Glaskow Skalası Nedir?

Glaskow Skalası, hastaların travmatik beyin hasarına ilişkin yapılan kontrolleri takiben bilinç düzeyinin durumu hakkında değerlendirme imkânı tanıyan bir sistemdir. Glaskow Koma Skalası olarak da adlandırılan bu evrensel bilinç puanlama sisteminde nörolojik durum değerlendirmesi yapılır. Bu test oldukça basit bir düzene tabiidir ve evrensel güvenilirliği kanıtlanmıştır. Dolayısıyla bu skalaya herhangi bir akut beyin hasarının boyutunu tespit etmek için başvurulduğunda sonuçlar çoğunlukla kesindir.  

İyi eğitimli ve Glaskow Skalası hakkında bilgi sahibi olan personeller tarafından uygulandığında oldukça objektif bir nörolojik ölçüm aracıdır. Bu skalaya bir kişinin bilinç düzeyi belirli kriterler doğrultusunda tanımlanır. Glaskow Skalasi’nın bir puanlama sistemi ile kurgulanmasının asıl amacı da budur. Çünkü beynin herhangi bir durumda hasar gördüğünden şüpheleniliyorsa bunun bilince ne düzeyde yansıdığının ölçülmesi gerekir.

Bilinç düzeyi için belirli tanımlar vardır ve bu tanımların geçerliliğine göre de karşılarına bir puanlama yapılmıştır. Vücudun vereceği tepkiler doğrultusunda bunların puanlamadaki karşılıklarına bakılır ve bilinç düzeyi hakkında bilgi sahibi olunur. Genellikle yoğun bakım Glaskow Skalası’nın sıklıkla kullanıldığı bir birimdir. Yoğun bakımın dışında acillerde de sık sık nörolojik ölçme ve değerlendirme işlemleri sırasında Glaskow Skalası’na başvurulur.

Glaskow Skalası’na göre hastada bilinç durumu değerlendirmeye alınır. Bilinç;

Hastanın kendisi ve çevresi hakkındaki farkındalığını ifade eder. Bilinçli bir hâlde olmak demek, çevredeki tüm uyaranlara tepki verebilmek ve onlara karşı uyum gösterebilmek anlamına gelir. Bilinç düzeyinin ölçümü doğrudan yapılamamaktadır. Dolayısıyla bilinç düzeyi ölçümlerinde uyaranlar aracılığıyla hastanın tepki vermesi beklenir. Hastanın uyaranlara karşı davranışsal tepkisi bilinç düzeyi hakkında önemli bir bilgilendirme sağlayabilir.

Bilinç durumunu etkileyen başlıca faktör nörolojik süreçtir. Nörolojik durumdaki değişiklikler bilince doğrudan yansıyabilir. Bunların dışında bilinç iki ayrı durum tanımıyla değerlendirilir: uyanıklık ve farkındalık.

• Uyanıklık: Uyanıklık hâline özgü vücut görünümünü tanımlar. 
• Farkındalık: Zaman ve mekân kavramlarına uyum söz konusudur. Bilişsel zihin fonksiyonları tarafından oluşturulur. 

Bilinç Değerlendirmesi Esnasında Uyaran Vermek

Herhangi bir sözel uyaran bilinç değerlendirmesi yapılan hastaya uygulanır. Yani hastaya seslenilir. Bu sesli uyarana karşı hastanın verdiği tepki ve uyum, beynin çevresine karşı entegrasyonu anlamına gelir ki bu olumlu bir durumdur. Hafif şiddetli bir ses tonu kullanılarak verilen ilk uyaran sonrası hastadan tepki alınabiliyorsa artık anlamlı sözlü uyaranlara geçilir. Hastaya o anda yanıtlayabileceği basit sorular yöneltilir. Eğer hafif tonlu seslenişlere yanıt gelmiyorsa ses düzeyi yükseltilerek sorular tekrarlanır ve hastanın sözlü uyaran aracılığıyla değerlendirilmesine devam edilir.

Bilinç değerlendirmesi sırasında sözlü uyaranlara hastadan herhangi bir tepki ya da yanıt gelmediğinde ağrılı uyaran aşaması devreye girer. Hastanın vücudunun motor yanıtlar vermesini sağlamak adına belirli vücut bölgelerine uygun temaslar sağlanır. Ağrılı uyaran aşamasında amaçlanan, hastanın refleksler aracılığıyla anlamlı ya da anlamsız bilinç düzeyi tepkilerini değerlendirmektir.

Glaskow Skalası Değerlendirme

Sözlü Yanıtla Ölçüm

• Oryante durum: Hasta kimliğini, zamanı ve mekânı bilebilir. Bütün bunların farkındadır. Oryante olarak adlandırılması hastanın oryantasyon farkındalığıdır. (5 puan)
• Konfüze durum: Hasta kim olduğu, zaman ve mekân hakkında herhangi birini bilemiyorsa bu değer ile puanlanır. Hasta uyuklar ve uyaran verilmediğinde çabucak uykuya dalar. (4 puan) 
• Tanımsız kelimeler durumu: Hasta uyku hâlindedir ve herhangi bir uyaran söz konusu olduğunda ağzından anlamsız kelimeler duyulur. (3 puan)
• Tanımsız sesler durumu: Hasta uyuyor. Uyaran söz konusu olduğunda anlaşılması mümkün olmayan sesler çıkarır. (2 puan)
• Yanıt yok: Hastada herhangi bir tepki gözlenmiyordur. (1 puan)

Motor Yanıtla Ölçüm

• Komutlara uyum: Hasta söylenen her şeyi yapar. (6 puan).
• Ağrıya odaklanma: Hasta ağrılı uyarana tepki gösterir ve ağrılı uyaranın vücudunda nereye uygulandığının farkındadır. “Ağrıyı Lokalize Etme” durumundadır. (5 puan)
• Fleksiyon tepki: Uyaranın uygulandığı uzvun farkında değildir. Sadece ani bir tepki verme durumu gözlenir. (4 puan)
• Ağrılı uyarana anormal tepki: Ağrılı uyaranlara kol, avuç, bacak ve ayaklar içe dönük olacak biçimde tepki verir. Ağrılı uyaranın yerini yine bilmemektedir. (3 puan)
• Ağrılı uyarana anormal ekstansiyon: Ağrılı uyaranlar uygulandığında kollar, avuçlar ve ayaklar dışa dönük biçime gelir. Dişlerin kilitlenmesi de gözlenebilir. (2 puan)
• Yanıt yok: Hastada herhangi bir tepki gözlenmiyordur. (1 puan)

Göz Açma

• Spontane açma: Hasta ile iletişim normal seyrinde gerçekleşir. Gözler kendiliğinden açık hâldedir. (4 puan)
• Sesli uyaranla açma: Hastanın gözleri kapalı durumdadır. Sesli uyaran verilirse yanıt gelir. (3 puan)
• Ağrılı uyaranla açma: Hastanın gözleri kapalı durumdadır. Sesli uyarana yanıt gelmez. Ağrılı uyaran verilirse yanıt gelir. (2 puan)
• Yanıt yok: Hastada ağrılı uyarana karşı herhangi bir tepki gözlenmez. (1 puan)

Bütün bu skala tanımlamalarına göre yapılan puanlama aralıkları şu şekilde oluşur:

1. 3 ila 8 puan arası: Ağır olarak tanımlanabilir nörolojik hasar (ölüm ya da derin koma)
2. 9 ila 12 puan arası: Orta düzeyli nörolojik hasar
3. 13 ila 15 puan arası: Hafif şiddetli nörolojik hasar

Pediatrik Glaskow Skalası

Pediatrik Glaskow Skalasi’nda ise sözlü uyarana yanıtın değerlendirilmesi yetişkinlerinkine göre daha farklıdır;

• Hastada gelişim dönemi için uygun mırıldanma, ağlama ve gülümseme tespit edilebiliyor ise: 5 puan
• Hastada ağlama durumu avutma yolu ile kontrol altına alınabildiğinde ise: 4 puan
• Hasta anlamsız çığlık atarak ağlıyor ve sürekli bir huzursuzluk hâli avutma yolu ile kontrol altına alınamıyor ise: 3 puan
• Hastada hırıltı, homurtu biçiminde sesler tespit ediliyorsa ve ağrılı uyaranlara inleme yolu ile yanıt veriyorsa: 2 puan
• Yanıt yoksa: 1 puan

Not: Hastada entübasyon ya da trakeostomi söz konusuysa bu değerlendirmenin sözel olarak yapılamayacağı hususunda bilgilendirme yapılır.

Motor yanıt ve göz açma hareketlerinin değerlendirilmesi yetişkinlerinkiyle aynıdır.