Gastroparezi

Gastroparezi Nedir?

Gastroparezi, midedeki kasların sindirim esnasında yaptığı normal hareketlerini etkileyen ve bozan duruma verilen isimdir. Halk arasında gastropareziye, mide tembelliği ismi de verilmektedir. Normalde mideye yemek ulaştığında, midede bulunan kaslar güçlü bir şekilde kasılarak, yemekleri sindirim sisteminin devamına doğru yani bağırsaklara doğru iter. Ancak gastropareziye sahip olan kişilerde, bu midede oluşan normal hareket ve kas kasılmaları yavaşlar. Hatta bazı durumlarda hiç çalışmaz. Böylelikle midenin düzgün bir şekilde boşalması gerçekleşememiş olur.  

Gastroparezi birçok farklı nedene bağlı olarak ortaya çıkabilse de, dışarıda alınan opioid ağrı kesiciler, bazı antidepresan ilaçlar, yüksek tansiyon ve alerji ilaçları gibi belirli ilaçlar mide boşalmasının yavaşlamasına ve benzer semptomlara neden olabilmektedir. Ayrıca bu ilaçlar hali hazırda gastroparezisi olan kişilerin semptomlarının şiddetini de arttırır. 

Gastroparezi, normal sindirim sürecine olumsuz yönde etki edebilmektedir. Kişide yemek sonrası bulantı, kusmalara ve sindirimin bozulmasından dolayı kan şekeri ile ilgili problemlere yol açabilmektedir. Toplumda gastropareziye sahip kişilerden bazı hastalıkları olanlarda neden ortaya konabilse de, bazı kişilerde neden tam olarak belirlenemez. Diyabet hastalarında ve bazı ameliyatlar sonrasında da komplikasyon olarak gelişebilmektedir. Gastropareziyi tamamen ortadan kaldıran bir tedavi olmasa da, bazı sindirime yardımcı ilaçlar ve diyetteki değişikliklerle rahatlama sağlanabilmektedir.  

Gastroparezi Belirtileri Nelerdir?

Gastroparezi, sindirim sistemindeki yavaşlamayla ilişkili olarak birçok semptoma neden olabilmektedir. Ancak bu semptomlar aynı anda görülebileceği gibi çok silik bir şekilde tek tek de görülebilmektedir. Bu oluşabilecek belirtiler şu şekilde sıralanabilir: 

a-) Kusma

b-) Mide bulantısı

c-) Çok küçük miktarlarda yemek yedikten sonra bile midede oluşan dolgunluk hissi

d-) Birkaç saat önce yenen sindirilmemiş yiyeceklerin kusulması

e-) Midedeki içeriğin ağıza gelmesi ve göğüste yanma (Reflü)

f-) Karın şişkinliği

g-) Karın ağrısı

h-) Kan şekeri seviyelerindeki değişiklikler

ı-) İştahsızlık

i-) Kilo kaybı 

Gastroparezi Nedenleri Nelerdir?

Gastropareziye tam olarak neyin neden olduğu belli değildir. Ancak mide kaslarını kontrol eden vagus sinirindeki hasarlanmanın veya iletimindeki problemlerin gastropareziye neden olabileceği düşünülmektedir. Kadınların gastroparezi geliştirme olasılığı erkeklerden daha fazladır.

Vagus siniri midedeki kaslara, yiyecekleri ilerletmek ve ince bağırsağa itmesi için sinyal vermek gibi görevleri olan ve sindirim sistemindeki karmaşık süreçleri yönetmeye yardımcı olan bir sinirdir. Hasar görmüş bir vagus siniri, doğal olarak mide kaslarına sinyal gönderemez. Bu durumun sonucunda da, normal olarak sindirilmek üzere ince bağırsağa taşınması gereken yiyecekler, midede daha uzun süreler boyunca kalır. Vagus siniri, diyabet gibi hastalıklar veya mide ve ince bağırsak ameliyatları sırasında hasar görebilir. Gastroparezinin oluşma riskini arttıran bazı durumlar vardır. Bunlar şu şekilde sıralanabilir: 

1-) Şeker hastalığı (Diyabetik gastroparezi)

2-) Karın veya yemek borusu ameliyatı

3-) Enfeksiyon

4-) Narkotik ağrı kesici ilaçlar gibi mide boşalma hızını yavaşlatan bazı ilaçlar

5-) Skleroderma (bir bağ dokusu hastalığı)

6-) Parkinson hastalığı veya multipl skleroz gibi sinir sistemi hastalıkları

7-) Hipotiroidizm (Tiroid hormonlarının düşük olması)

Gastroparezi Teşhisi

Gastroparezi teşhisi konulması için öncelikle hastada buna uygun semptomların varlığı olması gerekmektedir. Hekim aldığı tıbbi öykü ile durumdan şüphelenebilir. Daha sonra gerekirse ilgili olabilecek konular hakkında fizik muayene yapabilir. Ancak gastroparezi teşhisi, diğer mide durumlarına göre teşhisi zor bir hastalıktır. Hekim, gastroparezi teşhisine yardımcı olmak ve benzer semptomlara neden olabilecek durumları dışlamak için çeşitli testler kullanır. Bu testler şu şekilde sıralanabilir:

1-) Mide boşalma hızı testleri: Mide boşalması ile ilgili yapılan testler, gastroparezi teşhisinde kullanılan en önemli testlerdir. Üzerinde az miktarda işaretleyici radyoaktif bir madde olan gıdalar, kişiyi yedirilir. Daha sonra bu radyoaktif maddenin hareketi bir cihaz sayesinde izlenerek gıdaların mideyi terk etme hızı tespit edilir. Bu testin yapılması için  ve testin doğru sonuç vermesi için, mide boşalmasını yavaşlatabilecek ilaçları kesmek gerekir. Bunun için test önceki hekim ve hasta kullanılan ilaçlar üzerine konuşmalıdır. 

2-) Üst gastrointestinal endoskopi: Üst gastrointestinal endoskopi adı verilen tetkikte, uzun, esnek bir tüpün ucundaki küçük bir kamera ile üst sindirim sistemi (yemek borusu, mide ve ince bağırsağın başlangıcı) görsel olarak incelenir. Bu test aynı zamanda peptik ülser, pilor stenozu gibi gastroparezi benzeri semptomlara neden olabilecek diğer durumları da teşhis etmede kullanılır. 

3-) Ultrason: Bu testte, vücuttaki yapıların görüntülerini üretmek için yüksek frekanslı ses dalgaları kullanılır. Ultrason, safra kesesi veya böbreklerle ilgili sorunların semptomlara neden olup olmadığını teşhis etmeye yardımcı olabilir. Gastroparezi için çok sık kullanılan bir test değildir. 

4-) Baryumlu grafi: Baryumlu grafi, anormalliklerin ortaya çıkmasına yardımcı olmak için sindirim sistemini kaplayan beyaz, kireçli bir sıvı (baryum) içilmesi sonucu, sindirim sisteminin röntgen görüntülerinin alındığı bir tetkiktir. 

Gastroparezi Tedavisi

Gastroparezi tedavisi için öncelikle diyet düzeninde belli değişiklikler yapılmalıdır. Daha sonrasında mide boşalmasını hızlandıran bazı ilaç tedavileri kullanılır. Belirtilerin kontrol altına alınmasına yardımcı olabilecek ilaçlar şu şekilde sıralanabilir:

1-) Domperidon: Domperidon etken maddeli ilaçlar, yemekten önce mide kaslarını kasmak ve yiyeceklerin ilerlemesine yardımcı olmak için alınır.

2-) Eritromisin: Mideyi kasılmaya da teşvik eden ve yiyeceklerin ilerlemesine yardımcı olabilecek bir antibiyotik türüdür. Ancak çok sık olarak kullanılmaz. 

3-) Antiemetikler: Antiemetik adı verilen bulantı kesici ilaçlar, gastroparezide çok sık bulantı hisseden hastalar için reçete edilebilmektedir. 

Bununla birlikte, bu ilaçların gastroparezi semptomlarını hafiflettiğine dair kanıtlar nispeten sınırlıdır ve yan etkilere neden olabilirler. Bu yüzden bu ilaçların yarar ve zararları hekim ve hasta tarafından tartışılır ve ona göre kullanılır. 

Diyet değişiklikleri ve ilaç semptomların kontrol altına alınmasına yardımcı olmazsa, gastroelektrik stimülasyon adı verilen nispeten yeni bir tedavi şekli kullanılabilir. Ancak bu yöntem de çok sık kullanılmamaktadır. Gastroelektrik stimülasyon, pille çalışan bir cihazın karın derisinin altına cerrahi olarak yerleştirilmesiyle yapılır. 

Bu cihaza bağlı iki uç alt mide kaslarına sabitlenmiştir. Yiyeceklerin mideden geçişini kontrol etmede yer alan kasları uyarmaya yardımcı olmak için elektriksel uyarılar gönderirler. Cihaz, elde tutulan bir harici kumanda kullanılarak açılır. Bu tedavinin etkinliği kişiye bağlı olarak değişiklik göstermektedir. Bazı kişilerde işe yararken, bazıların yaramamakta, bazılarında ise başta yaradıktan sonra işlevini kaybetmektedir. Bu durum da elektriksel stimülasyonun gastroparezi olan herkes için uygun olmadığı anlamına gelir. Ayrıca bu yöntemde, cihazın karın duvarından çıkarılması sırasında bazı komplikasyonlar da görülebilmektedir. Örneğin, cihaz bölgesinde enfeksiyon veya çıkarırken karın ve mide duvarında delik oluşma gibi sorunlar oluşabilmektedir. 

Daha şiddetli gastroparezi vakalarında bazen mide ve ince bağırsağın arasındaki kapakçığa botulinum toksini enjekte edilebilmektedir. Botulinum toksin, kapakçığı gevşetir ve yiyeceklerin geçebilmesi için daha uzun süre açık kalmasını sağlar. Enjeksiyon, boğazdan aşağı ve mideye geçirilen ince, esnek bir tüp (endoskop) yoluyla yapılır. Bu da oldukça yeni bir tedavidir ve bazı araştırmalar bunun çok etkili olamayabileceğini göstermiştir. Bu neden bu yöntem de çok fazla önerilmemektedir. 

Hiçbir şekilde düzelmeyen ve kişiyi çok rahatsız eden gastroparezi vakalarında, beslenme tüpleri kullanılabilmektedir. Birçok farklı tipte geçici ve kalıcı beslenme tüpü mevcuttur. Önce nazojejunal tüp adı verilen geçici bir beslenme tüpü önerilebilir. Bu tüp, sindirim sistemine burundan sokulur ve besinler doğrudan ince bağırsağa iletilir. Bu tüp ayrıca karından yapılan kesi ile direkt bağırsağa da koyulabilir. Buna da jejunostomi adı verilir. Sıvı yiyecekler, mideyi atlayarak emilmek üzere doğrudan bağırsağa verilmiş olur.

Şiddetli gastroparezi için alternatif bir beslenme yöntemi intravenöz (parenteral) yani damar içi beslenmedir. Bu yöntemde, sıvı besinler büyük bir damara yerleştirilen bir kateter yoluyla kan dolaşımına verilir. Bu tarz yöntemler çok ilerleyici durumlarda kullanılır. Çünkü bu yöntemlerin birçok zararlı etkisi olabilmektedir. Ayrıca hasta tarafından çok konforsuz yöntemlerdir. 

Gastroparezi Tedavi Edilmezse Ne Olur?

Gastroparezi tedavi edilmediği takdirde bazı komplikasyonlara yol açabilir. Bunlar şu şekilde sıralanabilir:

1-) Şiddetli dehidratasyon: Gastropareziye bağlı sürekli kusan kişilerde sıvı kaybı aşırı olabilir. Bu kaybolan sıvıların geri alınmaması durumunda da şiddetli dehidrasyona bağlı bazı problemler ortaya çıkabilmektedir. 

2-) Yetersiz beslenme: İştahsızlık nedeniyle ve sürekli kusma nedeniyle yeterli besin emilimi yapılamayabilmektedir. 

3-) Midede kalan sindirilmemiş yiyeceklerin sertleşmesi: Midedeki sindirilmemiş yiyecekler sertleşerek bezoar adı verilen katı bir kütleye dönüşebilir. Bezoarlar mide bulantısı ve kusmaya neden olabilir ve yiyeceklerin ince bağırsağa geçmesini tamamen önlerlerse yaşamı tehdit edebilir.

4-) Öngörülemeyen kan şekeri değişiklikleri: Gastroparezi şeker hastalığına neden olmasa da, ince bağırsağa geçen yiyecek miktarında ve oranında sık sık değişiklikler kan şekeri düzeylerinde düzensiz değişikliklere neden olabilmektedir. Kan şekerindeki bu değişiklikler diyabeti olan kişilerde durumu daha da kötüleştirir. Buna karşılık, kan şekeri seviyelerinin zayıf kontrolü de, gastropareziyi daha kötüleştirir. 

Gastroparezi Ameliyatı

Gastroparezi semptomlarını kontrol altına almak adına yapılan hiçbir tedavi yönteminden yarar görülemediğinde veya cerrahinin daha iyi bir seçenek olduğu durumlarda bazı ameliyatlar yapılabilmektedir. Gastroparezi ameliyatlarında genelde mideye bir tüp yerleştirilir. Bu tüp, gazı serbest bırakmak ve şişkinliği gidermek için periyodik olarak açılabilir. Ayrıca aşağıdaki ameliyat yöntemleri de kullanılabilmektedir: 

1-) Mide ve ince bağırsak arasında yeni bir açıklık yaratmak için yapılan gastroenterostomi ameliyatları

2-) Mideyi doğrudan ince bağırsağın 2. kısmı olan jejunuma bağlayan ameliyat olan gastrojejunostomi

Bu operasyonlar, yiyeceklerin midede daha kolay hareket etmesine izin vererek semptomları azaltabilmektedir. Bu yöntemlerin kişiye uygun olup olmadığı doktor tarafından değerlendirilerek karar verilir.

Gastropareziye Ne İyi Gelir?

Gastropareziyi kontrol etmek adına yapılabilecek ilk şey diyet değişikliği yapmaktır. Hafif gastroparezili olgularda, basit diyet değişiklikleri bile ile durum kontrol altına alınabilmektedir. Bu durum konusunda hekim hastayı, düzgün bir diyet listesi için bir diyetisyene yönlendirecektir. Gastropareziyi kontrol altına alabilmek için uygulanabilecek diyet değişiklikleri şu şekilde sıralanabilir:

1-) Öğündeki miktarları azaltmak ve öğün sayısını arttırmak (Az ve sık yemek) 

2-) Yiyecekleri iyice çiğnemek

3-) Çiğ meyve ve sebzeler yerine iyi pişmiş meyve ve sebzeler yemek

4-) Bazı yiyecek kalıntılarına neden olabilecek portakal ve brokoli gibi lifli gıdalardan kaçınmak

5-) Az yağlı yiyecekleri tüketmek

6-) Sıvıları yutmak daha kolaysa çorbaları ve püre haline getirilmiş yiyecekleri tüketmek

7-) Günde yaklaşık 2 litre civarı su içmek 

8-) Yemek yedikten sonra yürüyüşe çıkmak gibi hafif egzersizler yapmak

9-) Gazlı içeceklerden, alkol ve sigaradan kaçınmak

10-) Yemekten sonra uzun süre yatmaktan kaçınmak

11-) Günlük multivitamin takviyeleri lmak

Bu tavsiyeler dışında, diyetisyenler gastropareziye sahip olan kişilerin tüketmesi gereken gıdaları hastaya sunabilir. Bu gıdalarda kişiye bağlı olarak bazı değişiklikler görülebilse de genel olarak bu gıdalar şu şekilde sıralanabilir: 

1-) Hafif kepekli ekmek

2-) Un veya mısır ekmeği

3-) Buğday veya pirinç ürünleri

4-) Kabuksuz patates

5-) Yağsız sığır eti

6-) Aşırı yağda kızartılmamış tavuk eti 

7-) Ton balığı 

8-) Süzme peynir

9-) Yumurta

10-) Domates sosu, salça, püre, meyve suyu

11-) Havuç (pişmiş)

12-) Mantarlar (pişmiş)

13-) Elma püresi

14-) Muz

15-) Yoğurt (meyve parçacıklı)

16-) Muhallebi ve puding

Gastroparezi için Hangi Doktora Gidilir?

Gastroparezi bir mide hastalığı olduğu için gidilmesi gereken bölüm dahiliyenin bir dalı olan gastroenterolojidir. Hekim hem teşhisi hem tedaviyi yapabilmektedir. Hafif gastroparezi genellikle büyük problemlere yol açmaz ve basit diyet değişiklikleri ile kontrol altına alınabilir. Ancak bu durum kişide sürekli kusma, aşırı iştahsızlık gibi semptomlara yol açarsa ve durum kişiyi çok rahatsız ederse, hekime başvurulmalıdır.