceklerden alınır. Et ve süt ürünleri başta olmak üzere pek çok yiyecek fosfor içermektedir. Fosfor düşüklüğüne iyi gelen besinler arasında bezelye, fasulye, fındık, balık, esmer pirinç, tam tahıllı ekmek, patates, sarımsak, kırmızı et, yumurta, kuruyemiş, kurutulmuş meyve ve yulaf sayılabilir.

Fosfor Düşüklüğü Tedavi Edilmezse Ne Olur?

Fosfor düşüklüğü özellikle çocuklarda büyümede azalma, zayıf kemik ve diş gelişimine neden olabilir. Çocuklarda olduğu gibi yetişkinlerde de tedavi edilmeyen fosfor düşüklüğü yumuşak ve kırılgan kemiklerin oluşumu ile ilişkilendirilir.

Fosfor Yüksekliği Nedenleri ve Hastalıkları Nelerdir?

Hiperfosfatemi olarak bilinen fosfor yüksekliği vücutta toksik etki oluşturabilir. Fosfor düşüklüğüne göre daha yaygın ve daha endişe verici bir durumdur. Fosfor miktarı arttıkça vücudun ihtiyaç duyduğu kalsiyum ihtiyacı da artar. Kalsiyum ve fosfor arasındaki hassas denge sağlanamadığında kemiklerde problemlere neden olabilir. Fosfor yüksekliğine neden olabilecek hastalıklar ve durumlar şu şekilde sıralanabilir:

• Böbrek yetmezliği
• Diyabetik ketoasidoz
• Karaciğer hastalığı
• Besinlerden fazla fosfor takviyesi
• Hipoparatiroidizm
• Vücuda çok fazla D vitamini alma

Fosfor Yüksekliği Belirtileri

Hiperfosfatemi, fosfor yüksekliğine neden olan hastalığa bağlı olarak belirtiler gösterir. Örneğin, böbrek hastalığı olan kişilerde idrarda kan, idrar miktarında azalma, sırtın ortasında (yan tarafı) ağrı, idrar yaparken yanma hissi, yüksek tansiyon ve özellikle göz çevresinde veya yüzde, bileklerde, karında veya ayak bileklerinde şişme şeklinde belirti gösterir.  

Fosfor yüksekliğine neden olan ve paratiroid bezlerinin yetersiz aktivitesiyle sonuçlanan hipoparatiroidizm belirtileri ise yorgunluk, kırılgan tırnaklar, kas ağrısı, kuru cilt, kas spazmları, depresyon ve anksiyete olarak sayılabilir.

Fosfor Yüksekliği Tedavisi

Fosfor yüksekliği böbrekleri etkileyen bir durumdur. Böbrekler düzgün çalışmadığında kandaki fosfat seviyesi yükselir. Böyle bir durumda diyalizle fazla fosfatın vücuttan atılması gerekebilir. Bu tedavi kandaki atıkları, tuzu, fazla suyu ve fosfat gibi kimyasalları temizler.

Vücutta kalsiyumdan daha fazla fosfor olduğunda vücut kemiklerde depolanan kalsiyumu kullanır. Bu durum diş ve diş sorunları ve kırılgan kemiklere neden olabilir. Böyle bir durumda bağırsakların emdiği fosfat miktarını azaltabilmek için hastanın kalsiyum bazlı fosfat bağlayıcı ilaç tedavisine başlaması önerilebilir.

Fosfor Yüksekliğine Ne İyi Gelir?

Fosfor yüksekliği, ilaç tedavisine ek olarak besin tüketimindeki fosfor miktarı azaltılarak düşürülmeye çalışılabilir. Fosfordan yoksun diyette süt, yumurta, kuruyemiş ve karaciğer gibi fosfordan zengin besinlerin daha az tüketilmesi önerilir. Bu  süreçte meyve ve sebzeden zengin bir diyet uygulanabilir ve bol su tüketimi önerilebilir.

Fosfor Yüksekliği Tedavi Edilmezse Ne Olur?

Fosfor yüksekliği tedavi edilmediğinde sinir hasarına, kemik problemlerine ve besinlerin emiliminin doğru şekilde yapılamamasıyla vücutta toksik maddelerin oluşumuna neden olan böbrek hastalığı gelişir. Hastalık ilerlediğinde böbreklerin tamamen çalışmayı durdurması söz konusu olabilir. Böbreklerin işlevini yerine getirememesi hastanın diyaliz almasını gerektirebilir. Diyaliz tedavisi, kanı filtreleyen ve saflaştıran bir makine olarak bilinmektedir.