Gaita Tahlili Nedir?

Gaita tahlili, dışkı testi, dışkı örneği veya dışkı kültürü olarak da adlandırılabilir. Bu tür bir test, tıbbi bir durumun kanıtı için dışkının farklı test teknikleri ile incelenmesini içermektedir. Yapılan test ile enfeksiyon, alerji, kan veya sindirim problemleri kanıtları taranmaktadır. Bunun yanında her dışkı testi kültür değildir, yani bağırsaktaki gıdalardan kaynaklanan iltihaplanma, kanama veya yetersiz kullanım kanıtlarını aramak için tasarlanan başka dışkı testleri bulunmaktadır.

Gaita Tahlili Türleri

Pek çok gaita tahlili türü vardır ve problemin ne olduğuna bağlı olarak bu testlerden biri veya bir kaçının yapılması gerekebilir. Yaygın olarak kullanılan dışkı tahlili türlerinden bazıları şunlardır;

Gaita Gizli Kan Testi

FOBT veya dışkıda gizli kan testi olarak da adlandırılan bu test, çıplak gözle görülemeyen kanı tespit etmek için yapılmaktadır. Dışkıdaki kan, sindirim sistemindeki kanamanın bir işareti olabilirken, kanser, polip, hemoroid, divertiküloz veya iltihaplı bağırsak hastalık belirtisi de olabilir.

Gaita DNA Testi

Gaita DNA testleri, polipler veya kolorektal tümörler tarafından dökülen DNA izlerini (genetik materyal) dışkıda aramak için yapılırlar. Gaita tahlili, diğer yöntemlerle birlikte kullanıldığında etkili bir kolon kanseri tarama seçeneği olduğuna bilmek önemlidir. Şayet sonuç pozitif çıkarsa, bir sonraki adım, muhtemelen kolonoskopi veya benzeri bir test yapılmasıdır.

Gaita Yumurta ve Parazit Testi

Dışkı örneği incelemesi, dışkı O&P veya dışkı yayması olarak da adlandırılan bu test, dışkı örneğindeki parazitleri ve bunların larvalarını veya yumurtalarını taramaktadır. Parazitler, insan vücudunun içinde veya üzerinde yaşayabilen ve besin kaynağını buradan alan organizmalardır. Birçoğu sindirim sisteminde yaşar ve hastalıklara neden olurken, giardia gibi tek hücreli organizmalar veya kıl kurdu gibi daha büyük organizmalar şeklinde olabilirler.

Gaita tahlili örneğindeki parazitleri veya yumurtaları (yumurtayı) kontrol etmek için gaita yumurta ve parazit testi istenebilir. Bağırsak enfeksiyonu ile ilişkili dışkıda kan veya mukus varlığı, sık görülen ishal, ateş, akut karın ağrısı, baş ağrısı, kusma veya bulantı gibi semptomlar görülüyorsa bu testin yapılması gerekebilir. Pozitif sonuçlar, dışkı örneğinde parazit ve ova olduğunu gösterir.  Bu test ile enfeksiyona neden olabilecek entamoeba histolytica, giardia, cryptosporidium bakteriler tespit edilebilirken, dientamoeba fragilis, kancalı kurtlar, balantidium coli, tenya, Cyclospora cayetanensis, yassı kurtlar ve yuvarlak kurtlar gibi durumlarda tespit edebilir.

Gaita Yağ Testi

Diğer bir ifadeyle  dışkı yağ, dışkı yağ lekesi ve sayısal dışkı yağ testi olarak anılan gaita yağ testi; bir hastanın dışkısındaki yağ miktarını belirlemek için yapılan bir testtir. Dışkıda çok fazla yağ olmasına steatore denir ve bu durum gıdanın parçalanmadan ve düzgün bir şekilde emilmeden sindirim sisteminden geçtiğini işaret eder. Buna emilim bozukluğu denir. Dışkıda yağ testi yaptırmak, emilim bozukluğu olup olmadığını anlamanın en iyi yoludur. İki tür fekal yağ testi vardır; bunlar kalitatif ve kantitatif’tir. 

Gaita Beyaz Kan Hücresi Testi 

Bu test genellikle dışkı örneğindeki lökositleri veya beyaz kan hücrelerini tespit etmek için kullanılır. Beyaz kan hücreleri (WBC) vücudun enfeksiyonlarla savaşmasına yardımcı olduğundan dolayı bağışıklık sisteminin en önemli parçasıdır. Gaita tahlili ile tespit edilen lökositler, bir bakteriyel enfeksiyona veya sindirim sistemindeki iltihaplanma oluşan bir bağırsak hastalığına işaret edebilir. Bu testin yapılmasını gerektiren semptomlar; dışkıda mukus veya kan, dört günden fazla süren sulu ishal, ateş, karın ağrısı ve yorgunluktur.

Beyaz kan hücresi test sonuçları negatifse, dışkı örneğinde lökosit bulunmadığını gösterir ve belirtilerin sebebi bir enfeksiyon olmayabilir. Eğer sonuçlar pozitifse, dışkı örneğinde lökositlerin varlığını gösterir ve sindirim sisteminde bir çeşit iltihaplanma olabilir. Örnekte daha fazla lökosit varsa bu durum, bakteriyel enfeksiyon için daha yüksek risk olduğu anlamına gelir. 

Gaita H.pylori Antijen Testi

H.Pylori veya helicobacter pylori, sindirim sistemine bulaşan bir bakteridir. Bazı kişiler bu bakterilerle enfekte olsa bile hiçbir zaman bir enfeksiyon belirtisine sahip olmayabilirken, bazılarında H.Pylori gastrointestinal bozukluklara neden olabilir. Bu testin yapılmasını gerektiren semptomlar; peptik ülserler (yemek borusu, ince bağırsak veya midede yaralarla karakterize bir durum), gastrit (mide iltihabı) veya belirli mide kanseri türleridir.  Ayrıca kişi peptik ülsere işaret eden karın ağrısı, mide bulantısı, hazımsızlık, sık sık kusma, karında şişlik gibi semptomlar yaşıyorsa da bu testin yapılması gerekebilir. Gaita tahlilinde dışkıya bazı kimyasallar eklenir ve şayet numune maviye dönerse, H.Pylori olduğu anlamına gelir.

Gaitada Yersinia Testi

Yersiniosis, genellikle yersinia bakterileri ile enfekte olan kişinin dışkısında bu organizmanın tespit edilmesiyle teşhis edilir. Bununla birlikte birçok laboratuvar rutin olarak bu testi yapmamaktadır. Bu organizma ayrıca boğaz, lenf düğümleri, eklem sıvısı, idrar, safra ve kan dahil olmak üzere başka noktalardan da tespit edilebilir. Yersiniosis genellikle antibiyotik tedavisi olmaksızın kendiliğinden geçen bir hastalık olmasının yanında, bazen karmaşık bir tedavi prosedürünü de gerektirebilir.

Gaitada Tripsin / Kimotripsin Testi

Bu tahlil, pankreas tarafından üretilen tripsin ve kimotripsin enzimlerinin varlığının gaita tahlili ile yapılmasıdır. Bu testin yapılmasının amacı genellikle kistik fibrozlu (KF) hastalarda pankreasın ne kadar iyi çalıştığını ölçülmesidir. Testin sonuçlarına göre, pankreas enzimleri ilaçlar şeklinde kişiye reçete edilebilir.

Gaitada Giardiasis Antijen Testi

Bu tahlil Giardia intestinalis parazitini aramak için yapılan gaita tahlilidir. Giardiasis adı verilen parazit ince bağırsakta enfeksiyona neden olur ve genellikle çok fazla seyahat edenlerde görülen ishalin nedenidir. Bu testin yapılmasını gerektiren semptomlar ishal, kötü kokulu ve yağlı dışkı, şişkinlik, aşırı gaz, mide bulantısı, kusma, karın krampları, dehidrasyon, zayıflık ve yorgunluktur.

Giardiasis, gündüz bakım merkezlerinde ve farklı ülkelere seyahat eden kişilerde yaygındır. Bunun yanında kirlenmiş su ve yiyeceklerle de bulaşabilir. Giardia gibi parazitler genellikle birkaç farklı formdan geçtikleri bir yaşam döngüsüne sahip olduklarından dolayısıyla hemen tespit edilemeyebilirler. Bu yüzden gaita tahlilinin birden fazla yaptırılması gerekebilir.

Gaitada Salmonella Testi

Salmonella kültür testinde dışkıda, vücut dokusunda veya sıvılarda Salmonella bakterisi olup olmadığı tespit edilmeye çalışılır. Bu test, bakterileri izole eden bir kültür veya bakterinin genetik materyalini tespit eden kültürden bağımsız bir tanı testi olarak yapılabilir.

Gaitada Kalprotektin Testi

Fekal kalprotektin adı verilen gaita tahlili, enflamatuar bağırsak hastalığı (Crohn hastalığı, ülseratif kolit, belirsiz kolit) olan bireyleri irritabl bağırsak sendromundan ayırt etmek için kullanılır. Kalprotektin, vücudun bir kısmı iltihaplandığında kanında, tükürüğünde, beyin omurilik sıvısında ve idrarda bulunan bir proteindir ancak bu sıvıların test edilmesi sırasında iltihabın yerini söylemek her zaman mümkün değildir.

Kalprotektin gaita tahlilinde tespit edildiğinde, iltihaplı bağırsak hastalığının özelliği olan bağırsak mukozal hasarı ile doğrudan bir bağlantısı (nötrofil degranülasyonunun bir sonucu) vardır. Test, dışkıda büyük miktarda kalprotektin bulunduğunu tespit ederse, hastanın inflamatuar bağırsak hastalığı (IBD) olması daha olasıdır. Bunun yanında test düşük veya normal seviyelerde kalprotektin içeriyorsa, şiddetli irritabl bağırsak sendromunun olduğunu işaret eder. 

Gaitada Kampilobakteri Testi

Dışkı örneği incelemesi ve dışkı (kaka) yayması olarak da adlandırılan bu test, dışkıdan alınan bir kültür örneğinde zararlı bakterileri taramak için yapılmaktadır. Bir tür zararlı bakteri olan kampilokbakteri, gıda kaynaklı hastalıkların önde gelen nedenidir. Bu bakteriler, domuz ve sığırlar da dahil olmak üzere birçok hayvanın midesinde görülse de genellikle çiğ ve az pişmiş tavuk ve diğer kümes hayvanları yoluyla insanlara geçebilirler. Bazı durumlarda, kampilobakteri ile kirlenmiş pastörize edilmemiş süt ve şehir su kaynakları yoluyla enfekte olmak mümkündür.

Enfeksiyon genellikle herhangi bir tedavi olmaksızın yaklaşık bir hafta içinde seyrini sürdürmektedir ancak başka enfeksiyonlar gelişebilir. Bu gaita tahlilinin yapılmasını gerektiren sağlık koşulları menenjit, eklem iltihabı, idrar yolu enfeksiyonu olarak sıralanabilir. Nadir durumlarda, bu bakterinin neden olduğu enfeksiyonu, geçici felce neden olabilen bir sinir hastalığı olan guillain-Barré sendromuna yol açabilir.  Bu test, sindirim sisteminde bu bakterinin veya farklı türde bir zararlı bakteri olup olmadığını belirlenmesinde önemli bir yere sahiptir.

Gaitada Clostridium Difficile Toksin Testi

C. diff ve C. difficile, testinde dışkıda clostridium difficile bakterileri tarafından üretilen toksinler (hastalık yapan maddeler) taranmaktadır. Bu bakterilerin varlığının tespitinde, yapılan gaita tahlili önemli rol oynamaktadır.

Gaita Tahlili Neden Yapılır?

Dışkı kültürü, hastanın dışkısında bakteri, virüs ve diğer organizmaları aramak için alınmaktadır. Bu test, sindirim sistemi enfeksiyonuna neyin neden olduğunu bulmaya yardımcı olabilirken, birçok test türü bulunmaktadır. Eğer kişide sindirim sistemi enfeksiyonu olduğunu düşünülüyorsa, gaita tahlili yapılması gerekebilir. Bu testin yapılmasını gerektiren sindirim sistemi şikayetleri belirtiler şunları içerebilir:

• Yüksek ateş
• Kan veya mukus içeren dışkı
• Şiddetli mide ağrısı veya kramp
• Şiddetli ishal
• Mide bulantısı
• Birkaç günden fazla süren ishal

Bu semptomlara genellikle bakteri, parazit, virüs veya diğer organizmalarla kirlenmiş yiyecek veya içme suyundan kaynaklı gıda zehirlenmesi neden olmaktadır. Ayrıca şu risk faktörleri nedeniyle de gaita tahlili yapılması gerekebilir;

• Bağışıklık sorunları veya beyaz kan hücre sayısı yüksekse vücudun bir enfeksiyonla savaşmaya çalıştığının bir işaretidir.
• Temiz suyun bulunmadığı ve paraziter enfeksiyon belirtileri olan bir bölgeye seyahat edilmesi gerekiyorsa,
• Geçmeyen ishal varsa 
• Kolorektal kanser aile öyküsü varsa
• Sigara içiliyorsa
• Obezite sorunu yaşanıyorsa
• Aşırı alkol kullanılıyorsa

Gaita tahlili yapılmasını gerektiren sağlık problemleri arasında şunlarda bulunmaktadır;

• Hemoroitler (anüse yakın şişen kan damarları) ve fıtık gibi nedenlerle alt rektum kanamaları
• Ülser (midede yara)
• Ülseratif kolit (kolon mukozasının iltihaplanması)
• Anal fissürler (analın iç yüzeyinde yarık veya çatlak)
• İltihaplanmadan dolayı yaşanan bağırsak enfeksiyonları
• Crohn hastalığı (bağırsak iltihabı)
• Kolon duvarının dışarı doğru çıkmasından kaynaklı divertiküler 
• Kalın bağırsakta görülen kan damarları bozuklukları
• Kolon kanseri 
• Geniş spektrumlu antibiyotikler alınıyorsa ve Clostridium difficile gibi tehlikeli bir bakteri türünü kapma riski yüksekse

Gaita Tahlili Nasıl Yapılır?

Dışkı tahlilinin yapılması, hastane görülen bir tedavinin bir parçası veya ayakta tedavi prosedürü olarak gerekebilir. Hastanede yapılan gaita tahlilinde alınan dışkı numunesi çoğunlukla bir dijital rektal muayene (kalın bağırsağın son bölümünün muayenesi) esnasında alınabilir. Alınan dışkı numunesi, gaita tahlili test kitine yerleştirilir ve laboratuvara gönderilerek analiz edilir.

Ayakta tedavi prosedüründe gaita tahlili yapılacaksa evde bir dışkı örneği alınarak laboratuvara gönderilir veya test merkezinde gaita numunesi alınarak test edilir. Fakat elde edilen gaita numunesinin soğuk zincirde saklanması gerektiği için genellikle tüm işlemlerin test merkezinde yapılması tercih edilir. Bunun yanında gaita tahlilinde kullanılacak olan numunenin temiz ve kuru bir test kabında toplanması önemlidir ve yapılacak test türüne göre bazı hazırlıkların yapılması gerekebilir.

Öncesinde

Gaita tahlili türüne göre değişebilecek hazırlıklar olsa da genel hazırlıklar şu şekilde sıralanabilir:

• Numune alınmadan 12 saat önce bir şey yenilip içilmemelidir. Özellikle kola, kahve benzeri kafeinli içeceklerden kaçınılmalıdır.
• Mide ağrısı ve ekşimesi ilaçları 3 gün öncesinden alınmamalıdır.
• Diş ve diş eti tedavilerinden hemen sonra gaita numunesi verilmemelidir.
• Testin türüne göre tavsiye edilen yiyecekler, takviyeler ve ilaçlar belirlenen süre tüketilmemelidir. (Mesela gaita gizli kan testi öncesi çiğ sebze ve meyve, kırmızı et vb. yiyecekler tüketilmemesi gerekir)
• Adet dönemiyse sonlandıktan sonra numune alınmalıdır.
• Hemoroit kanaması olanlar uzmana bildirmelidir.
• İdrardan kan geliyorsa uzmana bilgisi verilmelidir.

Elde edilen gaita numunesi rengi, kıvamı, miktarı, şekli, kokusu ve mukus varlığı açısından kontrol edilir. Dışkı, gizli kan, yağ, et lifleri, safra, beyaz kan hücreleri ve indirgeyici maddeler olarak adlandırılan şekerler açısından incelenebilir. Bunun yanında yapılan gaita tahlilinde dışkının PH değeri de ölçülebilir. Ayrıca bakterilerin enfeksiyona neden olup olmadığını anlamak için dışkı kültürü de yapılabilir. Yapılacak olan gaita tahlili hangi amaçla ve ne tür incelemeler için yapılacaksa hazırlık aşaması ona göre değişebilir.

Sırasında

Gaita tahlilin de çoğu zaman tek bir numune alınması da yeterli olabilir ancak bazı durumlarda ardı ardına 2-3 dışkı numunesi de istenebilir. Bunun yanında yapılacak gaita tahlilinin içeriğine göre uzman tarafından tahlil prosedürü belirlenir ve hastaya gün öncesi bildirilmektedir.

Gaita tahlili için numunenin alınması test yapılacak kuruluşta ve evde yapılabilirken, ülkemizde genellikle sağlık kurulunda yapılması tercih edilmektedir. Çünkü alınan dışkı numunesinin en geç yarım saat sonra tahlile alınması gerekir. Bu süre içinde analize alınamayacağı durumlarda soğuk hava zincirinde saklanması gerekir ki, bu ortamı evlerde sağlamak ve laboratuvara ulaştırma aşamasında korumak zordur.

Gaita tahlili için gereken numunenin alınırken, verilen test kitine veya kabına herhangi bir sıvı veya idrar bulaşmadan alınması çok önemlidir. Çünkü olası bir bulaşma durumunda, bu test sonuçlarını değiştirebilir ve problemin teşhisini önleyebilir. Sonrasında alınan numune en kısa zamanda analiz edilmek üzere laboratuvara gönderilir.

Gaita Tahlili Sonuçları

Gaita tahlili sonuçları test türüne göre farklı sürelerde çıkabilir. Çünkü tespit edilmek istenen kan veya maddenin varlığını açığa çıkarmak için karmaşık testler yapılması gerekebilir ancak genellikle işlem yapılan laboratuvarın durumuna göre birkaç gün sonunda sonuçlar elde edilebilmektedir. Bunun yanında bakteri varlığı için yapılan test sonuçlarının çıkması 3-4 günü bulabilir.

Gaita tahlili sonuçlarında elde edilen negatif değer, tespit edilmek istenen madde ve rahatsızlığın olmadığı anlamına gelirken, pozitif varlığı anlamındadır ancak her pozitif sonucun hastalık varlığına işaret edecek şeklinde kesin bir durum yoktur. Çünkü yanlış pozitif sonuç elde edilmesine sebep olan durumlar oluşmuş olabilir. Mesela gaitada gizli kan testi yaparken öncesinde kırmızı et tüketilmesi veya diş tedavisi ardından numunenin alınması durumunda dışkıda kan varlığı olarak algılanabilirken, bu yanıltıcı bir durumdur.  Bu yüzden bazı durumlarda kesin tanı konması için başka ek testlerin yapılması gerekebilir.